مسئولین حواسشون نیست؟!
اگر در جامعه امروزی دقت كنیم متوجه میشویم فرزندان ما بیشتر در پی تفریحات و سرگرمی های مخربی هستند كه بیشتر جنبه گذران عمر و اتلاف وقت برای آنان دارد و دیگر از تلاش و پیشرفت و انگیزه برای خلاقیت های فكری و ذهنی برای ارتقاء و بهبود اوضاع علمی و فرهنگی خبری نیست. اما در این رابطه نمیتوان همه تقصیرها و كم كاری ها را به فرزندان و یا حتی والدین آنها مشروط دانست بلكه در این میان مسئولین و برنامه ریزان فرهنگی و علمی نیز در این میدان وظیفه ای خطیر دارند كه اوضاع پیش آمده را میتوان از نواقص كاری آنان نیز دانست برای بهبود این وضعیت باید مطالعه كرد و چاره اندیشید كه دراین میان آموزه های قرانی و روایات كم كمكی به ما نمی كنند حضرت علی علیه السلام راهكارهای مناسبی را ارائه كرده اند كه ای كاش مسئولین می خواندند!!
اینك برای زمینه سازی و برنامه ریزی تربیتی برای اندیشه خلاق، به چند نكته تربیتی الهام گرفته از سخنان حضرت اشاره می كنیم:
1. ایجاد فضای تربیتی مۆثّر برای اندیشه خلاّق.
اگر جامعه اسلامی بخواهد راه تربیتی امام علی علیه السلام را در پیش گیرد، باید فضای اجتماعی تربیتی و فرهنگی را برای پرورش اندیشه خلاق در نسل نوخاسته فراهم نماید و به آنها بفهماند كه اگر ملتی بخواهد، ملتی متكی به خود، مستقل باشد، باید در جامعه اندیشه خلاّق و تولیدگر، به وجود آید و آحاد ملّت، نظر مستقل و آگاهانه نسبت به موضوعات اجتماعی داشته باشد.
امام علی علیه السلام به مالك اشتر فرماندار خود در مصر نوشت:
«و أَكثِرْ مِن مدارِسَةِ العُلماء و مُناقِشَةِ الحُكماء فی تثبیتِ ما صلَحَ علیه أَمْرُ بلادِكَ و اِقامَةِ ما استقامَ به النّاس قبلكَ».
«با دانشمندان فراوان گفتگو كن و با حكیمان فراوان سخن در میان نِه. در آنچه كار شهرهایت را استوار سازد و نظمی را كه مردم پیش از تو بر آن بوده اند، برقرار».
ایجاد همایشهای علمی
مجالست و همنشینی با دانشمندان و برپائی همایشهای علمی و طرح مسائل دقیق اجتماعی، فرهنگی، انگیزه مهمی برای تحریك اندیشه ها و تولید تفكر خلاّق است و مباحثه و مناقشه با حكیمان و اندیشه ورزان صاحب نظر، راه دیگری است كه ممكن است از راه «نقد و بررسی» اندیشه ها، تقویت «عقلانیت» پدید آید.
استفاده از تجربه دیگران
استفاده از تجربه دیگران و بهره گیری از اندوخته و تجارب ملل دیگر، راه دیگری است در پرورش اندیشه خلاّق مۆثر است. چنانچه در پیشرفت تمدنها و ایجاد تحولات اجتماعی چنین عاملی به طور مشهود می باشد.
امام علی علیه السلام باز به مالك می گوید:
«و الواجِبُ علیك أَنْ تتذَكَّر ما مَضی لِمَن تقدمك من حكومةٍ عادلةٍ أوْ سُنة فاضِلَةٍ أَو أَثر عن نبیّنا أو فریضةٍ فی كتابِ اللّه فتقتدی بما شاهَدْتَ مما علمنا به فیها و تجتهد لنفسك فی اتّباع ما عَهِدْتَ إلیك».
«و بر تو واجب است به خاطر داشتن آنچه بر والیان، پیش از تو رفته است از حكومت عدلی كه كرده اند و سنت نیكوئی كه نهاده اند، یا اثری كه از پیامبر ما بجاست، و یا واجبی كه در كتاب خدا است، پس اقتداء كنی بدانچه دیدی ما بدان رفتار كردیم و بكوشی در پیروی آنچه در این عهدنامه بر عهده تو نهادم».
تأنّی و درنگ در اصدار حكم
تأنّی و درنگ و عجله نكردن در صدور حكم یك اثر تربیتی دیگری دارد كه از این فرمان به دست می آید.
مربّی و متفكر، لازم است كه همواره با تأمل و درنگ، مسائل را دنبال كند و از داوری عجولانه بپرهیزد و از هرگونه عجله و تسریع بی مورد، اجتناب ورزد.
امام می گوید:
«ایّاك بالعجلة بالأمور قَبْل اَوانِها اَوْ التسقط فیها عند امكانها او اللجاجة فیها إذا تنكرت عنها اذا استوضَحْت فَضعْ كلّ اَمْرٍ موضِعَهُ وَ اوقِع كُل اَمر موقَعَهُ».
«بپرهیز از شتاب در كارهائی كه هنگام انجام آن نرسیده یا سستی در آن چون انجامش ممكن گردیده یا ستیزیدن در كارهائی كه راه راست در آن ناپایدار است یا سستی ورزیدن آنگاه كه آشكار است. پس هرچیز را جای آن بدار و هر كاری را به هنگام آن بگذار».
تربیت اندیشه خلاّق و تولیدگر، رمز پیشرفت عقل و راه رسیدن به «توسعه» است آنجا كه ترجمه و تقلید است و تفكر و اندیشیدن تنها تلاش در فهمیدن. محتوا و اندیشه دیگر خلاصه می شود، هرگز پیشرفتی حاصل نمی گردد.
اگر روزی، روزگاری، طرح تدریس «فقه مقارن» «فقه تطبیقی» مطرح بود. و این روش خلاقیت و تولیدگری علمی و فقهی را در زمینه مذاهب و مكاتب دیگری ایجاب می كرد، و باب اجتهاد آزاد را روی متفكران و اندیشمندان می گشود. قطعا این روش «درسهای تطبیقی» در دیگر زمینه ها نیز بمانند فلسفه، حقوق، اقتصاد، علوم انسانی نیز راه گشا می شد. و آفاق جدیدی روی دانشمندان حوزوی باز می كرد!. قطعا نتایج بهتری از مباحث اسلامی عاید می گردد. چنانچه مرحوم آیت الله شهید صدر این روش را در كتاب «اقتصادنا» به كار برده و دیدیم كه چقدر نتایج ارزنده ای حاصل گردید. طرح فرضیه و تئوری «طرح مسائل فقهی در حوزه رفتار فردی و نه جمعی» یكی از نتایج مثبت و بحثهای تطبیقی بود.
و شهید صدر چنان ترسیم كرد كه ضرورت دارد عالمان ما، بر مبنای رفتار اجتماعی انسانها و مسلمانها، اجتهاد را پیاده نمایند و قطعا نتیجه دیگری به دست خواهند آورد.
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع: اندیشه خلاّق (تربیت فكر و اندیشه از دیدگاه نهج البلاغه) مجله درسهایی از مكتب اسلام، شماره 10.
مطالب مرتبط:
