آسیب‌های یک جانبه‌نگری به دین
دین موهبتی است که خدای متعال به انسان ارزانی کرده است و مجموعه دستوراتی که برای رسیدن انسان به کمال واقعی مورد نیاز هست در آن قرار داده شده است. آیات مختلفی در قرآن کریم و همچین روایاتی در حوزه دین شناسی وجود دارد که ابعاد و زاویه‌های مختلف دین را مشخص می‌کند.
در واقع دین نظام‌نامه زندگی است که آموزه‌ها و برنامه‌های آن در سه حوزه عقاید، اخلاق و احکام انعکاس یافته است. انتظار دین از دین‌داران آن است که نگرش‌ها و باورهای خود را با آنچه در کتاب و سنّت انعکاس یافته بر اساس تفسیر و تاویل مفسران واقعی دین یعنی پیامبر و اهل‌بیت (علیهم‌السلام) پذیرا باشند و همان‌گونه که به آموزه‌های اخلاقی دین که منطبق با فطرت و سرشت درونی آنان است. پایبندند، نسبت به احکام، آموزه‌های فقهی و شعائر دینی نیز اهتمام بایسته از خود نشان دهند و نگاهی همه جانبه به مجموعه دین داشته باشند.
یکی از موضوعاتی که در مورد دینداری به آن پرداخته شده موضوع آفت‌ها و آسیب‌های دین است. حضرت علی(علیه‌السلام) می‌فرماید: برای هرچیزی آفتی وجود دارد.[1] و مقوله دین هم از این قاعده مستثنی نیست و برای دین هم آفت‌هایی وجود دارد که بعضا در آموزه‌های دینی به آن اشاره شده است. توجه به این آفت‌ها و آسیب‌های دینداری بسیار مهم است؛ چون اگر این آفت‌ها شناخته نشود، مانند مزرعه‌ای که آفت‌ها سراغ آن آمده‌اند به زودی دچار فساد می‌گردد.
یکی از آسیب‌های جدی حوزه دینداری، یک جانبه‌نگری به دین است؛ به طوری که به یک بُعد دین توجه شود و ابعاد دیگر و فلسفه‌ها و حکمت‌های آن نادیده گرفته شود.
دین یک مجموعه‌ای است که باید همه ابعاد آن در نظر گرفته شود و به آن توجه عمیق شود. بعضاً کسانی بودند که با نگاه یک جانبه به مجموعه دین و تفسیر به رأی، آنگونه گه خودشان می‌خواستند به آموزه‌های دینی نگاه می‌کردند مثلاً یهودیان و نصرانی‌ها می‌گفتند که در آخرت جایگاه ما در بهشت است و جز ما کسی وارد بهشت نمی‌گردد و با این نگاه یک جانبه به دین، سعی بر شخصی‌سازی و محدود کردن دامنه دین را داشتند، که قرآن کریم با این باور غلط مقابله کرده و می‌فرماید: و گفتند هرگز کسی داخل بهشت نمی‌شود مگر آنکه یهودی یا نصرانی باشد!؟ این (ادعا و آرزو) «امانی» آنهاست. بگو اگر راست می‌گوئید دلائل خود را عرضه کنید. (بقره/111).[2]
یا در جایی دیگر خوش باوری‌های بعضی‌ها که برای شانه خالی کردن از زیر بار مسئولیت‌های دینی سعی بر توجیه اعمال زشت خود داشتند به انتقاد گرفته و اساس حرف و باور آنها را بی منطق تلقی می‌کند و می‌فرماید: نه به امانی (خوش‌خیالی‌های) شماست و نه به امانی اهل کتاب! هر کس کار زشتی مرتکب شود، جزایش را می‌بیند و برای خود جز خدا دوست و یاوری نمی‌یابد (بدکاران نمی‌توانند به سبک مشرکین شفیعی غیر خدا پیدا کنند).
تاکید بر ملازمت و همراهی عمل صالح در کنار ایمان به عنوان رمز سعادت و نیک‌بختی که در قرآن انعکاس یافته و تاکید به پایبندی دین‌داران به دو حوزه اخلاق و احکام در کنار ایمان و دین باوری است
هرکس کارهای شایسته انجام دهد، اعم از مرد و زن، مشروط بر آنکه انگیزه ایمانی داشته باشد، داخل بهشت می‌شود و کوچکترین حقی از آنان پایمال نمی‌گردد. (نساء/133).[3]
تاکید بر ملازمت و همراهی عمل صالح در کنار ایمان به عنوان رمز سعادت و نیک‌بختی که در قرآن انعکاس یافته و تاکید به پایبندی دین‌داران به دو حوزه اخلاق و احکام در کنار ایمان و دین باوری است.
همچنین یکی از آسیب‌های دینداری که دو حوزه اخلاق و احکام را مورد هدف قرار داده و به آنها آسیب جدّی می‌رساند آفت «اباحه‌گری» است. اباحی‌گری به این معناست که شخص، به رغم برخورداری از ایمان و خداباوری، در حوزه عمل به لوازم دینداری پایبندی از خود نشان نمی‌دهد.
و این اباحه‌گری از نگاه یک جانبه به دین نشأت گرفته و آسیب جدی برای دینداری است. به جرأت می‌توان گفت که ریشه خیلی از شبهات وارده در حوزه مسائل دینی و اخلاقی بخاطر وجود این آسیب است؛ بعضاً می‌بینیم بعضی از احکام دینی که برای صلاح جامعه است، با رویکردی خشونت بار مورد انتقاد قرار می‌گیرد؛ مثلاً در باب قصاص که زیاد شبهه وارد شده است و آن را با روح لطافت و بُعد رحمت دین، سازگار نمی‌بینند این در حالی است که قرآن، قصاص را عامل حیاة انسان‌ها می‌داند و می‌فرماید: و برای شما ـ ای خردمندان ـ در قصاص حیاتی [عظیم ]است [این حکم را مقرّر کردیم] باشد که [از قتل] پرهیز کنید. (بقره/179).[4] و غفلت از این موضوع، باعث برزوز مشکلات جدی برای جامعه می‌گردد.
