آیا در همه زمان ها نیازمند امام هستیم؟!
آیا امت اسلامی در همه ی زمان ها نیازمند هدایت امام است و یا آن که تنها در مواقع بحرانی و بروز فتنه ها حضور هدایتگر امام لازم و ضروری است؟ آیا همه ی اندیشمندان اسلامی بر نقش امام در جامعه و مسئولیت ها و وظایف وی اتفاق نظر دارند؟ برای پاسخ به این پرسش ها بایستی نگاهی دقیق به مقوله ی امامت بیندازیم و ابعاد آن را مورد کنکاش دقیق قرار دهیم.
چرا که امامت نه تنها یک تئوری و نظریه برای هدایت جامعه که از جمله اصول اعتقادات در اسلام است که هم سنگ با نبوت بایستی بدان اعتقاد داشت و ما در نوشتار قبلی حول جایگاه امامت در اصول اعتقادی دین سخن گفتیم و اکنون به کیفیت وجوب امام در جامعه می پردازیم و می کوشیم به سوالات مطرح شده در این زمینه پاسخ دهیم.
مقاله ی مرتبط: تحریف تاریخ در امامت!
امام در همه ی زمان ها؟!
ابوبکر الأصم یکی از بزرگان معتزله از جمله فرق اسلامی و پیروان او معتقدند که امام تنها در زمان خوف و ترس جامعه اسلامی و نیز ظهور فتنه ها واجب است ولی در حالی که خود مردم در کمال امنیت و انصاف با یکدیگر زندگی می نمایند نیازی به حضور امام در جامعه نیست!
گروه دیگری از اندیشمندان که فرقه ی فوطی نامیده می شوند و از پیروان هشام بن عمر فوطی در زمان مأمون هستند معتقدند نه تنها حضور امام در حالی که فتنه ای در جامعه نیست، واجب نیست بلکه اساساً لازم هم نیست و خود حضور امام در زمان امنیت جامعه سبب فتنه ها و بروز اختلافات میان مردم خواهد شد!! پس فقط در حالتی که جامعه دچار بحران می شود لازم است امام برای خارج کردن امّت از فتنه حاضر شود و در غیر آن نباید امام در جامعه باشد!!
امام و فتنه ها!
در سخیف بودن و ابتذال این سخن همین بس که حضور امام را مشروط به حضور فتنه ها در جامعه می نماید! این خطای واضح از آنجا ناشی می شود که معنای حقیقی امام و کارکرد واقعی او را ندانیم. امام انسانی است که پس از پیامبر ریاست عام در اداره ی امور دنیوی و اخروی امّت اسلامی دارد. در واقع همه ی وظایف و نقش هایی را که پیامبر در جامعه ی اسلامی ایفا می نمودند پس از ایشان امام عهده دار می شوند به جز دریافت وحی از جانب حضرت حق تعالی.
بنابراین وجوب حضور امام پس از پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) دلیلی عمومی است و محدود به شرایط بحرانی جامعه نمی شود.
هدایت های مختلف امام!
امام به هدایت تکوینی و تشریعی جامعه می پردازد و از این روی در مواقع فتنه و بحران جامعه را به سلامت عبور می دهد و در مواقع امنیت شعائر اسلام را زنده می گرداند و حدود الهی را جاری می نماید و از این طریق جامعه را به سوی رشد و کمال و سعادت دینوی و اخروی سوق می دهد.
پس در همه حال جامعه محتاج حضور امام است و این طور نیست که حضور امام محدود به مواقع بحران و فتنه باشد!
وجوب حضور با وجوب اطاعت!
از این مطلب و فهم صحیح جایگاه امام در جامعه می توان این نکته را نیز دریافت نمود که همان طور که حضور امام در جامعه در همه ی مواقع برای هدایت مردم ضروری و واجب است، اطاعت و پیروی از امام در همه ی مواقع چه مواقع فتنه و چه مواقع امنیت و رفاه نیز واجب و ضروری است!
در واقع باید اذعان نمود، برای آن که امام نقش هدایتگری خویش را به نحو احسن در جامعه ایفاء نماید لازم است اطاعت و ولایت پذیری در افراد جامعه وجود داشته باشد تا در اثر این تعامل سازنده رشد مادی و معنوی نصیب افراد جامعه گردد!
حکومت الهی و نقش مردم!
به همین دلیل برای تحقیق نقش هدایت گری امام در عرصه ی هدایت تشریعی و تشکیل حکومت اسلامی لازم است همراهی و اطاعت مردم از امام وجود داشته باشد و در شرایطی که این زمینه فراهم نباشد امام نمی تواند نقش هدایتگری تشریعی خویش را به منصه ی ظهور برساند! تاریخ اسلام گویای آن است که به جز حکومت 4 سال و 9 ماهه ی امیرالمومنین (علیه السلام)، امّت اسلامی خود را از ایفای نقش هدایتگری امام در عرصه ی تشریع و حکومت محروم نموده است!
هدایت تکوینی همیشگی است!
البته با آن که مردم زمینه را برای نقش هدایت گری تشریعی امام فراهم ننمایند اما هدایت تکوینی و آگاهی باطنی امام از نفوس همگان در همه حال انجام می شود! البته باز هم خود انسان می تواند در عرصه ی معنویت هدایت تکوینی امام را پس بزند و مسیر شیطان را برود امّا در هر حال امام نفوذ و آگاهی به نفوس همگان دارد. در واقع بهره مندی از مقام رحمانیت الهی بواسطه ی هدایت تکوینی امام در مورد همه ی خلائق در حال انجام است و صد البته که هدایت خاص تکوینی امام و بهره مندی از مقام رحیمی الهی تنها در صورتی است که خود انسان نیز با اختیارش این مسیر را طی کند و به هدایتگری امام پاسخ مثبت بدهد!
نعمات از برکت هدایت تکوینی امام است!
در توضیح بیشتر آن که براساس آموزه های اسلامی و شیعینعمات الهی که مصادیق صفت رحمانیت الهی و شامل همه موجودات می شوند به واسطه ی هدایت تکوینی عام امام و واسطه ی فیض بودن ایشان است. هم چنانکه در زیارت جامعه کبیره می خوانیم:
«و بکم تنزل الغیث... و به وسیله ی شماست که باران می بارد و...»
امّا برخورداری از هدایت خاص تکوینی امام و تحقق صفت رحیمیت الهی که شامل افراد خاص است در صورتی انجام می شود که انسان مومن در خود زمینه های برخورداری را فراهم آورد و به هدایتگری امام پاسخ مثبت بدهد!
نتیجه گیری
از مجموع آنچه گذشت معلوم می شود که حضور امام در همه ی زمان ها نه تنها لازم بلکه ضروری و واجب است و به تعبیر روایات لولا الحجة لساخت الارض: اگر امام بر روی زمین نباشد، زمین واژگون می شود. نقش امام هدایتگری مردم در دو بعد تکوینی و تشریعی است که در بعد تکوینی نیز هدایتگری عام و خاص امام مطرح می شود که برای برخورداری از هدایتگری خاص امام و حکومت الهی بایستی زمینه ی لازم در خود افراد به وجود آید.
ن. رادفر
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منابع و مآخذ:
1- الالهیات- آیت الله سبحانی
2- الالفین- علامه حلّی (ره)
3- کشف المراد- علامه حلّی (ره)
4- تجرید الکلام- خواجه نصیرالدین طوسی (ره)
5- شوارق الالهام- عبدالرزاق لاهیجی (ره)
مطالب مرتبط:
