تبیان، دستیار زندگی
به همین دلیل در خانواده های پاك و با فضیلت غالبا فرزندانی با فضیلت پرورش می یابند و به عكس افراد شرور غالبا در خانواده های شرور و آلوده اند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

اخلاق خوب و بد هم به ارث می رسد!!

اعلی خاندان کی اعتقادی ضرورت

انسان، موجودی است کمالگرا و هدفمند که از سرگشتگی، گریزان است. روزمرگی و پوچی او را ارضا نمی کند. از این رو اگر زندگی، معنا و هدفی نداشته باشد، زنده ماندن، ارزشی نخواهد داشت؛ هر چند تمامی امکانات زندگی هم فراهم باشد. معنای زندگی را در بهترین وجه خود می توان در قالب خانواده ترسیم کرد.


همه می دانیم كه اولین مدرسه برای تعلیم و تربیت كودک محیط خانواده است، و بسیاری از زمینه های اخلاقی در آنجا رشد و نمو می كند؛ محیط سالم یا ناسالم خانواده تأثیر بسیار عمیقی در پرورش فضائل اخلاقی، یا رشد رذائل دارد؛ و در واقع باید سنگ زیربنای اخلاق انسان در آنجا نهاده شود.

به خوبی روشن است که چرا نهاد خانواده در ادیان بزرگ الهی (بخصوص اسلام) از جایگاه والا و حساسی برخوردار است؛ چرا که اگر این نهاد مقدس بتواند از کمال ظرفیت وجودی خود بهره ببرد و خود را به باروری کامل برساند، اجتماع نیز از نیروی عظیمی بهره مند می شود. در این صورت می توان در انتظار شکل گیری نیروی قدرتمند اخلاقی در جامعه بود، تا بشر امیدوارانه تر از گذشته، به آینده خود بنگرد.

راههای تأثیر اخلاق

پدر و مادر از دو راه تكوین و تشریع در وضع اخلاقی فرزند اثر می گذارند، منظور از تكوین در اینجا صفاتی است كه در درون نطفه ثبت است و از طریق ناآگاه به فرزند منتقل می شود، و منظور از تشریع، تعلیم و تربیتی است كه آگاهانه انجام می گیرد، و منشأ پرورش صفات خوب و بد می شود.

درست است كه هیچ كدام از این دو جبری نیست ولی بدون شک زمینه ساز صفات و روحیات انسانها است، و بسیار با چشم خود دیده ایم كه فرزندان افراد پاک و صالح و شجاع و مهربان، افرادی مانند خودشان بوده اندو بعكس، آلوده زادگان را در موارد زیادی آلوده دیده ایم. بی شك این مسأله در هر دو ط رف استثنائاتی دارد كه نشان می دهد تأثیر این دو عامل (وراثت و تربیت) تأثیر جبری غیر قابل تغییر نیست.

رابطه اخلاق و تربیت والدین در احادیث اسلامی

بی شک نخستین مدرسه هر انسانی تعلیم و تربیت پدر و مادر اوست و در همین جا است كه نخستین درسهای فضیلت یا رذیلت را می آموزد. و اگر مفهوم تربیت را اعم از «تكوینی» و «تشریعی» در نظر بگیریم نخستین مدرسه رحم مادر و صلب پدر است كه آثار خود را بطور غیر مستقیم در وجود فرزند می گذارد، و زمینه های فضیلت و رذیلت را آماده می سازد.

پدر و مادر از دو راه تكوین و تشریع در وضع اخلاقی فرزند اثر می گذارند، منظور از تكوین در اینجا صفاتی است كه در درون نطفه ثبت است و از طریق ناآگاه به فرزند منتقل می شود، و منظور از تشریع، تعلیم و تربیتی است كه آگاهانه انجام می گیرد، و منشأ پرورش صفات خوب و بد می شود

در احادیث اسلامی تعبیرات بسیار لطیف و دقیقی در این قسمت وارد شده كه به بخشی از آنها اشاره می شود:

1. علی(علیه السلام) فرمود: «حسن الاخلاق برهان كرم الاعراق؛ اخلاق پاك و نیك، دلیل وراثتهای پسندیده انسان (از پدر و مادر) است». (1) به همین دلیل در خانواده های پاك و با فضیلت غالبا فرزندانی با فضیلت پرورش می یابند و به عكس افراد شرور غالبا در خانواده های شرور و آلوده اند.

