ارتباط غذا با خواب و بیداری در طب سنتی
خوابیدن، معادل سکون بدنی- روانی و بیداری، معادل فعالیت بدنی- روانی است، بنابراین انسان هرچه بیشتر بیدار باشد، بدن او بیشتر به سمت گرمی و خشکی میل پیدا می‌کند و رطوبت بدن کاهش می‌یابد. برعکس، هرچه فرد بیشتر بخوابد، رطوبت‌های بدن و همچنین رطوبت مغز بیشتر می‌شود و بدن به سمت سردی گرایش پیدا می‌کند.
اگر به دلایلی، خواب شخص کم شده و بیشتر بیدار باشد (مثلاً به دلیل درگیر شدن در پروژه‌های سنگین کاری یا امتحانات سخت و مهم مانند کنکور و یا به دلیل استرس‌های روحی روانی)، به دلیل متمایل شدن بدن و مغز به سمت گرمی و خشکی در این شرایط، باید:
* غذاهای با مزاج گرم و خشک را مصرف نکنند و یا با احتیاط مصرف نمایند. این غذاها عبارت‌اند از: غذاهای تند با ادویه زیاد (مانند فلفل، زنجفیل و دارچین)، سرخ کردنی‌ها، شوری‌جات، مغزهای پرانرژی (مانند فندق و بادام‌زمینی)، گوشت‌ها و مخصوصاً گوشت پرندگانی چون بلدرچین و سایر مواد گرم و خشک.
* از طرف دیگر این افراد باید خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های با مزاج تا حدودی سرد و رطوبتی مصرف کنند. مثلاً نوشیدن چای دارچین یا چای زعفران برای آن‌ها مناسب نیست.
* کاهو برای این افراد مفید است (سرد و تر و خواب‌آور است). مصرف آب و میوه‌جات و سبزیجات حاوی رطوبت بیشتر (مانند هلو، شلیل، آلو، هندوانه، خیارهای بزرگ با رطوبت بیشتر)، طعم‌های ترش و ملس مانند آلبالو و همچنین لبنیات مانند ماست و دوغ برای این افراد مفید است، زیرا ضمن جلوگیری از گرمی و خشکی بیشتر، باعث القای خواب هم می‌شوند و اثر دوجانبه دارند.
بهتر است انسان وقتی به بستر می‌رود، چند دقیقه روی پهلوی راست بخوابد تا
اگر مواد غذایی در معده وجود دارد به سمت قعر معده جابجا شود و یا وارد روده‌ها گردد و پس از این چند دقیقه، به پهلوی چپ بگردد و در همان حال به خواب برود.
این امر باعث می‌شود کبد که یک عضو پرخون و گرم است، مثل پتویی روی معده
و روده‌های کوچک را بپوشاند و با حرارت خود به عملیات هضم و جذب کمک کند
همچنین به افراد با مزاج سرد و تر توصیه می‌شود زیاد نخوابند، زیرا با خوابیدن زیاد، رطوبت بیشتر می‌شود. این افراد باید از غذاهای سرد و تر به میزان کمتر استفاده کنند تا خوابشان کمتر شده و راحت‌تر از خواب بیدار شوند.
ارتباط زمان غذا و خواب
اکثر موارد ذکرشده در مورد رابطه زمان غذا خوردن با ورزش در اینجا نیز صادق است و بهتر است غذا تقریباً از معده رد شده باشد و بعد شخص بخوابد؛ خوابیدن روی غذا اصلاً توصیه نشده و بسیار مضر است. حداقل 3-2 ساعت باید بین شام و خواب فاصله باشد. خوابیدن طی روز نیز در طب سنتی کلاً توصیه نشده است، مگر برای مزاج‌های گرم، به صورت چرت زدن (خواب کوتاه مدت) و با فاصله زمانی از نهار. پس توصیه می‌شود انسان نه با شکم خالی و گرسنگی بخوابد و نه با شکم پر، زیرا خوابیدن در حالت گرسنگی و با شکم خالی منجر به ضعف و لاغری می‌شود، چون در هنگام خواب، قوای بدن و خون، جهت انجام عملیات هضم و جذب به سمت سیستم گوارش جلب می‌شوند و اگر غذایی در سیستم گوارشی یافت نشود، مواد طبیعی، مخاط و خود سلول‌های بدن و سیستم گوارش به عنوان غذا مصرف می‌شوند. با شکم پر خوابیدن هم باعث انسداد عروق، دیدن خواب بد و کابوس، احساس بختک افتادن روی قفسه سینه، خروپف، سنگینی پس از خواب، خلط ته حلق به هنگام صبح و بوی بد دهان می‌شود.
خوابیدن طی روز نیز در طب سنتی کلاً توصیه نشده است، مگر برای مزاج‌های
گرم، به صورت چرت زدن (خواب کوتاه مدت) و با فاصله زمانی از نهار
بهتر است انسان وقتی به بستر می‌رود، چند دقیقه روی پهلوی راست بخوابد تا اگر مواد غذایی در معده وجود دارد به سمت قعر معده جابجا شود و یا وارد روده‌ها گردد و پس از این چند دقیقه، به پهلوی چپ بگردد و در همان حال به خواب برود. این امر باعث می‌شود کبد که یک عضو پرخون و گرم است، مثل پتویی روی معده و روده‌های کوچک را بپوشاند و با حرارت خود به عملیات هضم و جذب کمک کند. در زمان برخاستن از خواب نیز بهتر است به سمت راست بچرخد، چند دقیقه‌ای در همان وضعیت بماند تا حرکت مواد روده به سمت انتها خوب انجام شود و سپس از بستر بلند شود. یکی از کارهایی که بهتر است انسان در هنگام خواب رعایت کند، این است که به وسیله رواندازی (پتو یا ملحفه)، روی منطقه بالای شکم (معده) را بپوشاند؛ خوابیدن بدون روانداز کلاً خوب نیست، زیرا منطقه شکم در هنگام خواب باید گرم نگه داشته شود تا عملیات هضم به خوبی صورت گیرد.
رفع بی‌خوابی
شیر بادام موجب افزایش رطوبت مغز می‌شود و برای رفع بی‌خوابی مفید است.
برای رفع بی‌خوابی باید مزاج افراد شناسایی شود:
* افرادی هستند که سردی و تری در بدنشان غلبه پیدا کرده است که باید با مواد غذایی مانند چای دارچین، اسطوخودوس، گل‌گاوزبان و بادرنجبویه سردی و تری را از بدن خارج کنند.
* افرادی هستند که گرمی و خشکی در بدنشان غلبه پیدا کرده است که این افراد باید مواد غذایی مرطوب مانند کاهو، مغزهای گیاهی مانند بادام یا گیاهان دارویی مانند گل بنفشه و گل پنیرک را استفاده کنند که موجب کاهش خشکی بدن می‌شود. این گیاهان طبیعت سرد و تر دارند و خشکی را از مغز خارج می‌کنند.
شیر بادام نیز موجب افزایش رطوبت مغز می‌شود و برای رفع بی‌خوابی مفید است؛ زمانی که افراد دچار بی‌خوابی شدند، شب‌هنگام می‌توانند یکی از این مواد رطوبت‌دار را مصرف کنند که موجب آرامش مغز می‌شود و بی‌خوابی برطرف خواهد شد.
در طب سنتی استفاده از شیرهای گیاهی بسیار اهمیت دارد و مصرف این‌گونه شیرها می‌تواند موجب تقویت بدن شود.
شیربادام از مخلوط 21 عدد بادام با 2 تا 3 قاشق غذاخوری عسل و یک لیوان آب در مخلوط‌کن تهیه می‌شود. بادام‌ها باید به خوبی با عسل میکس شود و پس از آن یک تا دو لیوان آب به آن اضافه شود و افراد این مخلوط را در طول یک روز مصرف کنند.
فرآوری: مریم مرادیان نیری
بخش تغذیه و آشپزی تبیان
منابع:
دنیای تغذیه - دکتر سید مهدی میرغضنفری
فارس - محمود خدادوست، دستیار تخصصی طب سنتی دانشگاه علوم پزشکی تهران
مطالب مرتبط:
