"شاخص بورس" یعنی چه؟
در حالی مسوولان بازار سرمایه از افزایش 42 هزار واحدی شاخص کل بورس در سال گذشته خوشحال بودند که برخی فعالان بازار سرمایه معتقدند مدل جدید شاخص که به عنوان شاخص کل بورس از اواخر سال 87 طراحی و مورد محاسبه قرار گرفته ، بیانگر واقعیت بازار نبوده و از سقوط پی در پی شاخص جلوگیری میکند.
بورس اوراق بهادار تهران از فروردین ماه 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه 100 و با نام تپیکس (TEPIX) کرد که این شاخص، نماگر تغییرات قیمت کل بازار بوده و به صورت میانگین وزنی محاسبه میشد. این شاخص در آن زمان 52 شرکت را دربرمیگرفت و در صورتی که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمیشد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ میشد و تعداد سهام منتشره شرکتها، معیار وزندهی در این شاخص بود که این امر منجر به تأثیر بیشتر شرکتهای بزرگ در شاخص میشد.
در این میان شاخص قیمت و بازده نقدی یا همان شاخص بازده کل با نماد TEDPIX از فروردین 1377 در بورس تهران محاسبه و منتشر شده است. تغییرات این شاخص نشانگر بازده کل بورس است و از تغییرات قیمت و بازده نقدی پرداختی، متأثر میشود.
این شاخص کلیه شرکتهای پذیرفته شده در بورس را در بردارد و شیوه وزندهی و محاسبه آن همانند شاخص کل قیمت (TEPIX) است و تنها تفاوت میان آن در شیوه تعدیل آنها است به طوری که شاخص قیمت و بازده نقدی علاوه بر موارد تعدیل شاخص قیمت، در صورت پرداخت سود نقدی نیز تعدیل میشود.
علاوه بر این شاخص بازده (سود) نقدی که با نماد TEDIX منتشر میشود، بیانگر سطح عمومی بازده نقدی پرداختی شرکتهاست و مقدار آن از تقسیم پایه شاخص کل قیمت (TEPIX) بر پایه شاخص بورس (قیمت و بازده نقدی)(TEDPIX)، به دست میآید.
مفاهیم شاخص کمیتی است که نماینده چند متغیر همگن میباشد و وسیله ای برای اندازه گیری و مقایسه پدیدههایی است که دارای ماهیت و خاصیت مشخصی هستند که بر مبنای آن می توان تغییرات ایجاد شده در متغیرهای معینی را در طول یک دوره بررسی نمود .
محاسبه شاخص برای هر شرکت صنعت یا گروه یا دسته امکان پذیر است و میتوان آن را محاسبه نمود . برای محاسبه شاخص یک سال را به عنوان سال مبنا یا پایه فرض کرده و پس از تقسیم ارزش جاری بر ارزش مبنا ( ارزش سال پایه ) آن را در عدد 100 ضرب می کنیم . عدد بدست آمده شاخص آن گروه یا دسته مورد نظر را به ما نشان میدهد .
در هر بازار بورس اوراق بهاداری می توان بنا بر احتیاج و کارایی شاخصهای زیادی را تعریف و محاسبه نمود. در تمام بورسهای دنیا نیز شاخص های زیادی برای گروهها و شرکتهای مختلف محاسبه میشود.
بورس اوراق بهادار تهران از فروردین ماه 1369 اقدام به محاسبه و انتشار شاخص قیمت برمبنای عدد پایه 100 و با نام تپیکس (TEPIX) کرد که این شاخص، نماگر تغییرات قیمت کل بازار بوده و به صورت میانگین وزنی محاسبه میشد. این شاخص در آن زمان 52 شرکت را دربرمیگرفت و در صورتی که نماد شرکتی بسته بود یا برای مدتی معامله نمیشد، قیمت آخرین معامله آن در شاخص لحاظ میشد
در زیر به برخی از شاخصهای بورس اشاره شده است:
شاخص صنعت: این شاخص عملکرد شرکتهای صنعتی بورس را نشان میدهد.
شاخص واسطهگریهای مالی:این شاخص عملکرد شرکتهای واسطهگری مالی شامل هلدینگها، سرمایهگذاریها و لیزینگها را نشان میدهد.
شاخص قیمت و بازده نقدی:این شاخص را در سالهای اخیر روزنامه همشهری با نام شاخص بازده بازار سهام به سهامداران شناسانده است.شاخص قیمت و بازده نقدی را میتوان یکی از دقیقترین شاخصهای محاسبه در بورس تهران به حساب آورد زیرا هر دو مولفه تقسیم سود در شرکتها و بازده سهام بر اثر افزایش قیمت سهام شرکتها در آن مدنظر قرار گرفته است.
شاخص عملکرد تالار اصلی:این شاخص فقط روند حرکت قیمت سهام شرکتهای درج شده در تابلوی اصلی بورس تهران را طبق ضوابط محاسبه شاخص کل نشان میدهد.
شاخص کل قیمت سهام:این شاخص بیانگر روند عمومی قیمت سهام همه شرکتهای پذیرفته در بورس اوراق بهادار است.طبق فرمول طراحی شده تغییر قیمت شرکتهای بزرگتر که در عین حال سرمایه بیشتری نیز دارند بر نوسان شاخص تاثیر بیشتری میگذارد.
شاخص عملکرد تالار فرعی:این شاخص فقط روند حرکت قیمت سهام شرکتهای درج شده در تابلوی فرعی بورس تهران را طبق ضوابط محاسبه شاخص کل نشان میدهد.
