صله رحم شامل نزدیكان سببى نمى‌شود؟!

ارحام شامل كلیه كسانی می شود كه در طبقات ارث قرار می گیرند از جمله، والدین، فرزندان، عموها، خاله ها، عمه ها، دائی ها و فرزندان آنها.

رحم در اصل به معناى محل نشو و نماى جنین در شکم مادران است، ولى بعدها به عنوان استعاره و به علاقه ظرف و مظروف، در معناى قرابت و خویشاوندى استعمال شد، چون خویشاوندان همه در اینکه از یک رحم خارج شده‏اند مشترکند پس کلمه "رحم" به معناى نزدیک و ارحام به معناى نزدیکان انسان است.

صله رحم به معنی ارتباط همراه با لطف و احسان به خویشان نسبی است.

صله رحم نسبت به تمام خویشان (زن و مرد با تقوا و بی تقوا، مسلمان و کافر، ظالم و صالح) باید انجام شود. از حضرت علی (علیه السلام) نقل شده که فرمودند: با خویشاوندانتان پیوند و رفت و آمد داشته باشید، هر چند آنان با شما قطع‏ رابطه ‏کرده‏ باشند.

البته صله رحم دارای درجاتی است که نسبت به شرایط و افراد، متفاوت است؛ بله در صورتی که باعث ضرر دنیایی یا دینی می شود. باید به حدی که ضرر ندارد تغییر کند و تقلیل یابد.

مثلا در مقابل ظالم و گناه کار همراه با امر به معروف و نهی از منکر مناسب باشد و به صورتی انجام شود که این ارتباط تایید اعمال آنها محسوب نشود و در مقابل کسی که می داند از دیدن او خوشحال نمی شود باید به صورت کمک غیر مستقیم به او یا پرس و جوی احوال او از دیگران باشد و به هر حال لطف خود نسبت به او را به روش های مختلف ابراز دارد.

اسلام نسبت به صله رحم و کمک و حمایت و محبت نسبت به خویشاوندان اهمیت فوق العاده‏اى قائل شده است و قطع رحم و بریدن رابطه از خویشان و بستگان را شدیدا نهى کرده است.

اهمیت صله رحم تا آنجا است که پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله) مى‏فرماید:

" پیوند با خویشاوندان شهرها را آباد مى‏سازد، و بر عمرها مى‏افزاید هر چند انجام دهندگان آن از نیکان هم نباشند" (سفینة البحار جلد 1 صفحه 514)

زشتى و گناه قطع رحم به حدى است که امام سجاد (علیه السلام) به فرزند خود نصیحت مى‏کند که از مصاحبت با پنج طایفه بپرهیزد، یکى از آن پنج گروه کسانى هستند که قطع رحم کرده‏اند: " بپرهیز از معاشرت با کسى که قطع رحم کرده که قرآن او را ملعون و دور از رحمت خدا شمرده است" (سفینة البحار جلد اول صفحه 516 (ماده رحم)

در قران مى‏فرماید: " ... شما که در زمین فساد مى‏کنید و قطع رحم مى‏نمائید مشمول لعنت خدا هستید و از رحمت او دور!" (محمد، 22)

کوتاه سخن این که:

قرآن نسبت به قاطعان رحم و برهم‏زنندگان پیوند خویشاوندى تعبیرات شدیدى دارد، و احادیث اسلامى نیز آنها را سخت مذمت کرده است.

نظر مراجع عظام:

نظر تمام مراجع تقلید در مورد صله رحم حکم به وجوب آن است، و زیادتر از آن را مستحب و ترک صله رحم را حرام می دانند. در اینجا ما چند نمونه از استفتائات بعضی از مراجع را ذکر می کنیم:

سۆال: آیا صله رحم با خویشاوندى كه كافر یا مرتد محسوب مى‏شود نیز واجب است؟

جواب: صله رحم مطلقاً واجب است. (امام خمینی (ره))

