قابل توجه مسئولین! مشکل فقط آمریکانیست!
در شرایطی که دشمن از هر سو بر میهن عزیزمان فشار می‌آورد و سعی در ایجاد شکاف در جامعه دارد حفظ اتحاد و همبستگی میان اقشار مختلف جامعه، امری مهم و حیاتی به نظر می‌رسد که متاسفانه در بعضی مواقع دیده میشود این اصل بسیار مهم توسط مسئولین ما نادیده گرفته میشود!
اتحاد و انسجام اسلامی در آیینه سخنان امیر المۆمنین، علی(علیه السلام)، در اثر گران‌سنگ نهج البلاغه، از چنان جایگاهی برخوردار است که حضرتش آن را موهبت الهی معرفی کرده و گرانبهاترین نعمت برشمرده است. در این مجال به بررسی این ارزش دینی و اجتماعی، از منظر امام علی (علیه السلام) در نهج البلاغه پرداخته میشود.
ضرورت اتحاد
حضرت علی (علیه السلام) جایگاه و منزلتی بس والا برای "وحدت امت اسلامی" قائل بوده‌اند؛ به گونه‌ای که آن را منت و موهبتی بی‌بدیل از جانب خداوند متعال برشمرده‌اند و در نکوهش کوفیان می‌فرمایند: "آگاه باشید! شما دست از رشته اطاعت کشیده و با زنده کردن ارزش‌های عصر جاهلیت، دژ محکم الهی را در هم شکسته‌اید؛ در حالی که خداوند بر این امت اسلامی بر "وحدت و برادری" منت گذارده بود که در سایه آن زندگی کنند؛ نعمتی که هیچ کس نمی‌تواند بهای آن را تعیین نماید؛ زیرا از هر ارزشی برتر و از هر کرامتی والاتر است".
سیره و سنت امام علی (علیه السلام)، رفتار و منش و تعامل آن حضرت با خلفای راشدین برای همه مسلمانان در تمام دوره‌ها و اعصار، بهترین درس و سرمشق در زمینه انسجام اسلامی است.
ارزش اتحاد و همدلی
حضرت امیر المۆمنان علی (علیه السلام) برای تحکیم اتحاد و همدلی در جامعه ارزش آن را بیان کرده‌اند. ایشان در این زمینه می‌فرمایند: "آگاه باشید که شما دست از رشته اطاعت کشیدید و با احکام جاهلیت، دژ محکم الهی را که بر شما قرار داده شده بود، در هم شکستید؛ در حالی که خدای منزه بر جماعت این امت منت گذارده بود در آنچه بین آن‌ها معتقد کرده، از ریسمان این الفت که در سایه آن زندگی کنند و در پناه آن به نعمتی برسند که هیچ یک از مخلوقین نتوانند ارزش آن را بشناسند؛ زیرا که آن از هر بهایی گران‌قدرتر و از هر کرامتی والاتر بود".
این جملات، گویا امروز و برای جامعه ما گفته شده است. راستی کجا رفت آن همدلی‌های اول انقلاب و جنگ؟ بیاییم دوباره آن ارزش‌ها را زنده کنیم و نعمت بزرگ الهی را دوباره به جامعه خویش برگردانیم.
