کِرِآتین، مکمل پروتئینی در ورزشکاران

ورزشکاران همواره به دنبال مکمل هایی هستند که آنان را در موقعیت بهتری نسبت به سایر رقیبان قرار دهد. از آنجایی که بسیاری از کارافزاهای دارویی موثر، از طرف قانون گذاران ورزشی ممنوع گردیده است، توجه همگان به مکمل های تغذیه ای معطوف شده است. از جمله این مکمل ها ترکیبات مغذی ازته قابل ذکرند که خاستگاه اکثر آن ها از اسیدهای آمینه می باشد.

کِرِآتین

کِرِآتین یک ترکیب طبیعی است که به طور وسیعی در بافت های مختلف به ویژه ماهیچه های اسکلتی بدن یافت می شود و حدود 150-100 میلی مول به ازای کیلوگرم وزن خشک این بافت را تشکیل می دهد. این ماده از ترکیبات مشتق از آمینو اسیدها بوده و توسط کبد و کلیه ها در بدن از سه آمینو اسید آرژنین، گلیسین و متیونین تولید و به گردش خون وارد می گردد. از طریق گردش خون کراتین جذب شده از رژیم غذایی و بخشی که توسط بدن ساخته می شود به بافت ها منتقل گشته و در آنجا به فرم فسفوکراتین تبدیل می گردد که جهت ذخیره ی انرژی در بافت ها(به ویژه بافت عضلانی) به کار می رود. این ترکیب به عنوان منبع انرژی سریع و بدون نیاز به اکسیژن در جهت بازسازی ATP به کار گرفته می شود.

کل ذخیره ی کراتین بدن یک فرد، تقریباً بین 150 – 121 گرم می باشد که حدود 60 – 50 درصد از آن به اشکال فسفاته است. لازم به ذکر است که نیاز روزانه به کراتین حدود 2 گرم می باشد که از دو منبع برنامه غذایی و یا سنتز درونی تأمین می گردد. گوشت، شیر و برخی از انواع ماهی ها از منابع اصلی تغذیه ای این ماده می باشند.

با گذشت قریب به 160 سال از کشف این ماد، مطالعات بسیاری پیرامون آن صورت گرفته است. اخیراً توجهات به کاربرد کراتین به عنوان یک ماده ی ارگوژنیک در طی ورزش های کوتاه مدت و با شدت زیاد معطوف گردیده است.

در مسابقات المپیک 92 بارسلونا، چندین ورزش کار دو و میدانی از جمله یکی از گیرندگان مدال طلای المپیک قبل از مسابقات از این ماده استفاده کرده بودند. نظریه ی مصرف کِرِآتین به عنوان مکمل و یک ماده ارگوژنیک(کارافزا) از این فرضیه ناشی می شود که مصرف زیاد کراتین موجب تجمع حجم بالایی از کراتین فسفات در عضله گردیده و افزایش ظرفیت ذخیره انرژی عضلانی را، به ویژه در فعالیت های سرعتی، در پی خواهد داشت. از طرف دیگر، خاصیت بافری کراتین فسفات در ورزش های شدید و بی هوازی که میزان اسید لاکتیک بدن افزایش می یابد، واجد نقشی مهم و سودمند می باشد. دلیل این امر بدان جهت است که در طی ورزش های سنگین انرژی مورد نیاز در مراحل اولیه جهت تجدید ذخایر آدنوزین تری فسفات به طور هم زمان از طریق فسفوکراتین و گلیکولیز بی هوازی تامین می گردد. این بدان معنی است که محتوای بیشتر فسفوکراتین در عضله موجب به کارگیری کمتر مسیر گلیکولیز بی هوازی و در نتیجه کاهش تولید اسید لاکتیک می گردد.

اثرات مصرف کراتین

1- اثر دریافت مکمل کراتین بر توان عضلانی ورزشکاران:

نتایج مطالعات نشانگر آن است که دریافت خوراکی مقادیر زیاد کراتین(حدود 20 گرم در روز برای مدت حداقل 5 روز) موجب افزایش توان و قدرت عضلانی در طی ورزش هایی گردیده است که در آن ها دسترسی به فسفات کراتین مهم می باشد. بنابراین دریافت مکمل کراتین در ورزش های با شدت زیاد(سنگین) و به ویژه ورزش های سرعتی – تکرار شونده که واجد دوره های بازتوانی کوتاه مدت می باشند، عملکرد ورزشی فرد را افزایش می دهد. لازم به ذکر است که این اثر بر کارآیی فرد در یکی از مطالعات با تجویز تنها 9 گرم در روز مکمل کراتین نیز مشاهده گردید. بنابراین انجام تحقیقات بیش تر جهت تعیین حداقل میزان توصیه شده و مکانیسم اثر کراتین بر توان عضلانی ورزشکاران الزامی به نظر می رسد.

2- اثر مکمل کراتین بر میزان ذخیره ی کراتین بدن:

نتایج برخی مطالعات حاکی از آن است که دریافت خوراکی مقادیر زیاد کراتین موجب افزایش محتوای کراتین و فسفوکراتین در عضلات می گردد. لازم به ذکر است که این میزان افزایش، نسبت عکس با محتوای کراتین قبل از دریافت مکمل دارد و بر این اساس ورزشکاران غیر حرفه ای و گیاهخواران که دریافت کراتین از رژیم غذایی در آن ها بسیار اندک است، به طور معمول بالاترین سطح افزایش را در محتوای کراتین بعد از مکمل درمانی نشان می دهند.

البته جهت پذیرش این مطلب انجام مطالعات با گروهی وسیع تر و تعداد نمونه بیشتر نیاز است تا معلوم گردد که این افزایش ذخیره کراتین تا چه حد بر افزایش توان عضلانی فرد اثر خواهد گذاشت و اینکه آیا انباشت این ماده موجب انباشت سایر مواد نظیر آب در بدن نمی گردد؟

براساس بسیاری از مطالعات، مصرف همزمان کراتین و کربوهیدرات موجب افزایش بیشتر ذخایر کراتین در عضلات می گردد.

3- کراتین توده ی بدن:

براساس بسیاری از مطالعات انجام شده کراتین برای یک دوره ی زمانی 5-4 روزه موجب افزایش 2-1 کیلوگرمی وزن بدن ورزشکاران گردیده است. اگرچه برخی مطالعات بیانگر ساخت پروتئین ها در پاسخ به مصرف کراتین می باشند، لیکن به لحاظ سرعت این افزایش وزن، چنین فرض می شود که بخش عمده ی این فرآیند ناشی از احتباس آب می باشد.

4- اثرات جانبی کراتین:

اگرچه تاکنون هیچ گونه اثر جانبی از کراتین مشاهده نشده است و این ماده نیز هنوز توسط کمیته ی بین المللی المپیک ممنوع نمی باشد، لیکن نباید خطرات احتمالی مصرف آن را از نظر دور داشت. البته براساس شواهد، بخش قابل توجهی ازمکمل که به صورت خوراکی مصرف گردیده از دیواره روده ی کوچک جذب نشده و از طریق مدفوع دفع می گردد و مشکل اصلی به جهت استفاده از اشکال غیرخوراکی نظیر: ترزیق داخل وریدی و... این ماده می باشد.

باید توجه داشت که بر اساس بسیاری از مطالعات موجود، دریافت کراتین موجب افزایش توده بدن و بالطبع وزن افراد گردیده است. این موضوع در بین ورزشکارانی که در ورزش های با محدودی وزنی خاص فعالیت دارند، بسیار با اهمیت می باشد.