شبکه آندوپلاسمی

اهداف:

آشنایی با ساختمان شبکه آندوپلاسمی

آشنایی با انواع شبکه آندوپلاسمی و نقش هر یک

آشنایی با عملکرد شبکه ی آندوپلاسمی و اهمیت آن برای سلول

شرح درس:

در این طرح در مورد بزرگ ترین اندامک داخل سلولی یعنی شبکه آندوپلاسمی صحبت می کنیم. اکثر اندامک های سلولی دارای غشا هستند و طبیعتاً به دنبال آن دارای فضای داخلی اند که این فضای داخل شبکه آندوپلاسمی لومن نام دارد. این اندامک در سلول های جانوری و گیاهی دیده می شود. این اندامک به دو شکل شبکه آندوپلاسمی خشن و شبکه آندوپلاسمی صاف در بدن دیده می شود که هر کدام دارای خصوصیت مخصوص به خود بوده و هر یک وظیفه ای مشخص را انجام می دهند.

انواع شبکه آندوپلاسمی
شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار یا خشن یا (Rough ER)

این نوع از شبکه آندوپلاسمی به خاطر وجود ریبوزوم ها به این شبکه به این نام خوانده می شود. در مورد ریبوزوم و ساختار آن در طرح صحبت خواهد شد ولی این را بدانید که این اندامک ها در سنتز پروتئین به خصوص پروتئین های ترشحی و پردازش بعدی آن ها دخیل هستند. شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار در سلول های ترشحی جانوران توسعه یافته‌ است اما در سلول های گیاهی این شبکه گسترش کمتری دارد. همچنین این نوع از شبکه آندوپلاسمی به خاطر نقش خود در پروتئین سازی در مجاورت هسته و بخش های خارجی سیتوپلاسم یا مجاور غشای سیتوپلاسمی شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار بیشتر وجود دارد.

شبکه آندوپلاسمی صاف یا نرم(Smooth ER)

این شبکه فاقد ریبوزوم بوده وبه همین دلیل به آن شبکه آندوپلاسمی نرم یا صاف اتلاق می گردد. این شبکه ادامه شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار است. این این نوع از شبکه در نواحی میانی سیتوپلاسم بیشتر است. همان طور که گفته شد شبکه آندوپلاسمی دانه دار مسئول پروتئین سازی است اما از وظایف شبکه آندوپلاسمی صاف می ‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

در سلول هایی که متابولیسم چربی ها در آن روی می‌ دهد مانند سلول های عضلانی SER گسترش بیشتری دارد و SER واجد ناحیه‌ای موسوم به(عبوری) Transition است که از این ناحیه وزیکول‌ های حاوی مواد از ER جدا و به دستگاه گلژی فرستاده می ‌شود.

( فیلم )

طرح درس 94

توضیح فیلم:

سلول هایی مانند ماهیچه که دارای فعالیت فراوانند در برخی موارد ویزکول هایی از شبکه آندوپلاسمی جدا شده و به دستگاه گلژی انتقال می یابند. بسته به نوع ویزکول و مواد درون آن به یکی از بخش های دستگاه گلژی می روند.

همان طور که گفته شد برخی از اندامک های داخل سلول دارای غشای دو لایه هستند. دیده شده که غشای خارجی هسته در ارتباط با شبکه آندوپلاسمی دانه‌دار بوده و همچنین غشای شبکه آندوپلاسمی شباهت زیادی به غشای سیتوپلاسمی دارد. هر چند که اختلافاتی از نظر ضخامت و مقدار پروتئین دارند. استخراج لیپیدهای غشای پلاسمایی موجب در هم ریختن ساختمان پلاسمایی می‌گردد. ولی استخراج لیپیدهای غشای شبکه آندوپلاسمی موجب درهم ریختن آن نمی ‌شود.

اعمال شبکه آندوپلاسمی

صرفه نظر از نوع شبکه آندوپلاسمی، وظایف این اندامک به قرار زیر است:

آنزیم گلوکز 6 – فسفاتاز که در سطح غشای شبکه آندوپلاسمی قرار دارد گلوکز را به فضای درونی شبکه و گروه فسفات را به سوی سیتوزول هدایت می ‌کند. هم چنین با وجود آنزیم گلیکوزیل ترانسفراز در شبکه آندوپلاسمی بخشی از گلیکوزیلاسیون پلی ‌پپتیدها و لیپیدها در این محل صورت می ‌گیرد.

عده‌ای از آنزیم های سنتز کننده اسیدهای چرب در شبکه آندوپلاسمی به خصوص شبکه آندوپلاسمی صاف وجود دارد که تری گلیسریدها، گلیکولیپیدها و استروئیدها را می ‌سازند. هم چنین آنزیم های تجزیه کننده چربی ها نیز در ER وجود دارد.

در قسمت درونی شبکه آندوپلاسمی پپتیدازها وجود دارند. مرحله اول گلیکوز یلاسیون یا انتقال الیگوساکاریدها به پروتئین در شبکه آندوپلاسمی صورت می‌ گیرد. این شبکه با داشتن ریبوزوم در سنتز پروتئین ها به خصوص پروتئین های ترشحی نقش دارند. عمل افزودن سولفات به پروتئین ها و یا لیپیدها در شبکه آندوپلاسمی و دستگاه گلژی صورت می ‌گیرد.

عبور دادن زنجیره پلی پپتید در حال تشکیل، پمپ کلسیم و عبور دادن گلوکز به درون شبکه مربوط به نقل و انتقالات توسط این شبکه محسوب می گردد. همچنین این شبکه در انتقال امواج الکتریکی درون سلولی با انتقال بار الکتریکی به خصوص در سلول های عصبی و عضلانی ایفای نقش می کند.

سموم ابتدا به وسیله سیتوکوروم موجود در کبد هیدروکسید شده و سبب بالا رفتن میزان حلالیت آن ها در فاز آبی می شود و به منظور دفع در کبد به اسید گلوکورونیک وصل می‌ شود.

شبکه آندوپلاسمی سلول های کبدی در جداسازی گروه هم از گلوبین نقش دارد.

تبدیل مولکول های آبگریز به مولکول‌ های آب دوست، تغییر در استروئیدها و فعال کردن کارسینوژن‌ها(مواد سرطان زا) از واکنش های اکسیداسیون شبکه آندوپلاسمی است. یکی دیگر از اعمال شبکه آندوپلاسمی ذخیره مواد در شبکه سارکوپلاسمیک می ‌باشد.

نقش های اختصاصی شبکه آندوپلاسمی در سلول های گیاهی

این اندامک در بافت های گیاهی نیز یافت می شود. در مرحله تلوفاز سلول های گیاهی، بخش هایی از شبکه آندوپلاسمی محل های ارتباطی بین سلول های گیاهی را فراهم می ‌کنند. دخالت در ساخت و ترشح کالوز، تشکیل میکروبادی، تشکیل مواد ترشحی در سلول های ترشحی، محل رسوب مواد در دیواره آوند چوبی، در برگرفتن استاتولیت ها در سلول های کلاهک ریشه از وظایف شبکه آندوپلاسمی سلول های گیاهی است.

مرکز یادگیری سایت تبیان

تهیه: فاضل سامانی - تنظیم: داودی