اگر کودک زودتر به دنیا آمد!
وزن هنگام تولد، یکی از حساس‌ترین و رایج‌ترین شاخص‌های بهداشتی برای ارزیابی نوزادان و شاخص سلامت نوزاد است.
یکی از عوامل اصلی تعیین‌کننده رشد سالم کودک، تغذیه مادر هنگام بارداری و رشد جنین تا پایان زمان بارداری است. در همین راستا، وزن هنگام تولد، یکی از حساس‌ترین و رایج‌ترین شاخص‌های بهداشتی برای ارزیابی نوزادان و شاخص سلامت نوزاد است. اختلالات رشد در این دوران، عامل مهم وزن کم هنگام تولد و البته افزایش مرگ و میر و عوارض دوران کودکی است.
وزن نوزاد در بدو تولد، بیانگر 2 عامل طول مدت بارداری و رشد جنین است. از آنجا که اندازه بدن، نه‌تنها در دوران جنینی بلکه در سراسر دوران کودکی، متناسب با سن است و رشد جسمی و روحی کودک در 2 سال اول زندگی و دوران بلوغ، بسیار سریع و در مواقع دیگر رشد آهسته‌تر است، توجه به تغذیه نوزادی که کم وزن به دنیا می‌آید، اهمیت زیادی دارد. دکتر اکبر کوشانفر، متخصص کودکان و استاد دانشگاه شهید بهشتی درباره اهمیت این موضوع توضیح می‌دهد.
چه نوزادی کم‌وزن به حساب می‌آید؟
بنابر تعریف سازمان جهانی بهداشت، وزن تقریبی نوزادان طبیعی بین 3200- 3000 گرم بوده که دختران 200 گرم از پسران کم‌وزن‌تر هستند. چنانچه نوزادی هنگام تولد، کمتر از 2500 گرم متولد شود، کم‌وزن نامیده می‌شود؛ اما نوزاد با وزن تولد 1500 گرم بسیار کم‌وزن و کمتر از 1000 گرم شدیداً کم‌وزن است. وزن کم هنگام تولد، یک مشکل مهم بهداشت جهانی و پرهزینه است و سازمان جهانی بهداشت، شیوع نوزادان کم‌وزن در ایران را 8 درصد گزارش کرده است.
چه عواملی بر تولد نوزاد نارس موثر است؟
عوامل مختلفی در تولد نوزادان کم‌وزن موثرند. عوامل روانی و عاطفی و آمادگی والدین برای تولد نوزاد خواسته یا ناخواسته یکی از عوامل قابل تامل است. میزان تحصیلات والدین و میزان آگاهی مادر در تغذیه دوران بارداری و شیردهی، چگونگی ویار و نحوه زایمان به خصوص زایمان زودرس سزارین، چند قلوزایی و تغذیه فرزندان نیز می‌تواند در تولد نوزاد کم وزن موثر باشد؛ چنانکه عوامل اقتصادی، درآمد خانواده، شغل و فرهنگ خانواده، عوامل زیست‌محیطی، محل زندگی، آلودگی آب به نیترات، آلودگی هوا و مسمومیت با فلزات سنگین مانند سرب و کادمیوم، آلودگی صوتی و وجود نیروگاه‌های برق در اطراف منزل هم تاثیر چشمگیری در تولد نوزاد کم وزن دارد.
اهمیت شیر مادر
تغذیه با شیر مادر، آنقدر مهم است که در فعالیت‌های ملی و بین‌المللی مورد توجه است. توصیه می‌شود مادر در دوران بارداری به همراه همسرش توسط پزشک کودکان ویزیت شده و درباره مزایای شیر مادر در سلامت کودک، ذهن مادر آماده شود تا در تغذیه فرزندش موثر باشد. آکادمی طب کودکان آمریکا در بیانیه خود می‌گوید همه نوزادان نارس باید شیر مادر خود را دریافت کنند. در تحقیقاتی نشان داده شده نوزادان نارسی که از شیر مادر تغذیه می‌کنند، به عفونت‌های بیمارستانی و عوارض گوارشی، کمتر مبتلا می‌شوند. تغذیه با شیر مادر می‌تواند از کمبود قند خون نوزاد و زردی نوزادان نارس جلوگیری کند.
خطرات در کمین نوزادان نارس
مهم‌ترین عوارض نوزادان نارس، عبارت است از افزایش مرگ و میر مانند عوارض تنفسی، هیپوکسی، عوارض عفونی و صدمات مغزی نوزادان، فلج مغزی و عوارض دوران کودکی (اختلالات یادگیری، مشکلات شنوایی، دیدن و حرکتی) بهره هوشی پایین‌تر، مشکلات رفتاری مانند اختلالات بیش‌فعالی، حواس‌پرتی، عدم تمرکز دوران کودکی و کیفیت زندگی نامناسب و مشکلات تغذیه‌ای. بنابراین وزن هنگام تولد، همیشه یک معیار مهم برای بررسی‌های کلینیکی و مداخلات بهداشتی درمانی به منظور یافتن علل موثر است و مهم‌ترین مسئله، پیشگیری از تولد نوزادان نارس و کم‌وزن و جلوگیری از صدمات جسمی و روانی کودکان به حساب می‌آید.
