تبیان، دستیار زندگی
از نظر اسلام، شوهر باید در حد متعارف، نیازمندى هاى زندگى زن(خوراک و پوشاک و مسکن) را تأمین کند و مرد بر بیش از توان خویش مجبور نمى‏شود. و البته، قانون اسلام، قانون بی در و پیکر نیست که بخواهد قانونی را وضع کند و همۀ این قوانین برای تداوم خانواده و زندگی ز
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : سمیرا باقری
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نفقه دادن واجب است؟!

حقوق زناشویی-اجرت المثل-نفقه

در اسلام خانواده از دیرباز، کانون اصلى بوده است. در این مکتب به انسان آموخته مى‌شود که چگونه با دیگران زندگی کند و سرنوشت خویش را وابسته به آنان ببیند، الزام به نفقه چیزی است که به موجب آن اعضاى خانواده وظیفه دار شده‌اند، تا در مواقع لزوم به یارى یکدیگر بشتابند.


نفقه در لغت و اصطلاح

نفقه در لغت به معنی هزینه، خرج، اخراجات، خرج هر روزه و خرجی آمده است. نفقه به معنای آنچه انفاق کنند و یا صرف خرج معیشت عیال و اولاد نمایند، و یا هزینه زندگی عیال و اولاد، می باشد.

به بیان دیگر رفع نیازهای مالی زن و هزینه گذران زندگی خانواده(خرجی) را نفقه گویند.

در معنایی دیگر نفقه به معنای خرج هر روزه، خرج نمودن درهم و مانند آن است.

در معنای اصطلاحی نفقه عبارت است از انفاق و کمک کردن از باب نیکوکاری، البته این نفقه بعضاً الزام آور می شود مانند نفقه زوجه و نفقه اقارب و خویشاوندان. (لغت نامه دهخدا)

نفقه عبارت از مسکن، لباس، غذا و لوازم منزل است، که با توجه به عرف محل زندگى و وضعیت همسر تعیین مى‌گردد. در کتب فقهى موارد متعددى براى نفقه واجب شمرده‌اند: غذا، لباس، مسکن، خادم، وسایل نظافت و آرایش. این‌ها باید به اندازه‌اى باشد که احتیاج رفع گردد. بر این اساس عرف محل زندگى و نیاز زوجه ملاک اندازه نفقه تعین شده است. آنچه در روایات مطرح شده حداقل نیاز ضرورى زندگى است و گرنه اندازه و مقدار آن را عرف تعیین مى کند.(1)

و یا به عبارت دیگر نفقه، همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض می باشد.

مصادیق نفقه

1. نفقه اولاد: نفقه اولاد به عهده پدر است و پس از فوت پدر یا عدم قدرت او بر انفاق، به عهده پدربزرگ پدرى است. و در صورت عدم پدر و اجداد پدرى یا عدم قدرت آنها نفقه به عهده مادر است و هر گاه مادر زنده نباشد به عهده پدربزرگ مادرى و مادربزرگ مادرى و همچنین مادر بزرگ پدرى است، که در فرض آخر اگر بیش از یک نفر باشند به طور مساوى نفقه بین آنها تقسیم مى‌شود.(2)

از نظر اسلام، شوهر باید در حد متعارف، نیازمندى هاى زندگى زن(خوراک و پوشاک و مسکن) را تأمین کند و مرد بر بیش از توان خویش مجبور نمى‏شود. و البته، قانون اسلام، قانون بی در و پیکر نیست که بخواهد قانونی را وضع کند و همه این قوانین برای تداوم خانواده و زندگی زناشویی است. و الزام به نفقه چیزی است که به موجب آن اعضاى خانواده وظیفه دار شده‌اند، تا در مواقع لزوم به یارى یکدیگر بشتابند

2. نفقه پدر و مادر و اجداد: نفقه پدر و مادر برعهده اولاد و در درجه بعد برعهده اولاد اولاد است، بنابراین نفقه پدر و مادر فقیر در درجه اول به عهده اولاد است. اگر پدر و مادر فقط یک فرزند داشته باشند، همه نفقه بر عهده اوست و اگر چند فرزند داشته باشند، به طور مساوى به پدر و مادر، نفقه خواهند داد. یعنى به نسبت برابر باید مخارج زندگى پدر و مادر خود را بپردازند و از این لحاظ تفاوتى بین دختر و پسر نیست. هرگاه شخصى فرزند بلافصل نداشته باشد یا فرزند او توانایى پرداخت نداشته باشد، نفقه او برعهده اولاد اولاد خواهد بود.(3)

فقها در رساله های عملیه تصریح کرده اند که: بر مرد واجب است نفقه و مخارج پدر و مادر خود را و پدران و مادران آنان اگر چه بالاتر نیز روند، و فرزندان و نوه هاى خود را اگر چه پایین‏تر نیز روند[ مانند نبیره و نتیجه‏] بپردازد(مرد باشند یا زن، کوچک باشند یا بزرگ، مسلمان باشند یا کافر). و پرداخت مخارج به غیر اینها از نزدیکان بر انسان واجب نیست، اگر چه مستحب است به ویژه به آنان که از وى ارث مى‏برند.(4)

3. نفقه همسر: از جمله تكالیف زوج نسبت به زوجه، پرداخت نفقه زوجه است كه در صورت استطاعت و تمكن مالی زوج، برعهده وی قرار گرفته و مكلف به پرداخت مستمر آن به زوجه می شود. نفقه زوجه شامل همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زوجه از قبیل مسكن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم(در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض) می‌باشد.

حقوق،نفقه

فرق نفقه زوجه با نفقه نزدیکان

ماهیت نفقه اقارب و نفقه زوجه متفاوت است. نفقه زوجه حق است و در صورت نپرداختن بر ذمه زوجه دِین مى گردد و قابل اسقاط و مطالبه است و گذشت زمان آن را از بین نمى برد. در حالى که نفقه سایر اقارب حکم تکلیفى غیر قابل اسقاط است که اگر نپرداخت، فقط محکمه مى تواند وى را از باب انجام تکلیف واجب، ملزم به پرداخت نماید.(5)

در واقع، نفقه زوجه حقى است که بر دین زوج است، فرق نمى کند زوج دارا باشد یا ندار، ‌زوجه مطالبه کند یا نکند. نفقه زوجه بر نفقه سایر افراد واجب النفقه مثل پدر و مادر و اولاد مقدم است.

این رأى فقهى در تأمین و تضمین نفقه زوجه و در نتیجه به پایدارى نهاد خانواده بى شک مۆثر است. ممکن است زوج بابت دیون متعدد و نپرداختن نفقه اقارب و زوجه بدهکار گردد و دارایى وى نیز پاسخگوى همه دیون وى نباشد با این رأى دیگر لازم نیست زن نگران این موضوع باشد که آیا چیزى براى وى باقى خواهد ماند یا خیر؟ چرا که براى حفظ نهاد خانواده شارع مقدس مقرر نموده است، که نفقه زوجه بر نفقه اقارب مقدم است.(6)

نفقه، همه نیازهای متعارف و متناسب با وضعیت زن از قبیل مسکن، البسه، غذا، اثاث منزل و هزینه های درمانی و بهداشتی و خادم در صورت عادت یا احتیاج به واسطه نقصان یا مرض می باشد

نظر برخی از مراجع عظام درباره پرداخت نفقه

1. آیة الله حکیم (ره):

نفقه‏هاى مهم عبارتند از: نفقه همسر و نفقه خویشان.

نفقه همسر: همسر دائمى نفقه‏اش بر شوهر واجب است، اگرچه كنیز و یا ذمّى)اهل كتاب) باشد. و همسر موقت، نفقه ندارد، مگر اینكه در ضمن عقد شرط كرده باشند، در این صورت به سبب شرط واجب خواهد شد. از نفقه های واجب که بر عهده شوهر است، عبارت است از: خوردنى، پوشیدنى، نوشیدنى و محل سكونت، با فرش متعارف. هزینه آرایش و نظافت و امثال آن، اگر شوهر آن را مطالبه كند، بر عهده‏اش مى‏ باشد، ولى اگر مطالبه نكند، برایش واجب نیست.

نفقه خویشان: نفقه فرزندان، نوادگان، پدر و مادر، بنابر احتیاط واجب پدربزرگ ها و مادربزرگ ها، نیز بر انسان واجب است، ولى نفقه دیگر خویشاوندان بر او واجب نیست، اگرچه مستحب است.(7)

2. آیة الله سیستانی (دام الظله):

میزان نفقه و تأمین هزینه زندگی که بر مرد نسبت به همسرش واجب است، به مقدار متعارف و مناسب با شۆن مرد و زن است، بر شوهر واجب است، نفقه زن را از خوراک و پوشاک و مسکن و دارو و سایر لوازم زندگی متعارف به نحوی که مناسب شأن اجتماعی او به اعتبار همسرش، بپردازد نه به اعتبار پدرش.(8)

نتیجه

از نظر اسلام، شوهر باید در حد متعارف، نیازمندى هاى زندگى زن(خوراک و پوشاک و مسکن) را تأمین کند و مرد بر بیش از توان خویش مجبور نمى‏شود. و البته، قانون اسلام، قانون بی در و پیکر نیست که بخواهد قانونی را وضع کند و همه این قوانین برای تداوم خانواده و زندگی زناشویی است. و الزام به نفقه چیزی است که به موجب آن اعضاى خانواده وظیفه دار شده‌اند، تا در مواقع لزوم به یارى یکدیگر بشتابند.

پی نوشت ها:

1.       شرح قانون مدنى، صفحه 45.

2.       ماده 1199، قانون مدنی.

3.       ماده 1200، قانون مدنى.

4.       مراجع، توضیح المسائل، مسأله 2426.

5.       ترمینولوژى حقوقى، صفحه56.

6.       نفقه اقارب در حقوق ایران، صفحه110.

7.       دفتر آیت الله حکیم(رحمة الله علیه).

8.       سایت رسمی آیت الله سیستانی(دام الظله).

سمیرا باقری           

بخش احکام اسلامی تبیان


منابع:

شرح قانون مدنى، سید على حائرى شاهباغ.

قانون مدنی.

ترمینولوژى حقوقى، محمد جعفر جعفرى لنگرودى.

نفقه اقارب در حقوق ایران، فرشید قهرمانى.

دفتر آیة الله حکیم (رحمة الله علیه).

سایت رسمی آیة الله سیستانی (دام الظله).

مطالب مرتبط:

در مورد نفقه چه می دانید؟

نفقه زن حامله ناشزه

ملاک استفاده زن از نفقه همسر

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.