نماز بی ولای او عبادتیست بی وضو!

آیا قرآن به مسأله امامت پرداخته است؟ در مهندسى فكرى قرآن امامت چه جایگاهى دارد؟

امامت از امورى است كه قرآن مجید بر آن اهتمام ویژه‏اى داشته و در موارد مختلفى به آن پرداخته است. آموزه‏هاى قرآن در این باره فراوان و داراى ابعاد مختلفى است، از جمله مسائلى كه قرآن بر آن اهتمام ورزیده عبارتند از: مشروعیت الهى امام، منبع قانون‏گذارى، شرایط امام، مسائل مربوط به چگونگى ایجاد، كاربست و هزینه كرد قدرت سیاسى، اهداف و غایات حكومت و جامعه دینى، اصول سیاست داخلى و خارجى و ...[1].

برخى از آموزه‏هاى قرآن در این باب عبارت است از:

یك. امامت برتر از نبوت‏

امامت در قرآن جایگاه رفیع و بلندى دارد. از قرآن به دست مى‏آید كه مقام امامت بالاتر از نبوت است. زیرا خداوند حضرت ابراهیم را پس از آنكه داراى مقام نبوت و رسالت بود مورد آزمون‏هاى ویژه‏اى قرار داد

و چون در همه آنها فراز آمد او را به امامت برگزید. وَ إِذِ ابْتَلى‏ إِبْراهِیمَ رَبُّهُ بِكَلِماتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قالَ إِنِّی جاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِماماً[2].

آزمودن و برگزیدن ابراهیم پس از رسالت به مقام امامت نشانگر برترى امامت از نبوت است. این مسأله در روایات نیز مورد توجه قرار گرفته است.

در حدیثى از امام صادق علیه السلام آمده است: خداوند تبارك و تعالى ابراهیم را به بندگى گرفت پیش از آنكه او را به نبوت برگزیند، و او را به نبوت رساند پیش از آنكه به رسالت برگزیند، و او را رسول خود ساخت پیش از آنكه به دوستى برگزیند، و او را دوست و خلیل خود گرداند پیش از آنكه امامش قرار دهد. و چون همه مقامات را در او گرد آورد فرمود: «من تو را امام مردم قرار دادم»[3].

دو. امامت شرط تحقق رسالت‏

امامت شایسته و بر حق در نگاه قرآن چنان جایگاهى دارد كه مغفول نهادن آن مساوى با عدم اجراى اصل رسالت است. از این رو در رابطه با اعلام امامت امیرمۆمنان در بازگشت از حجةالوداع مى‏فرماید: یا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ ما أُنْزِلَ إِلَیْكَ مِنْ رَبِّكَ وَ إِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَما بَلَّغْتَ رِسالَتَهُ‏[4]؛ «اى پیامبر آنچه را كه‏ از جانب پروردگارت نازل شده است ابلاغ كن و اگر چنین نكنى رسالت الهى را انجام نداده‏اى».

سه. امامت شرط كمال و جامعیت دین‏

در نگاه قرآن دین بدون امام حق ناقص و نعمتى ناتمام و نزد خدا غیرمقبول است. از این رو پس از معرفى امامت و جانشینى حضرت على علیه السلام در غدیر خم خداوند مى‏فرماید: الْیَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِینَكُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْكُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَكُمُ الْإِسْلامَ دِیناً[5]؛ «امروز دین شما را كامل نمودم و نعمت خود را بر شما تمام گردانیدم و به دین اسلام براى شما رضایت یافتم».

براساس این آیه دین اسلام و لطف و نعمت الهى به واسطه امامت به سر حد كمال مطلوب خود رسیده و بدون آن گرفتار نقصى جبران‏ناپذیر و ناخشنودكننده است.

چهار. امام و فراخوان قیامت‏

در نگاه قرآن هر كسى در قیامت با امام و پیشواى خود خوانده مى‏شود:

یَوْمَ نَدْعُوا كُلَّ أُناسٍ بِإِمامِهِمْ‏[6].

این آیه نشانگر اهمیت و تأثیر بى‏بدیل پیشوایان در زندگى و سرنوشت انسان در سراى جادوان آخرت مى‏باشد. پیشواى حق و شایسته پیشاهنگ سعادت جاودان و پیشوایان نابكار راهروان و راهبران به سوى سقوط و هبوط در آتش دوزخند.[7]

پی نوشت:

[1]. جهت آگاهى بیشتر بنگرید: حمیدرضا شاكرین، حكومت دینى، ص 35- 24، قم: معارف، چهارم، 1385.

[2]. بقره ( 2)، آیه 124.

[3]. اصول كافى، ج 1، ص 175 و ج 2، ص 178.

[4]. مائده ( 5)، آیه 67. در شأن نزول آیه بنگرید:

الف. الغدیر، ج 1، ص 223- 214.

ب. غایة المرام، ج 3، ص 327- 320.

ج. مجمع البیان، ج 3، ص 223.

د. الدرالمنثور، ج 3، ص 109.

[5]. مائده ( 5)، آیه 3.

[6]. اسراء ( 17)، آیه 71.

[7]. جهت آگاهى بیشتر بنگرید: على ربانى گلپایگانى، امامت در بینش اسلامى، ص 41- 37.