عوامل و راهکارهای ایجاد اتحاد
نیاز به گفتن نیست که برای ایجاد وحدت در میان هر قشر و جامعه‌ای، نیاز به عوامل و حلقه‌های اتصالی است که اعضای یک جامعه و یا جوامع را مانند دانه‌های تسبیح منظم کند و به هم پیوند دهد. در این صورت عوامل ظاهری چون زبان، نژاد، جغرافیا و ... نمی‌توانند آن وحدت و همبستگی مورد نظر را ایجاد کنند. اگر هم در برهه‌ای ایجاد شود، تداوم نخواهد داشت. از جمله عواملی که سبب ایجاد وحدت در جامعه می‌گردد می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
1ـ دین اسلام: امام علی (علیه السلام) در موارد گوناگونی به اهمیت و نقش مۆثر دین در ایجاد وحدت و انسجام جامعه اشاره کرده‌اند: "جز این نیست که شما بر مبنای دین خداوندی برادران یکدیگرید. بین شما جدایی نینداخته است مگر پلیدی‌هایتان، بدین جهت است که به کمک هم نمی‌شتابید و خیرخواه یکدیگر نیستید و به همدیگر نمی‌بخشید و مهر نمی‌ورزید". (خطبه 113)
مفهوم فرمایش حضرت این است که اگر در درونتان آلوده به پلیدی‌ها نبودید و خبث باطنی پیدا نمی‌کردید، همدیگر را مورد بخشش قرار می‌دادید و با هم مهربان و صمیمی بودید.
در جایی دیگر می‌فرمایند: "عرب امروز اگر چه از نظر تعداد کم‌اند، اما با پذیرش اسلام، فراوان شدند و با اتحاد و اجتماع و هماهنگی، عزیز و قدرتمند گردیدند". (خطبه 146)
2ـ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله): وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در جامعه آن روز جاهلی، باعث اتحاد و همدلی بین آنان گشت و این امر در تاریخ به اثبات رسیده است. سرسپردگی در برابر فرامین و سنت‌های پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در آن دوران می‌توانست جامعه اسلامی و اقشار مختلف آن را به همسویی و همگرایی بکشاند. امام علی (علیه السلام) وجود پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) را در زمان خودش عامل مهم ایجاد اتحاد در جامعه می‌دانند و می‌گویند: "پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آنچه را که به او ابلاغ شد، آشکار کرد و پیام‌های پروردگارش را رساند و شکاف‌های اجتماعی را به وحدت اصلاح کرد و فاصله را به هم پیوند داد و پس از آنکه آتش کینه و دشمنی‌های برافروخته در دل‌ها راه‌یافته بود، میان خویشاوندان یگانگی برقرار کرد". (خطبه 231)
3ـ قرآن:
از عوامل مهم و مۆثر دیگر در ایجاد وحدت و انسجام اسلامی که در سخنان گهربار علی(علیه السلام) تذکر داده شده است قرآن است. بدون تردید همه مسلمانان در این امر توافق دارند که تمام آیات و کلمات قرآن وحی الهی است و خداوند آن را طریق عزت، سعادت، کمال و سلامت انسان‌ها قرار داده است. ساختار کلی کتاب الهی مسلمانان به صورتی است که هر کسی اندک تأملی در آن داشته باشد پی خواهد برد که آموزه‌هایش وحدت و انسجام جدی را متوجه مسلمانان می‌سازد و آنان را به تعاون و همیاری فرامی‌خواند. علی (علیه السلام) نیز با توجه به همین ویژگی قرآن در ضمن خطبه‌ای می‌فرمایند: "بازگشت به کتاب الهی بر شما باد که رشته‌ای است محکم و فروغی است روشنگر، دارویی است سودمند و چشمه‌ای است سیراب‌کننده و هم کسانی را که به آن تمسک جویند از هر خطایی مصون دارنده، و هر آنکه را بدان چنگ زند، رهاننده. کتابی که هرگز کژی نخواهد یافت تا برای راست‌کردنش به دیگران نیاز افتد". (خطبه 155)4ـ محوریت زمامدار در ایجاد وحدت: در سال شانزدهم هجری و پیش از وقوع جنگ قادسیه، عمر با حضرت علی (علیه السلام) رایزنی کرد که آیا در این نبرد شرکت کند یا خیر؟! امام علی (علیه السلام) خطاب به وی فرمود: "جایگاه رهبر یک ملت چونان ریسمانی محکم است که مهره‌ها را متحد ساخته و به هم پیوند می‌دهد؛ اگر این رشته از هم بگسلد، مهره‌ها پراکنده شده و هر کدام به سویی خواهند افتاد؛ به گونه‌ای که هرگز نتوان آن‌ها را جمع کرد ... همانا عجم، اگر تو را در کارزار رۆیت کنند گویند: این رشه عرب است؛ اگر آن را ببرید آسوده می‌گردید". (خطبه 146)
بر پایه همین باور و نگرش است که حضرتش در نامه‌ای خطاب به ابو موسی اشعری خاطر نشان می‌کند:
"پس بدان در امت اسلام، هیچ کس وجود ندارد که به وحدت امت محمد (صلی الله علیه و آله) و به انس گرفتن آنان با یکدیگر، از من دلسوزتر باشد؛ من در انجام کار، پاداش نیک و فرجام شایسته را از خداوند طلب می‌نمایم".