چرا محاسبه شاخص کل بورس تغییر کرد؟
شاخص کل قیمت، شاخص قیمت و بازده نقدی، شاخص بازده نقدی، شاخص صنعت، شاخص 50 شرکت فعالتر، شاخص تالار اصلی و فرعی از شاخصهایی بودند در بورس اوراق بهادار تهران مورد محاسبه قرار می گرفتند ولی در راستای اجرای بند 3 مصوبه شورای عالی بورس و اوراق بهادار در تاریخ هشتم مرداد 86، مقرراتی برای تغییر در محاسبه شاخص بورس به پیشنهاد هیات مدیره سازمان بورس رسید و در تاریخ 30 اردیبهشت 1387 در 10 ماده و 3 تبصره دستورالعمل نحوه تغییر شاخصهای بورس یا تعریف شاخصهای جدید تصویب شد.
بر اساس این مصوبه بود که شورای عالی بورس اقدام به انتشار مقررات اجرایی نحوه تغییر در شاخصهای بورس یا تعریف شاخصهای جدید در بازار سهام کرد و همزمان با راه اندازی نرم افزار جدید معاملات موسوم به "جم" در روز 16 آذرماه، شاخص قیمت و دیگر شاخصهای بورسی تغییراتی نسبت به گذشته پیدا کردند.
به طوری که شاخص بازده نقدی و قیمت از سال 87 به عنوان شاخص کل در بورس معرفی شد و در حال حاضر به جای شاخص قیمت، شاخص کل بورس به همراه شاخص صنعت، شاخص بازار اول، شاخص بازار دوم و شاخص آزاد شناور و شاخص 30 شرکت بزرگ در بورس اوراق بهادار تهران محاسبه می شود.
این در حالی است که شاخص قیمت که به عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است در گذشته بر اساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسبه می شد به طوری که تغییرات تمام شرکتهای بورسی در این شاخص لحاظ میشد اما در محاسبه فعلی شاخص قیمت از قیمت تعدیل شده، استفاده می شود به طوری که قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا میکند که در محاسبه جدید، پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده، تعدیل می شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد.
لذا شاخص قیمت تنها بر اساس تغییرات قیمت محاسبه میشد ولی شاخص سود نقدی اثر تقسیم سود را نیز مورد بررسی قرار می دهد.
به عنوان مثال، در محاسبه جدید شاخص درصورتی که قیمت سهام یک شرکت بورسی قبل از برگزاری مجمع عمومی عادی سالانه یک هزار و 200 ریال باشد و این شرکت 200 ریال سود در مجمع تقسیم کند، در روز گشایش نماد تغییرات قیمت نسبت به مبلغ یک هزار ریال انجام می شود تا تاثیری در شاخص به وجود نیاید.
اما درگذشته نحوه محاسبه شاخص به گونه دیگری بود به طوری که اگر سهام یک شرکت بورسی 1200 ریال بود و در مجمع 200 ریال سود تقسیم می کرد، نماد با قیمت1100 ریال باز می شد که این امر شاخص را منفی می کرد. بنابراین در محاسبه جدید، تغییرات شاخص نسبت به مرز یک هزار ریال برای شرکت مذکور انجام می شود تا تاثیری در شاخص ایجاد نشود.
شاخص قیمت که به عنوان شاخص قدیم بورس مطرح است در گذشته بر اساس تغییرات قیمت سهام بازار محاسبه می شد به طوری که تغییرات تمام شرکتهای بورسی در این شاخص لحاظ میشد اما در محاسبه فعلی شاخص قیمت از قیمت تعدیل شده، استفاده می شود به طوری که قیمت سهم پس از تقسیم سود نقدی کاهش پیدا میکند که در محاسبه جدید، پایه شاخص به اندازه سود تقسیم شده، تعدیل می شود تا تاثیری بر شاخص نگذارد
اشکالات شاخص فعلی بورس
به این ترتیب با تغییرات ایجاد شده در محاسبه شاخص بورس تهران، در شاخص فعلی، قیمت سهام یک شرکت قبل از مجمع منهای سود تقسیمی این شرکت محاسبه می شود که عمدهترین اشکال محاسبه آن در این است که امکان مقایسه شاخص با گذشته از بین رفته و نمیتوان بر مبنای اعداد سال گذشته به یک نتیجه منطقی در مورد روند حرکت شاخص در سال جاری رسید. همچنین ضمن اینکه دادههای شاخص قیمت توسط بورس اعلام نمی شود که شاخص فعلی، از رشد سهام شرکتها جلوتر بوده و از کاهش سهام ها عقبتر است.
علاوه بر این سود نقدی شرکتها در زمان بازگشایی نماد سهام آنان پس از مجمع از مخرج کسر محاسبه بازدهی کسر می شود که سبب رشد در محاسبه شاخص می شود و دلیل این موضوع نیز تلاش برای جلوگیری از نزول شاخص در دوران نزول است.این در حالی است که عدم تطابق حرکت شاخص با حرکت قیمتها، سردرگمی سهامداران و کاهش اعتماد بر شاخص از جمله انتقادات وارده بر شاخص جدید که این مسائل موجب شدهاند کارکرد شاخص به عنوان نماگر رویه کلی بازار در پرده ابهام قرار گیرد.
بر این اساس است که برخی از فعالان بازار سرمایه نسبت به نحوه محاسبه شاخص، افزایش و مقایسه آن اعتراض داشته و معتقدند شاخصهای قدیمی نیز باید در نرمافزار جدید معاملاتی بورس تعریف و برای عموم نمایش داده شود.
این در حالی است که با واقعی کردن شاخص و پذیرش اشتباهات شاخص، میتوان بازار را از فشار زیاد رهانید و سرمایهگذاران را از نگرانی بیرون کرد.
فرآوری: محسن جندقی بخش اقتصاد تبیان
منابع: ایسنا و همشهری آنلاین