شبهه دیگری که در حوزه احکام دینی به آن دامن زده می‌شود و زاییده یک جانبه‌نگری به دین می‌باشد، این است که بعضی از شعائر دینی مورد هجمه واقع می‌شود و با توجیهاتی غیر منطقی آنها را زیر سوال می‌برند مثلاً عنوان می‌شود که با وجود این همه فقیر و نیازمند در جامعه، آیا ضرورتی برای رفتن مسلمانان به خانه خدا و همچنین زیارت بقیه ائمه(علیهم السلام) وجود دارد؟ این در حالی است که می‌توان همین هزینه‌ها به نیازمندان پرداخت شود تا گوشه‌ای از مشکلات آنها حل شود.
این شبهه با مقداری مغالطه باعث مخدوش شدن اذهان می‌گردد:
دل خوش از آنیم که حج می‌رویم
غافل از آنیم که کج می‌رویم
کعبه به دیدار خدا می‌رویم؟
او که همین‌جاست کجا می‌رویم
حج بخدا جز به دل پاک نیست
شستن غم از دل غمناک نیست
با اندک تاملی می‌بینیم چندین مسأله مهم در این باور نادیده گرفته شده است و نگاه یک جانبه به دین باعث بوجود آمدن این شبهه شده است که به اختصار به آنها اشاره می‌گردد:
الف: این باور با یک نگاه می‌تواند درست باشد یعنی گاهی ما در دینداری به بعضی جنبه‌ها و ظواهر، توجه خیلی زیادی می‌کنیم امّا از جهات دیگر دینداری، غافل می‌شویم. بله برای کسی که مثلاً وجوهات شرعیه خود را پرداخت نکرده یا مثلاً حقوقی از مردم بر گردن دارد، رفتن به حج غیر واجب، کاری غیر ضروری به نظر می‌رسد و این تاکید خود دین است که حقوق مردم را بر این فریضه بزرگ مقدم بدارد.
ب: با توجه به آیات و روایات خواهیم فهمید که راه کمک کردن به فقرا و نیازمندان جامعه، حج نرفتن نیست، بلکه تاکید به جهات دیگری است که در آموزه‌های دینی به آن توجه فوق‌العاده شده است مثلاً پرداخت وجوهات شرعیه، پرداخت صدقات و... که فراوان هستند؛ شاید بهتر باشد به جای زیر سوال بردن برخی از شعائر، به التزام بیشتر نسبت به این آموزها بپردازیم که اثر گذاری بیشتری داشته دارد.
ج: با توجه و بررسی فریضه بزرگ زیارت خانه خدا و تعمق در آثار این اجتماع باشکوه، در خواهیم یافت که برای این فریضه اثرات مهم سیاسی و عبادی و اخلاقی هست که ضرورت آنها از کمك کردن به فقراء کمتر نیست و به همین جهت این عمل مقدس، جزو شعائر دینی قرار گرفته شده است و احیای آن، باعث گسترش تقوای الهی می‌گردد همچنان‌که قرآن کریم می‌فرماید: هركس شعائر الهی را بزرگ دارد، این كار نشانه‌ی تقوای دل‌ها (ی آنها ) است. (حج/32).[5] و این شبهه از نگاه یک چانبه به دین سرچشمه گرفته است.
پی نوشت ها:
[1] . میزان الحکمه، محمدی ری شهری، صفحه 178 حدیث 577 «عن الإمامُ علىٌّ (علیه السلام) : لكلِ شیءٍ آفةٌ، وآفةُ العلمِ النِّسیانُ، وآفةُ العِبادةِ الرِّیاءُ ، وآفةُ اللّبِّ العُجْبُ...»
[2] . قرآن کریم، «وَقَالُواْ لَن یدْخُلَ الْجَنَّةَ إِلاَّ مَن كَانَ هُوداً أَوْ نَصَارَى تِلْكَ أَمَانِیهُمْ قُلْ هَاتُواْ بُرْهَانَكُمْ إِن كُنتُمْ صَادِقِینَ بَلَى مَنْ أَسْلَمَ وَجْهَهُ لِلّهِ وَهُوَ مُحْسِنٌ فَلَهُ أَجْرُهُ عِندَ رَبِّهِ وَلاَ خَوْفٌ عَلَیهِمْ وَلاَ هُمْ یحْزَنُونَ» (بقره/111)
[3] . «لَّیسَ بِأَمَانِیكُمْ وَلا أَمَانِی أَهْلِ الْكِتَابِ مَن یعْمَلْ سُوءًا یجْزَ بِهِ وَلاَ یجِدْ لَهُ مِن دُونِ اللّهِ وَلِیا وَلاَ نَصِیرًا وَمَن یعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتَ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَى وَهُوَ مُۆْمِنٌ فَأُوْلَـئِكَ یدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلاَ یظْلَمُونَ نَقِیرًا» (نساء/123)
[4] . «وَلَکُمْ فِی الْقِصَاصِ حَیَاةٌ یَاْ أُولِیْ الأَلْبَابِ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ» (بقره/179)
[5] . «وَمَنْ یُعَظِّمَ شعائِرَ اللّه فَإنَّها مِن تَقْوی القلوب (حج/ 32)
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منبع: سایت پرسمان
مطالب مرتبط:
