تبیان، دستیار زندگی
اصولا هنرهایی مانند عکاسی و سینما که حاصل پیشرفت فن آوری هستند با مدرنیسم ارتباط بیشتری دارند و در هنرهای سنتی ریشه و سابقه ای ندارند ، اما پس از ورودشان بر هنرهای سنتی تاثیر می گذارند.
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

هنر عکاسی و تاثیرگذاری آن بر نقاشی


اصولا هنرهایی مانند عکاسی و سینما که حاصل پیشرفت فن آوری هستند با مدرنیسم ارتباط بیشتری دارند و در هنرهای سنتی ریشه و سابقه ای ندارند ، اما پس از ورودشان بر هنرهای سنتی تاثیر می گذارند.

هنر عکاسی و تاثیرگذاری آن بر نقاشی

هرگاه فن آوری نوینی به جامعه ای سنتی وارد شود ، همراه خود سهمی از مدرنیته را نیز می آورد. گرایش به مدرنیته باعث تغییر سلیقه کلی در یک نسل می شود و نتیجه این تغییر، در کلیه آثار ادبی و هنری یک دوره، تاثیرگذار خواهد بود و قابل بررسی است. در این نوشتار آغاز ورود هنر عکاسی به ایران و چالشهایی را که در دیگر هنرهای خصوصا نقاشی ایجاد کرد، بررسی می کنیم.

صنعت عکاسی بر روی کاغذ حساس یا "داگروتایپ" ، در سال 1839م. در اروپا به وجود آمد و در سال 1841م.، پلاک های شیشه ای برای عکاسی اختراع شد و در سال 1849 میلادی برابر با 1265هـ.ق ، "فتوگرافی" ، یعنی "عکاسی" به معنی امروزی آن اختراع شد.

منابع موجود، نشان می دهند که تمام این اختراعات و ابداعات، دو سه سال پس از رواج در غرب، به پادشاه ایران هدیه می شد و یا به نوعی به دست او می رسید. در زمان محمد شاه قاجار، "داگروتایپ" در ایران بوده است و شخصی به نام "ژول ریشارد" مشهور به "ریشارد خان" طرز استفاده آن را می دانسته است و چند عکس از محمد شاه و ناصرالدین میرزا که در آن زمان نایب السلطنه بوده، گرفته است

"ژول ریشارد"، در  اواخر حکومت محمدشاه، در سال 260هـ.ق به ایران آمد و در زمان امیرکبیر، پس از تاسیس دارالفنون در آن به تدریس فرانسه و نیز عکاسی پرداخت. مسلمان شد و با یک دختر کرد ازدواج کرد و تا آخر عمر در ایران ماند.1

به یقین می توان گفت که نخستین دستگاه عکاسی که به ایران آورده شد، متعلق به ناصرالدین شاه بوده است. ناصرالدین شاه، هم به نقاشی علاقه زیادی داشت و هم به صنعت و فن آوری غرب و مدرنیته. بنابراین به عکاسی علاقه فراوانی پیدا کرد به طوریکه آن را به صورت یکی از سرگرمی های خود در آورده بود.

"می توان گفت که ناصرادین شاه ، پس از "ملک قاسم میرزا" دومین ایرانی است که با علم و عمل عکاسی آشنا گردیده است."2

هنر عکاسی و تاثیرگذاری آن بر نقاشی

به دلیل علاقه ناصدرالدین شاه به عکاسی، در مدرسه دارالفنون ، قسمتی را به عکاسخانه اختصاص دادند. زیر بعضی از عکس های آن دوران، عنوان "اداره عکاسخانه مبارکه" یا "عکاسخانه مدرسه دارالفنون" دیده می شود.3

ناصرالدین شاه ، عکس های بسیاری از زنان حرم خود گرفته است این عکس ها در دوران خود وی نیز به دست مردم می رسید و باعث شد اصلاعاتی از حرم شاهی به مردم برسد زیرا قبل از آن فقط به حدس و گمان می توانستند از آن چیزی بدانند.

"ناصرالدین شاه از عکاسی برای ایجاد رعب و وحشت در مردم از آنچه در زندان های حکومتی می گذشت نیز استفاده می کرد و تصاویری از زندانی های رنجیرشده در زندان های کم نور از آن دوره باقی مانده است."4

نخستین عکاسی حرفه ای در ایران، آقارضای اقبال السلطنه، عکاسباشی ناصرالدین شاه است:

"در سال 1280هـ.ق آقارضای پیشخدمت حضور، چون در فن عکاسی که در نزد مسیو "کارلیان" یاد گرفته به درجه ی کمال رسیده بود، به لقب عکاسباشی سرافراز گردید.5

از این زمان به بعد ، تعداد عکاسان حرفه ای یا اشخاصی که به عکاسی تسلط داشتند به تدریج زیاد شد و نقاشان برای نقاشی پرتره، به جای مدل ، از عکیس استفاده کردند و چهره نگاری وابسته به عکاسی شد.

