پل کلی و نقاشی های فانتزی

پل کله در شهر برن سویس و در خانواده‌ای اهل هنر و البته موسیقیدان به دنیا آمد. با آنکه پدر و مادرش هر دو موسیقیدان بودند، ولی او    استعداد هنری خود را در نقاشی نشان داد و در سالهای 1898-1901 در آکادمی مونیخ نقاشی آموخت.

وی از جمله هنرمندانی بود که کوبیسم را تجربه کرد، به گروه سوار کار آبی پیوست و در هنرهای سورئالیسم نیز شاخه ای را به همراه هنرمندان دیگری چون "خوان میرو" ابداع کرد که دارای نوعی فانتزی کودکانه در نگاه فراواقعی به دنیای پیرامونی انسان بود.

در مدرسه باهاوس کار و تدریس کرد و توانست اندیشه های نوگرای خود را به نسل بعد از خود منتقل کند.

پل کله هنرمندی نواندیش بود که به سبب تخیل خلاق و آفرینش گسترده و متنوعش، یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های هنر مدرن به شمار می‌آید.

هنر پل کلی

کمی کاندینسکی، کمی پیکاسو به اضافه خوان میرو و روتکو، ترکیب غریبی است که پل کلی، را به همه آنها شبیه می سازد؛ نقاشی که غالب آثارش را پیش یا همزمان با پیکاسو و کاندینسکی خلق کرده و بر روتکو و میرو تاثیر زیادی برجا گذاشته، اما به انداره هیچ کدام از آنها شهرت ندارد.

اما این از ارزش و اعتبار نقاش برجسته ای که کار مدرن و متمایزش را همزمان با جنگ جهانی اول آغاز کرد و در دوره های مختلف کاری اش به خلق آثاری متفاوت پرداخت، کم نمی کند.

پل کلی یکی از تاثیر گذارترین چهره های مدرسه باهاوس بود که حدود یک دهه در آن تدریس کرد.

مدرسه هنری باهاوس (Bauhaus) را مهمترین و تاثیرگذارترین دانشکده در زمینه معماری، هنر و طراحی در قرن بیستم دانسته اند؛ مدرسه ای که در سال 1919 در وایمار در شرق آلمان شکل گرفت، در سال 1925 به دسائو منتقل شد و پنج سال بعد به برلین، و بالاخره در سال 1933 زیر فشار نازی ها تعطیل شد.

مدرسه باوهاوس را تصویری از مدرنیسم آلمان قلمداد می کنند؛ مدرسه ای که با هنر آوانگارد و خلق هنرهای دستی متفاوت به محملی برای تولید آثار رادیکال و ترکیب هنر و تکنولوژی بدل شد. در واقع مدرسه باوهاوس نتیجه منطقی تاثیر جنگ اول جهانی بود: تلاش برای تغییر جامعه و یافتن راهی نو برای زیستن.

از این روست که می توان تقش و تاثیر کلی را در راستا و در کنار مدرسه باهاوس تحلیل کرد.

همان طور که باهاوس زاده منطقی جنگ جهانی اول و نوعی اعتراض به مناسبات جهان بود، تصویری که کلی خلق می کند هم هر چند در وهله اول ممکن است که چندان مرتبط با جنگ به نظر نرسد، اما زاده منطقی همان جنگ است؛ همان طور که تاثیر ظهور نازیسم و هیتلر را می توان در آثار دهه سی کلی ردیابی کرد.

پل کلی در روز هجدهم دسامبر 1879 از پدری آلمانی و مادری سوئیسی، هر دو اهل موسیقی، در نزدیکی شهر برن سوئیس به دنیا آمد، اما ملیت آلمانی به او داده شد.

در سال 1910 اولین نمایشگاه انفرادی خود را در برن برپا کرد. در همین سال برخی از آثار اولیه پیکاسو در مونیخ به نمایش گذاشته شد و کلی را با جنبش های رادیکال و کوبیسم مربوط کرد.

اولین نمایشگاه مهم کلی که او را به عنوان هنرمندی مهم تثبیت کرد با 362 اثر در مونیخ در سال 1920 برپا شد و دو کتاب هم درباره او به چاپ رسید.

در 1925 اولین نمایشگاه او در پاریس برپا شد که لویی آراگون شاعر سوررئالیست مقدمه ای بر کاتالوگ آن نوشت.