5ـ تلاش برای خاموش کردن آتش فتنه‌ها: از جمله راهکارهای ارائه شده در نهج البلاغه که زمامدار می‌تواند با به کارگیری آن در دستیابی به اتحاد و انسجام در جامعه اسلامی توفیق یابد، این است که با هوشیاری و خردورزی، فتنه‌ها را شناسایی کند و پیش از بروز هر گونه رویداد ناگوار، به نحوی شایسته به خنثی کردن آن اقدام کند. حضرت علی (علیه السلام) به شیوه‌ای هوشمندانه با قتنه زمان خود (خون‌خواهی عثمان) رو به رو می‌شوند: "آیا شناختی که بنی امیه از روحیات من دارد، آن‌ها را از عیب‌جویی بازنمی‌دارد؟ و آیا سوابق مبارزات من، نادانان را بر سر جای خود نمی‌نشاند که به من تهمت نزنند ... شبهات را باید در پرتو کتاب خدا شناخت". (نامه 58)
6ـ یادآوری رویدادهای گذشته: امام علی (علیه السلام) در خطبه قاصعه می‌فرمایند: "پس آنگاه که زندگی گذشتگان را مطالعه می‌کنید، آنچه را سبب عزت آن‌ها شد و دشمنان را از سر راهشان برداشت و سلامت و عافیت زندگی آن‌ها را فراهم آورد و نعمت‌های فراوان را در اختیارشان گذاشت و بدان‌ها کرامت و شخصیتی بخشید، که در سایه آن از تفرقه اجتناب کنند و بر وحدت و همدلی همت گمارند و یکدیگر را به وحدت واداشته و به آن سفارش نمایند، از آن‌ها اخذ کنید و از کارهایی که پشتشان را شکست و قدرت آن‌ها را در هم کوبید، هم‌چون کینه‌توزی نسبت به یکدیگر، پر کردن دل‌ها از بخل و حسد، پشت کردن به یکدیگر، از هم بریدن و دست از یاری کشیدن، بپرهیزید". (خطبه 192)
نتیجه
اتحاد یکی از بنیادی‌ترین آرمان‌هایی است که بایسته است در سایه تحقق حاکمیت اسلام، تجلی یابد. از این رو، حضرت علی(علیه السلام) آن را نعمت و موهبتی بی‌مانند ارزیابی کرده‌اند. از جمله راهکارها و عوامل ایجاد وحدت در جامعه از سوی ایشان را می‌توان دین اسلام، پیامبر (صلی الله علیه و آله)، قرآن، محوریت زمامدار در ایجاد وحدت، تلاش برای خاموش کردن آتش فتنه‌ها و یادآوری رویدادهای گذشته نام برد.
فرآوری: زینب مجلسی راد
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع:
مقاله "اتحاد و انسجام اسلامی در نهج البلاغه"، مهدی عبد اللهی‌پور.
مقاله "اتحاد و همبستگی در نهج البلاغه"، جواد خرمی.
مقاله "عوامل اتحاد اسلامی در نهج البلاغه"، محمد هادی رحمانی.
مطالب مرتبط:
