یک دانشجو چگونه باید باشد؟
ضرورت تحصیل علم از دیدگاه اسلام ضرورتی مطلق است. یعنی نه قید افرادی دارد، نه قید زمانی، نه قید مکانی و نه هیچ قید و محدودیت دیگری، حدیث بسیار مشهور و معروف پیامبر که فرمود: « طلب العلم فریضه علی کل مسلم. علم آموزی بر هر مسلمانی واجب است.»
اختصاص تحصیل علم به طبقه یا صنف یا جنس خاصی را رد کرده، آن را از واجبات عمومی همه مسلمانان بر می شمارد.پس بر همگان لازم است که در هر سن و سال و شرایطی که هستند در جهت تحصیل علم اقدام کنند اما صرف عالم شدن و تحصیل علم، سعادت حقیقی انسان را تامین نمی کند، چه فراوان بوده و هستند عالمان و اندیشمندانی که علم خود را در جهت تامین خواسته های شیطانی خود و دیگران به کار گرفته و می گیرند، بنابراین اگر، می بینیم که اسلام بر تحصیل علم تاکید کرده و به آن اهمیت داده است، باید بدانیم که برای آن شرایط و اخلاقیاتی نیز بیان کرده است که به برخی از این شرایط و اخلاقیات اشاره می کنیم.
اخلاق دانشجویی
به مجموعه ی رفتارها و اخلاقیاتی كه دانشجویان در فضا و محیط خاص دانشگاه و دانشجویی باید بدان پای بند باشند می گویند اخلاق دانشجویی گویند؛مانند احترام به استاد، برخورد مناسب با دانشجویان دیگر، نداشتن غرور ملی، پرورش روحیه ی خدمت به مردم، برخورد منصفانه و كارشناسانه و عالمانه با مسائل گوناگون، وقت شناسی، برنامه ریزی دقیق برای پیشرفت های علمی و عملی، بر پا ایستادن در برابر استاد، قطع نكردن سخن استاد...
شاخصه های اخلاقی دانشجو از جهت انگیزه و هدف
1- یكی از شاخصه های مهم اخلاقی جوینده علم و دانش از منظر اسلام این است كه دارای انگیزه الهی بوده و با انگیزه كسب منافع دنیایی بدنبال علم نمی رود.
2- هدف دانشجو از كسب علم جاه طلبی، شهرت، فخر فروشی و برتری طلبی نمی باشد.
آداب اخلاقی آموختن
1) انگیزه الهی (اخلاص)
پیامبر اکرم، در حدیث بسیار مشهور و معتبری می فرماید: « هر کس خود را چهل روز برای خدا خالص کند، چشمه های حکمت از قلب او بر زبانش جاری خواهد شد.»نخستین مسئله ای که یک دانشجو باید به طور جد به آن توجه نماید، مساله « نیت» و « انگیزه تحصیل است. بر اساس نظام اخلاقی اسلام، نیت و انگیزه، بیش از خود عمل اهمیت دارد و به همین دلیل است که پیامبر اکرم فرموده اند:« نیت مومن بهتر از عمل اوست » »
2) انتخاب استاد شایسته
تأثیر استاد و نوع ارزشها و نگرشها و جهان بینی و ایدئولوژی او در شاگردان، جای هیچ تردیدی ندارد. تجربه نشان داده است که شاگردان هر اندازه هم که مقاومت نمایند نمی توانند از تأثیر گذاری آشکار و نهان استادان در روند زندگی خود جلوگیری کنند. به همین دلیل است که انتخاب استاد و معلمی شایسته و وارسته همواره مورد توجه وتأکید فراوان اولیاء دین بوده است. امام باقر در پاسخ به این سۆال که منظور از «طعام» در این آیه که می فرماید: «فلینظر الانسان الی طعامه» چیست؟ فرمود: «علمه الذی یأخذه عمن یأخذه» یعنی دانشجو تا جایی که شرایط به او اجازه می دهد باید به دنبال انتخاب استادان شایسته باشد.
استاد شایسته کسی است که با رفتار خود دانشجو را به کسب فضایل ترغیب و از آلودگی به رذایل اخلاقی دور کند. استاد شایسته استادی است که دیدن او انسان را به یاد خدا اندازد و سخن گفتنش بر علم دانشجو بیفزاید.