در سال 1930، شصت و پنج اثر او در موزه هنرهای مدرن نیویورک به نمایش گذاشته شد: اولین نمایشگاه انفرادی یک هنرمند زنده اروپایی در این موزه.

در همین سال از وظایف تدریس و مشکلات سیاسی خسته شد و از باهاوس استعفا داد تا شاید با پستی که در آکادمی دوسلدورف به او پیشنهاد شده بود، وقت بیشتری برای نقاشی داشته باشد.

در سال 1933 هیتلر به قدرت رسید. پلیس مدرسه باهاوس را بست، شغل کلی را در آکادمی دوسلدورف از او گرفت و خانه او مورد بازرسی قرار گرفت. در ماه دسامبر کلی به سوئیس رفت و تقاضای شهروندی سوئیس کرد.

در سال 1940 زمانی که آلمان در حال کشورگشایی بود در ماه ژوئن در بیمارستانی در لوکارنوی سوئیس درگذشت.

در زمانی که غالب نقاشان مدرن قرن بیستم، به تابلوهای بزرگ علاقه نشان می دادند، کلی در یک حرکت رادیکال غالب نقاشی هایش را در ابعاد بسیار کوچک نظیر بیست در پانزده سانتی متر خلق می کند.

این نوع مینی مالیسم که در هنر اوایل قرن به شدت کمیاب است، چالش عظیمی را برای نقاش رقم می زند: خلق جهانی با ابعاد و دامنه های بزرگ و فراگیر در ابعادی بسیار کوچک که دست و بال نقاش را می بندد.

اما در مورد کلی، دقت در جزئیات در خلق نقاشی انتزاعی را در حد خلق یک مینیاتور بالا می برد و در واقع یک تناقض درونی جذاب را در نقاشی انتزاعی رقم می زند: نقاشی ای که قرار است آزاد باشد و رها، این بار تا جای ممکن خلاصه می شود و محدود. نتیجه گاه شگفت انگیز است.

تنوع آثار

نکته ای که می تواند مخاطب آثار کلی را متعجب کند، میزان تفاوت آثار اوست. در طول دوره کاری او می توان آثار بسیار متفاوتی را دید که برخی شان هیچ ارتباطی با دیگری ندارند و در واقع به سختی می توان حدس زد که این اثر از آن همان هنرمند است.

این اتفاق در آثار کلی حتی در یک سال واحد هم دیده می شود، به این معنی که می توان دو اثر بسیار متفاوت با حال و هوا و تکنیکی جداگانه از کلی را دید که هر دو مثلاً در سال 1930 خلق شده اند!

شاید به همین دلیل است که همه نوع نقاشی را در آثار کلی می توان دید؛ هم می توان او را نقاش سوررئالیست خطاب کرد و هم اکسپرسیونیست و در عین حال هیچ کدام از آنها.

شاید همین نکته - فقدان یک امضای خاص- است که به رغم ارزش های بلامنازع آثار کلی و پیشگامی اش در هنر مدرن قرن بیستم، او را یک قدم عقب تر از دوست نقاش روسش، واسیلی کاندینسکی، قرار می دهد.

اندرزهای پل کلی

پل کلی به یکی از هنرآموزان چنین توصیه کرد: شاگردانتان را به سوی طبیعت راهنمایی کنید البته به درون طبیعت. بگذارید خودشان به تجربه دریابند که غنچه چگونه شکل گرفته است درخت چگونه می روید پرواز چگونه بالهایش را می گشاید تا هنرمند در آینده مثل طبیعت غنی متنوع و هوسباز بشود. درک کردن یعنی وحی یا درون نگری به کارگاه آفرینش. در آنجاست که همه اسرار نهفته اند.

اندرز دیگر او به یکی از نقاشان این بود: راه های آفرینندگی طبیعت را دنبال کن چگونگی پیدایش و عملکرد فرم ها را یاد بگیر این بهترین مدرسه است. شاید بعدها با آغاز از طبیعت بتوانی شکل دهی ویژه خودت را به چنگ آوری و روزی فرا رسد که خودت همانند طبیعت بشوی و به آفرینندگی بپردازی.

سایت تندیس/ زینب ثقفی

آکاایران

کتاب: ورنر هوفمان. اندیشه و کار پل کلی. ترجمه محسن وزیری مقدم. چ2 تهران:سروش. 1385 ص 172

مطالب مرتبط

پل کله نقاش کهن الگوها

نقاشی با تخیل کودکانه