تغذیه با شیر مادر از همان روز اول
مادرانی که در بیمارستان بستری بوده یا نوزادشان در بخش مراقبت‌های ویژه بستری است، باید شیرشان را 6 تا 12 ساعت بعد با پمپ الکتریکی بدوشند و هر 6 تا 8 ساعت این کار را تکرار کنند. مادرانی که نوزاد نارس به دنیا می‌آورند، اکثراً روزهای اول با کاهش شیر مواجه هستند که نباید نگران و ناامید باشند، زیرا با تغذیه خوب، استراحت، تجویز مکمل‌ها و تماس پوست مادر با پوست نوزاد، شیر این مادران افزایش می‌یابد. عوامل ایمنی‌بخش در شیر مادر نوزاد نارس بیشتر است و عملکرد سیستم ایمنی شیرخواران نارس را بهبود می‌بخشد. همچنین تماس پوست مادر و شیرخوار، غلظت آنتی‌بادی‌های شیر مادر را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
تجویز شنبلیله برای مادران
شیر دادن، نوعی جریان عرضه و تقاضاست. شیر در صورتی تولید می‌شود که کودک شیر بخورد و میزان شیری که می‌خورد به بدن می‌فهماند که چه مقدار شیر نیاز دارد. دمپیریدون و متوکلوپرامید به عنوان شیرافزا در افزایش شیر مادر بسیار موثر است. شیرافزاهای گیاهی مانند شنبلیله هم ظرف مدت 24 تا 72 ساعت در بیشتر مادران، شیر را زیاد کرده است. در یک مطالعه مشخص شد مادرانی که از چای سبز همراه شنبلیله، رازیانه و برگ تمشک استفاده کرده بودند، نسبت به آن‌هایی که فقط چای معمولی نوشیده بودند، شیرشان تقریباً دو برابر شده بود.
این کودکان، حتماً باید شیر مادر بخورند
علاوه بر خواص کلی شیر مادر از جمله داشتن مواد ضد میکروبی از دسته‌های مختلف، مواد ضد التهابی و سهل‌الهضم بودن آن‌ها، شیر مادرانی که نوزاد نارس به دنیا آورده‌اند، با شیر مادرانی که نوزاد آن‌ها به موقع متولد شده، متفاوت است. به طور کلی، میزان پروتئین شیر مادران نوزادان نارس، بیش از مادران نوزادان رسیده است. به همین دلیل است که برای نوزادان با وزن تولد کم، شیر مادر خود آن‌ها مناسب‌ترین شیر است، چرا که نوزادان نارس به پروتئین بیشتری نیاز دارند، به ویژه در خلال ماه‌های اول شیردهی این اختلاف بیشتر است.
مطالعات زیادی نشان داده كه بسیاری از مواد ضد میکروبی و مواد معدنی مانند سدیم، کلر، منیزیم و آهن در شیر مادران نوزادان نارس در مقایسه با شیر مادران دارای نوزادان رسیده، بیشتر است. توجه داشته باشید که نوزادان با وزن تولد کم، علاوه بر تغذیه با شیر مادر باید آهن، ویتامین‌های E,C,D,A و اسیدفولیک و ویتامین‌های گروه B را نیز دریافت کنند.
نکات مهم در شیردهی موثر
یکی از مهم‌ترین مواردی که در بهبود روند رشد نوزاد نارس بسیار اهمیت دارد، برقراری ارتباط عاطفی میان کودک و مادرش است. تماس بلافاصله بعد از زایمان بین مادر و نوزاد نارس و استنشاق شیر مادر، نقش مثبت در تغذیه نوزاد نارس دارد.
هنگامی که نوزاد در تماس با پوست مادر قرار می‌گیرد، اغلب بدون کمک، تغذیه و مکیدن شیر را شروع می‌کند. بنابراین تماس پوستی در ساعت‌های اول بسیار مهم است. تغذیه با شیر مادر در حال حاضر یک ساعت بعد از تولد در نظر گرفته شده است. حتی اگر نوزاد نارس در کنار مادر نباشد باید شیر مادر دوشیده و با قطره‌چکان داده شود.
هرچه شیرخوار از سینه مادر تغذیه کند، شیر مادر بیشتر می‌شود. هم‌اتاقی مادر و نوزاد، باعث می‌شود گریه و گرسنگی نوزاد مورد توجه و پیوند عاطفی مادر قرار گیرد و کیفیت خواب مادر و نوزاد بهتر می‌شود و نوزاد بهتر وزن می‌گیرد.
تغذیه نوزاد بر اساس میل نوزاد، تنظیم‌کننده تغذیه است. حجم شیر مادر از روز سوم بیشتر شده و قند خون تنظیم و زردی نوزاد هم کمتر می‌شود. پستانک یا گول‌زنک یا بطری شیر برای نوزاد ممنوع است و برای نوزاد نارس در صورت ضعف مکیدن باید از فنجان، قاشق، قطره‌چکان یا سرنگ برای رساندن مکمل به شیرخوار استفاده شود.
مجله سیب سبز