3) رعایت اولویتها
مسئولیت ها و وظایف دینی، اجتماعی، علمی، فرهنگی و سیاسی دانشجو آنقدر زیاد است که دیگر فرصتی برای انجام کارهای مباح و مستحب باقی نمی ماند. البته این مسئله نه اختصاص به دانشجویان دارد و نه ویژگی دوران معاصر است. شهید اول در این باره فرموده اند: « گذراندن عمر در کارهای مباح و پرداختن به امور غیر ضروری، هر چند به میزان اندک، حاصلی جز زیان ندارد».
مهم ترین وظیفه دانشجویان تحصیل علوم نافع به حال جامعه است. علومی که در جهت ارتقای همه جانبه جامعه اسلامی باشد. پیامبر اکرم، وارد مسجد شدند و مشاهده کردند که گروهی از مردم، در اطراف شخصی حلقه زده اند. پرسیدند: «این شخص کیست؟» مردم گفتند «شخصی بسیار دانشمند و علامه است». پیامبر اکرم از علم او پرسید. مردم گفتند: داناترین مردم نسبت به انساب عرب و وقایع و ایام جاهلیت و اشعار عربی است.» پیامبر فرمودند: این دانشی است که اگر کسی آن را نداند ضرر نکرده است و کسی که آن را می داند، سودی نمی برد.»
یک مستمع خوب کسی است که : اولا، در سخنان گوینده دقت لازم را داشته باشد. ثانیا: بردبار و شکیبا بوده و احساس خستگی نکند. و ثالثا: بتواند میان نکات اصلی گفتار گوینده و شاخ و برگهای آن تفکیک نماید.
5) پرسش و پرسش گری
پرسش و پرسش گری اگر به منظور کشف حقیقت و فهم واقعیت باشد، نه تنها از فضایل اخلاقی به حساب می آید، که پاره ای از مواقع از نظر شرع و فقهی نیز امری واجب است. کسی که مسائل شرعی خود را نمی داند، تعلیم آنها به او واجب است. و اگر راه فهم حکمی در پرسش از کسی باشد، پرسیدن واجب خواهد شد.
6) ضبط و نگارش مطالب
شایسته است که دانشجویان مطالب نو وجدیدی را که در هر درسی می آموزند، یادداشت نمایند.البته شیوه نگارش وشیوه گزیده نویسی یاخلاصه برداری، نیازمند فراگیری آموزش های خاصی است. امام صادق (ع)، نیزدر این باره می فرماید:«دانش رابنگارید چراکه بدون نگارش نمی توانید آنرا حفظ کنید»
7) تواضع دربرابر استاد
در روایات بسیاری، بزرگداشت عالمان و اندیشمندان مورد تاکید قرار گرفته است. احترام به عالمان نشانه بهره مندی از عقل و حرمت عالمان همانند و همسنگ حرمت شهیدان و صدیقان معرفی شده است. از شاگردان و متعلمان خواسته شده که، همچون ملائکه که در برابر اهل علم تواضع می کنند و بالهای خود را زیر پای عالمان می گسترانند، عالمان را بزرگ داشته و بر صدر نشانند. و برای استادهمچون بنده و خدمتکار باشند.
8) خودشناسی
آموختن برخی از علوم و دانش ها از واجبات عینی بوده و بر هر فردی لازم است که پیش از هر دانشی دیگری به آموختن آنها بپردازد. یکی ازاین دانشها،«خود شناسی» است. خودشناسی مقدم بر همه دانش ها و معرفت های دیگر است. از یک دانشجو هرگز پذیرفتنی نیست که صرفا به تحصیل و تعلیم علوم بیرونی پرداخته و از خود غافل باشد.
بنابراین هر دانشجویی برای رسیدن به اهداف والا و سعادت حقیقی باید شرایطی چون نیت خالص، انتخاب استاد برتر و تواضع در برابر ایشان،خودشناسی و...را رعایت کند.
فرآوری: زهرا انصاری نسب
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع:
سایت اندیشه قم
سایت اشراق نور
سایت پرسمان
مطالب مرتبط:
راهکارهایی برای دوام حالات معنوی
