سبک های شعر فارسی 2
اهداف یادگیری:
- آشنایی با انواع سبک در شعر فارسی
- فراگیری ویژگی های هر یک از سبک های موجود در شعر فارسی
شرح درس:
در این طرح دانش آموزان با انواع سبک موجود در شعر فارسی و نیز ویژگی هریک از آنان آشنا می شوند.
در طرح سبک های شعر فارسی 1 درباره ی سبک خراسانی و سبک عراقی مطالبی آموختیم، حال می خواهیم درباره ی سبک هندی و سبک بازگشت ادبی صحبت کنیم.
سبک هندی
از قرن نهم هجری به بعد به علت استقبال دربار ادب پرور هند از شاعران پارسی گوی و همچنین به علت عدم توجه پادشاهان صفوی به اشعار متداول مدحی گروهی از گویندگان به هندوستان رفتند و در انجا به کار شعر و شاعری پرداختند.
اینان به واسطه ی دوری از مرکز زبان و تمایل به اظهار قدرت در بیان مفاهیم و نکات دقیق و حس نوجویی و تفنن دوستی و به سبب تاثیر زبان و فرهنگ هندی و دیگر عوامل محیط سبکی به وجود آوردند که سبک هندی نامیده می شود.
برخی از ادبی این سبک را سبک اصفهانی نیز نامیده اند. این سبک تقریبا از قرن نهم تا قرن سیزدهم هجری ادامه داشت و از ویژگی های آن تعبیرات و تشبیهات و کنایات دقیق و ظریف و باریک و ترکیبات و معانی پیچیده و دشوار را می توان نام برد.
از میان گویندگانی که به این سبک شعر سروده اند نام اینان در خور ذکر است: کلیم کاشانی، نظیری نیشابوری، عرفی شیرازی، بیدل، صائب تبریزی، غنی کشمیری، وحید قزوینی و طالب آملی.
از شاعران این سبک تک بیتی های نغز و دلکشی به جای مانده که اغلب شکل ضرب المثل پیدا کرده است:
اقبال خصم هرچه فزونتر شود نکوست فواره چون بلند شود سرنگون شود
دست طمع چو پیش کسان می کنی دراز پل بسته ای که بگذری از آبروی خویش
اظهار عجز پیش ستم پیشگان خطاست اشک کباب باعث طغیان آتش است
آدمی پیر چو شد حرص جوان می گردد خواب در وقت سحرگاه گران می گردد
ریشه ی نخل کهنسال از جوان افزونتر است بیشتر دلبستگی باشد به دنیا پیر را
( صائب )
ما از آغاز و ز انجام جهان بی خبریم اول و اخر این کهنه کتاب افتاده است
روزگار اندر کمین بخت ماست دزد دائم در پی خوابیده است
( کلیم کاشانی)
عدو شود سبب خیر گر خدا خواهد خمیرمایه ی دکان شیشه گر سنگ است
(طاهروحید قزوینی)
بازگشت ادبی
از اوایل قرن سیزدهم هجری تحولی در شعر فارسی پدید امد و گروهی از شاعران به سبک هندی که به تدریج به ابتذال کشیده شده بود، پشت پا زدند و به پیروی از سبک شعرای قدیم از جمله فرخی، منوچهری، انوری، خاقانی و سعدی پرداختند که در راس آنان مشتاق، هاتف، عاشق اصفهانی و آذر بیگدلی قرار دارند.
برخی از دیگر شاعران این سبک عبارتند از: قاآنی شیرازی، سروش اصفهانی، محمود خان، صبا و نشاط اصفهانی.
شیوه ی شاعری این استادان را بازگشت به سبک قدیم نامیده اند. مثلا قاآنی قصیده ی معروف خود را با مطلع زیر، با قافیه ی قصیده ی فرخی سیستانی سروده است:
به گردون بامدادان تیره ابری بر شد از دریا جواهرخیز و گوهر ریزو گوهر بیز و گوهرزا
شعر معاصر
این اصطلاح به مجموعه اشعاری که در نیم قرن اخیر خارج از اسلوب قدما سروده شده است، اطلاق می شود.
تحول شعر فارسی از نظر محتوا و موضوع پیش از مشروطیت و همراه با آن روی داد، اما این تحول که نتیجه ی دگرگونی روح اجتماعی بود در قلمرو مضمون محدود نماند و شاعران پس از مشروطیت در جستجوی قالب های تازه برآمدند.
از نخستین نمونه های این جستجو که با موفقیت کامل همراه بود، قطعه ی معروف « یاد آر ز شمع مرده یاد آر » از علامه دهخداست که در سال 1326 قمری به یاد همرزم و همگام خود میرزاجهانگیرخان صوراسرافیل سروده است و در آن نوع قافیه بندی و بعضی از اجزا و شیوه ی تعبیر و بیان دارای تازگی است و برخی آن را نقطه ی عطف تحول شعر معاصر می دانند.
یک بند از این شعر نقل می شود:
ای مرغ سحر! چو این شب تار بگذاشت ز سر سیاهکاری
وز نفخه ی روحبخش اسحار رفت از سر خفتگان خماری
بگشود گره ز زلف زر تار محبوبه ی نیلگون عماری
یزدان به کمال شد پدیدار و اهریمن زشت خو حصاری
یاد آر ز شمع مرده یار آر...
بعد از دهخدا برخی از شاعران معاصر او از قبیل ملک الشعرای بهار و ابوالقاسم لاهوتی و دیگر شاعران متجدد به ساختن دوبیتی های پیوسته ( چهارپاره ) پرداختند که تا سال های پس از شهریور 1320 یکی از قالب های رایج شعر فارسی به شمار می رفت.
تست:
کدام گزینه صحیح است؟
الف) تحول شعر فارسی از نظر محتوا و موضوع بعد از مشروطیت روی داد.
ب) سبک هندی همان سبک اصفهانی است.
ج) از اوایل قرن یازدهم هجری تحولی در شعر فارسی پدید امد که منجر به سبک بازگشت ادبی شد.
د) نقطه ی عطف تحول شعر معاصر شعر لاهوتی می باشد.