سوال: حداقل وظیفه بر صله رحم چقدر است ؟

جواب: ارحام مختلف هستند. نسبت به پدر و مادر، فرزند، برادر و خواهر توجه بیشتری باید کرد و نسبت به ارحام دور، توجه مختصر کافی است. (آیة الله مکارم شیرازی دام ظله)

سوال: به نظر جنابعالى «حدّاقل» صله رحم و قطع رحم، چه مقدار است؟

پاسخ:حدّاقل صله رحم آن است که در عرف گفته شود: «فلان کس با خویشاوندانش ارتباط دارد» و اگر طورى رفتار کند که بگویند: «قطع رابطه کرده» قطع رحم محسوب مى شود و بستگان در این رابطه با هم متفاوتند. (آیة الله مکارم شیرازی دام ظله)

سۆال: آیا قطع رابطه با ارحامى كه تجاهر به گناهان مى‏كنند جایز است؟

جواب: اگر قطع مراوده، موجب تنبّه و ارتداعِ آنها از معصیت باشد، لازم است قطع مراوده شود. (آیة الله فاضل لنکرانی (ره))

سوال: رحم در صله رحم به چه طبقه‌ای گفته مى شود و حد آن را بیان كنید؟

پاسخ: كسانیكه با انسان در یك رحم شریكند و از اقارب بشمار مى آیند، بنابراین شامل نزدیكان سببى نمى شود و همچنین كسانیكه ارتباط نسبى دور دارند را شامل نمى شود. صله رحمى كه واجب است، این است كه به نحوى نسبت به آنها احسان كند در مقامى كه جاى احسان است . مثلا در وقت بیمارى عیادت نماید و در وقت دعوت بپذیرد و در وقت ملاقات احوال پرسى كند و در وقت نیاز كمك مالى نماید و امثال آن .

(آیة الله العظمی سیستانی دام ظله)

سۆال: ارحامی كه صله‌ آنها واجب است شامل چه كسانی می شوند؟

جواب: ارحام شامل كلیه كسانی می شود كه در طبقات ارث قرار می گیرند از جمله، والدین، فرزندان، عموها، خاله ها، عمه ها، دائی ها و فرزندان آنها. (ر.ك، استفتائات آیت الله تبریزی، ص500، صله رحم)

سۆال: آیا صله رحم و رفتن مهمانی، كه انسان را به گناه آلوده می كند مثلاً گوش دادن به موسیقی حرام، خوردن خوراكی كه از پول خمس و زكات نداده باشد یا از طریق ربا بدست می آید و .... صحیح است؟

جواب: صله رحم اگر چه مورد تأكید فراوان است لكن در صورتیكه موجب معصیت شود جایز نیست. البته اگر احتمال تأثیر نهی از منكر در آنها داده شود ارتباط را نباید قطع كرد و باید سعی شود بتدریج آنها را به طریق صحیح هدایت نمود. واضح است كه این مقدار ارتباط نیز نباید موجب معصیت برای خود شخص گردد. و نسبت به خوراكی در خانه دیگران، اگر تعیین به تعلق خمس و زكات به عین غذا نداشته باشید تصرف در آن مانعی ندارد. (ر.ك، استفتائات آیة الله تبریزی ره، ص500، صله رحم)

سوال: حکم رفت و آمد به مجالسی که انسان می داند در آن مجالس مرتکب حرام خواهد شد چیست؟

حضرات آیات عظام: امام ره، خامنه ای دام ظله، اراکی ره، بهجت ره، گلپایگانی ره، مکارم شیرازی دام ظله و فاضل لنکرانی ره: شرکت در این مجالس جایز نیست.

حضرت آیت الله العظمی سیستانی دام ظله: حتماً اگر بترسد که به گناه بیفتد، رفتن به آن مجالس جایز نیست.

بنابراین اگر بداند که:

در برخی میهمانیها ناچار است به نامحرم غیرمحجبه نگاه کند و یا با او دست بدهد، یا غیبت کند، دروغ بگوید و یا حرام دیگری را انجام دهد، رفتن به چنین میهمانیهایی جایز نیست.