2. در حدیث دیگری از همان حضرت می خوانیم: «علیكم فی طلب الحوائج بشراف النفوس و ذوی الاصول الطیبه فانها عندهم اقضی وهی لدیهم ازكی؛ در طلب حوائج به سراغ مردم شریف النفس كه در خانواده های پاك و اصیل پرورش یافته اند بروید، چرا كه نیازمندیها نزد آنها بهتر انجام می شود و پاكیزه تر صورت می گیرد!» (2)

3. در عهد نامه مالك اشتر در توصیه ای كه علی(علیه السلام) به مالك درباره انتخاب افسران لایق برای ارتش اسلام می كند، چنین می خوانیم: «ثم الصق بذوی المروءات والاحساب و اهل البیوتات الصالحه والسوابق الحسنه ثم اهل النجده و الشجاعه والسخاء و السماحه فانهم جماع من الكرم و شعب من العرف؛ سپس پیوند خود را با شخصیتهای اصیل و خانواده های صالح و خوش سابقه برقرار ساز و پس از آن با مردمان شجاع و سخاوتمند و بزرگوار، چرا كه آنها كانون فضیلت و مركز نیكی هستند». (3)

4. تأثیر پدر یا مادر آلوده در شخصیت اخلاقی فرزندان تا آن اندازه است كه در حدیث دیگری از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «ایما امرأه اطاعت زوجها و هو شارب الخمر، كان لها من الخطایا بعدد نجوم السماء، و كل مولود یلد منه فهو نجس؛ هر زنی اطاعت از همسرش كند در حالی كه او شراب نوشیده (و با او همبستر شود) به عدد ستارگان آسمان مرتكب گناه شده است و فرزندی كه از او متولد می شود آلوده خواهد بود!» (4)

5. تأثیر تربیت پدر و مادر در فرزندان تا آن پایه است كه در حدیث مشهور نبوی آمده است:كل مولود یولد علی الفطره حتی یكون ابواه هما اللذان یهودانه و ینصرانه؛ هر نوزادی بر فطرت پاك توحید (و اسلام) متولد می شود مگر این كه پدر و مادر او را به آئین یهود و نصرانیت وارد كنند.»(5)

6. همین امر سبب شده است كه مسأله تربیت فرزندان به عنوان یكی از اساسی ترین حقوق آنها بر پدر و مادر شمرده شود؛ در حدیث نبوی (صلی الله علیه و آله) می خوانیم: «حق الولد علی الوالد ان یحسن اسمه و یحسن ادبه؛ حق فرزند بر پدر این است كه نام نیكی بر او بگذارد و او را بخوبی تربیت كند». (6)

تو در برابر آنچه ولایتش برعهده تو گذارده شده است (از خانواده و فرزندان) مسۆول هستی نسبت به تربیت نیكوی آنها و هدایت به سوی پروردگار و اعانت او بر اطاعتش

7. امام سجاد (علیه السلام) در همین زمینه تعبیر رسائی فرموده است می فرماید : «وانك مسۆول عما ولیته به من حسن الادب و الدلاله علی ربه عزوجل و المعونه له علی طاعته؛ تو در برابر آنچه ولایتش برعهده تو گذارده شده است (از خانواده و فرزندان) مسۆول هستی نسبت به تربیت نیكوی آنها و هدایت به سوی پروردگار و اعانت او بر اطاعتش». (7)

8. این بحث را با سخن دیگری از علی(علیه السلام) در نهج البلاغه پایان می دهیم:

امام علیه السلام به هنگام شرح شخصیت و بیان موقعیت خود برای ناآگاهانی كه او را با دیگران مقایسه می كردند می فرماید: «و قد علمتم موضعی من رسول الله بالقرابه القریبه و المنزله الخصیصه وضعنی فی حجره و انا ولید یضمنی الی صدره ... یرفع لی كل یوم علما من اخلاقه و یأمرنی بالاقتداء؛ شما قرابت و نزدیكی مرا با پیامبر صلی الله علیه و آله و منزلت خاصم را نزد آن حضرت بخوبی می دانید؛ كودك خردسالی بودم پیامبر مرا در دامان خود می نشاند و به سینه اش می چسباند... او هر روز برای من پرچمی از فضائل اخلاقی خود می افراشت و مرا امر می كرد كه به او اقتدا كنم (و این خلق و خوی من زائیده آن تربیت است).(8)

بنابراین برای ساختن فرد یا جامعه آراسته به زیورهای اخلاقی باید زنان و مردان در انتخاب همسر مناسب دقت نظر کافی داشته باشند تا در مسأله وراثت خانوادگی و تربیت هائی كه نونهالان می بینند مشکلی به وجود نیاید و خانواده ها اهمیت این دوران در ساختار شخصیت انسانها را فراموش کنند.

پی نوشتها:

1ـ غررالحکم، ص346.

2ـ همان،ص 449.

3ـ نهج البلاغه، نامه 53.

4ـ ارشادالقلوب،ج1، ص175.

5ـ کافی، ج6، ص13.

6ـ کنز العمال، ح 45192.

7ـ بحارالانوار، ج71، ص 6.

8ـ نهج البلاغه، خطبه 192.

فرآوری: زهرا انصاری نسب      

بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان


منبع:

سایت اندیشه قم

سایت حوزه

مطالب مرتبط:

3وظیفه مهم پدران در قبال فرزندان

فرزندم نماز نمی خواند چه کنم؟ 

حق مادر از نیکی دو برابر پدر است

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.