علاوه بر تاثیر عکاسی بر نقاشی پرتره، در دورنماسازی و نقاشی سایه روشن، اجسام هم نقاشان از عکاسی استفاده کردند و این همه ، به سقوط و انحطاط نقاشی ایران سرعت بخشید.

میرزا بزرگ غفاری ، پدر کمال الملک، اولین نقاشی است که به بازسازی عکس منظره پرداخت و برای نقاشی منظره و دورنما، نخست عکس آن را تهیه کرد و سپس نقاشی را عینا مطابق عکس انجام داد.

با گسترش عکاسی در این، استفاده از آن به عنوان یک فن عمومی کم کم باب شد. در تاریخ 20 رجب 1325هـ.ق ، این آگهی در روزنامه تمدن به چاپ رسید:

"روسی خان، عکاس معروف، به تازگی در اول خیابان علاء الدوله، محازی خانه وزیرنظام، عکاسخانه به طور فرنگ دایر کرده و انواع عکس های ممتاز در آن جا گرفته می شود."6

استفاده خلاقانه در تولید عکس هنری ، به ندرت در ایندوره دیده می شود. فقط روسی خان، در کارگاه عکاسی اش یک هواپیمای از کارافتاده را نصب کرده بود تا مشتریان داخل آن بنشینند و عکس بگیرند. ای ن موضوع هم برای جلب مشتری و بخش مالی هنر عکاسی مفید بود و نه عکاسی خلاقانه.

در واقع این عکاسخانه و عکاسخانه ی ماشاء الله خان در بین الحرمین ، نخستین عکاسخانه هایی در تهران بوده اند که مردم عادی می توانستند برای عکس گرفتن به آنها مراجعه کنند.

هنر عکاسی و تاثیرگذاری آن بر نقاشی

عکاسی در ایران، در آغاز بشتر برای دستیابی به یک یادگاری مورد توجه بوده و به چشم هنر به آن نگاه نمی شده است . به همین جهت، عکاسان بیشتر از چهره ها عکس گرفتند تا از مناظر.

اما ناصرالدین شاه، به عکاسی از طبیعت و منظره علاقه داشت و در موقعیت های مختلف از جمله شکار ، عکس می گرفت. مثلا در سفر به خراسان ، " آقا رضا عکاسباشی" را به همراه خود برد. او نیز از مراحل مختلف سفر و مناظر و بناهای مختلف عکس تهیه کرد. این عکس ها، بعدها مورد استفاده نقاشان مصورسازان دربار، از جمله میرزابزرگ غفاری قرار گرفت.

میرزا بزرگ غفاری ، پدر کمال الملک، اولین نقاشی است که به بازسازی عکس منظره پرداخت و برای نقاشی منظره و دورنما، نخست عکس آن را تهیه کرد و سپس نقاشی را عینا مطابق عکس انجام داد.

عکاسی تا مدت ها برای ایرانیان اتفاقی عجیب از جنس شعبده و معجزه بوده است و همین نگرش باعث شده است که امروزه عکسی از یک نمایشگاه هنری یا یک مراسم فرهنگی در دوره قاجار موجود نباشد؛ ولی از نخستین اتومبیل ها و افتتاح ماشین دودی یا یک مرد بسیار قدبلند یا بسیار کوتاه، عکس هایی در دست است. هنوز هم بقایای این فرهنگ، که از موضوع عجیب یا هیجان آور باید عکس گرفت به چشم می خورد.

ورود عکاسی به ایران و رواج آن، بسیاری از زمینه های فرهنگی و اجتماعی را متحول مرد و و در سرعت نفوذ مدرنیته به جامعه ی ما، تاثیری فراوان نهاد.

پی نوشت:

1- آرین پور، ص256

2- ذکاء، ص26

3- افشارمهاجر، ص145

4- نقل از سخنرانی کاوه گلستان در آذر 1381، در تالار فارابی دانشگاه هنر تهران

5- ذکاء، ص47

6- افشارمهاجر، ص145

سمیه رمضان ماهی

بخش هنری تبیان


منابع:

افشار مهاجر، کامران/ هنرمند ایرانی و مدرنیسم

ذکاء، یحیی/ تاریخ عکاسی و عکاسان پیشگام ایران

آرین پور، یحیی/از صبا تا نیما/ج اول

مطالب مرتبط:

ورود عکاسی در ایران

اولین عکس تاریخ

اولین عکاس حرفه ای پرتره