مهارت های زبان شفاهی و نقش آنها در دوره دبستان (1)

در این مقاله و مقاله بعدی مطالبی درباره مهارت های گفتاری و نفش این مهارت ها در فعالیت های تدریس –یادگیری در دوره دبستان بیان می شود. در این مقاله به مهارت گوش دادن و شرح آن و نقش این مهارت در یادگیری دانش آموزان در کلاس درس می پردازیم و در مقاله بعدی به مهارت صحبت کردن خواهیم پرداخت.

مهارت های زبانی و نقش آن ها در پیشبرد اهداف آموزشی

پدیده زبان در جوامع انسانی به دو صورت گفتاری (صحبت کردن و گوش دادن) و نوشتاری (خواندن و نوشتن) در امر ارتباط و ارسال یا دریافت پیام و ایفای دیگر نقش های زبان به کار گرفته می شود. این چهار رکن زبان را مهارت های زبانی می نامیم. توجه کافی به تقویت و افزایش این چهار مهارت لازمه هر برنامه آموزشی است.

دانش آموزانی که به مهارت های گوش کردن صحیح و درک مطالب شفاهی تسلط کافی داشته باشند، و بتوانند از زبان گفتاری خود به خوبی استفاده کنند و مطالب مورد نظر را به نحو احسن بیان می کنند به طور حتم مهارت خواندن را به درستی می آموزند و چگونگی تولید زبان مکتوب و متون نوشتاری آگاهی ذهنی و مهارت عملی می یابند.

از طرف دیگر دانش آموزانی که از خواندن لذت می برند و به دنبال آن مطالب زیادی می خوانند، با افزایش ذخایر واژگانی و آشنایی با محتوای متون مختلف هم مطالب شفاهی دیگران را به خوبی درک می کنند و هم بهتر از دیگران صحبت می کنند. بنابراین ارتباط مستحکم و زنجیروار این چهار مهارت زبانی، باید معلمان را بدان سو رهنمون شود که در انتخاب روش تدریس و ارزشیابی فعالیت های ندریس-یادگیری همواره این ارتباط همه جانبه را در نظر داشته باشیم.

مهارت های گفتاری (گوش دادن و صحبت کردن)

مهارت های گفتاری یا شفاهی یعنی گوش دادن و صحبت کردن نخستین مهارت های زبان به شمار می آیند. از وظایف برنامه آموزشی این است که مهارت های شفاهی کودکان و دانش آموزان را افزایش داده و مهارت لازم را برای گفتگو در آنان تقویت کند.
گوش دادن دارای چهار مرحله متوالی است:

گوش دادن با درجه بالای کارایی عوامل زیادی لازم دارد که از جمله آن ها می توان به عوامل "برون فردی" مثل صدای رسای گوینده، لهجه گوینده، محتوای مطلب، رسانه، سر و صدای محیط اشاره کرد. عوامل "درون فردی" نیز شامل سلامت ذهنی و جسمی شنونده، اطلاعات و تجربیات قبلی وی و بینش شنونده نسبت به گوینده می باشد.

بنابراین آموزگاران و دبیران باید زمینه لازم را برای تحقق عوامل یاد شده فراهم کنند. آنان باید ضمن تدریس با صدای رسا سعی کنند تا حد ممکن از لهجه فارسی معیار استفاده کنند و هنگام صحبت کردن در سرعت ادای جمله ها تعادل داشته باشند. نه زیاد کند و یکنواخت و بی روح صحبت کنند و نه زیاد سریع و در هم برهم. بلکه مطالب درسی را عنوان نمایند.

همچنین باید ترتیبی داده شود که تا حد ممکن سر و صدای محیط مزاحم گوش دادن دانش آموزان نشود. از طرف دیگر توجه دست اندرکاران به سلامت دستگاه شنوایی دانش آموزان ضروری است و هر ساله باید در این زمینه اقدامات لازم صورت گیرد.
بینش دانش آموزان نسبت به معلم و موضوع درس نیز از عوامل درون فردی خوب گوش کردن است. آنچه باعث افزایش دقت و توجه دانش آموزان نسبت به مطالب بیان شده میگردد نگرش مثبت او به معلم و موضوع است. معلمان باید با مطالعالت روانشناختی بر راه های تقویت مثبت نگرش فراگیران آگاهی و تسلط یابند.

انواع گوش دادن

با توجه به اعمال شنونده در زمان گوش دادن ابن مهارت زبانی را می توان به چهار نوع تقسیم کرد:

• گوش دادن حاشیه ای(منفی)
• گوش دادن با دقت
• گوش دادن فعال
• و گوش دادن تحلیلی(انتفادی)

این نوع گوش دادن معمولا در حاشیه یک کار دیگر که برای شنونده حایز اهمیت بیشتری است انجام می شود. مانند مواقعی که همزمان با مطالعه روزنامه به رادیو یا تلویزون گوش می دهیم که در این گوش دادن شنونده هر از گاهی توحه خود را به مطلب گوینده معطوف کرده و قسمتی از مطالب او را به طور انتخابی و با دقت بیشتر گوش می دهد.

این نوع گوش دادن از آفت های یادگیری در کلاس درس است. دانش آموز ضمن مشغول شدن به کارهای دیگر یا فرو رفتن در رویا ارتباط مستحکمی با معلم برقرار نمی کند و ضمن شنیدن صدای معلم به طور مبهم از دریافت و پردازش پیام او غافل می شود. معلم باید با شیوه های مختلف کلاس داری از این امر جلوگیری نماید.

در این نوع گوش دادن دانش آموز سعی می کند پیام های شفاهی معلم را بفهمد و به علت احترام خاص به معلم با احساس نیاز به مطالب ارایه شده به دقت به سخنان معلم گوش کرده و واکنش هایی متناسب با بیانات معلم از خود نشان می دهد. گوش دادن با دقت نقطه مقابل گوش دادن حاشیه ای است و معملمان باید سعی کنند دانش آموزان را از گوش دادن حاشیه ای بر حذر داشته باشند و آنان را به سوی گوش دادن با دقت هدایت نمایند.

در این نوع گوش دادن دانش آموز بر حسب تجارب ذهنی و نگرش خود نسبت به معلم و موضوع درس در ارتباط شفاهی با معلم فعالانه شرکت می کتد و با این کار گوینده را به ادمه سخن ترغیب می نماید. هرچه حسن نظر و علاقه دانش آموز به معلم و موضوع درس بیشتر باشد مطالب گوینده بهتر در ذهن او جای می گیرد.

در این نوع گوش دادن شنونده با دقت کامل به سخنان گوینده گوش می دهد و محتوای پیام های او را تجزیه تحلیل می کند و صحت و سقم آن ها را می سنجد و نقاط ضعف و قوت آن ها را مورد بررسی انتقادی قرار می دهد. از جمله مهارت های این نوع گوش دادن می توان به موارد زیر اشاره کرد:

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: نسیم گوهری - تنظیم: یگانه داودی