چگونه یاد مرگ باشیم؟
یاد مرگ بودن به چه معناست؟ اینکه یاد مرگ دنیوی است یا اخروی، آیا به این معنی نیست که از دنیا دست بکشیم و فقط به فکر آن دنیا باشیم. با توجه به مشکلات زندگی، انسان نمی تواند فقط فکر آن دنیا باشد و از طرفی آیا آگاهی از اتفاقاتی که برای شخصی که می میرد رخ می دهد کافی است برای این که به یاد مرگ باشیم؟
یاد مرگ از آن مباحث بسیار قابل توجه و مورد عنایت روایات هست. اما اینکه فرمودند که یاد مرگ یعنی چه؟ یعنی اینکه انسان گاهگاهی به این فکر کند که سرانجام چه خواهد شد؟ آیا من آمادگی آن لحظه را دارم یا ندارم. اگر ندارم آمادگی پیدا بکنم. چون قطعاً انسان این سفر را در پیش دارد و عاقل کسی است که برای این سفرش اوقاتی به فکر باشد.
اما آیا یاد مرگ با زندگی منافات دارد؟
خیر، معنای یاد مرگ این نیست که انسان یک گوشه ای بنشیند و به فکر مرگ و برزخ و قیامت باشد و دست از کار و زندگی بکشد بلکه به این معنا ست که در عین حال که کار می کند توجه داشته باشد که کارهایش در دنیا چه کمکی به آن سفر می کند آن وقت این کار اخروی می شود.
در منزل آشپزی می کند همین آشپزی را با این فکر بکند که این آشپزی من چه کمکی به سفر (مرگ ) من می کند؟ چه چراغی در قبر من روشن می کند؟ چه آسایشی برای من در عالم قبر و قیامت فراهم می کند؟ چگونه باعث می شود که من در سکرات موت راحت جان بدهم؟ چطور همین خوش اخلاقی من در خانه فشار قبر را از من بر می دارد؟ می بیینید که همین کاری که به ظاهر، زندگی است می تواند درآن یاد مرگ باشد و نه تنها با زندگی و دنیا منافات ندارد که عیناً بر هم منطبقند.
پس، این سوال که ما فکر کنیم اگر کسی یاد مرگ باشد دیگر زندگیش مختل می شود و باید مثلاً دست روی دست بگذارد، این طور نیست.
ممکن است یک سوال دیگر مطرح باشد و آن اینکه یاد مرگ انسان را غصه دار می کند در حالی که ما می خواهیم در زندگی شاد و مسرور باشیم، نمی شود که دائم انسان ناراحت باشد.
در پاسخ باید گفت این طور نیست اتفاقاً یاد مرگ باعث می شود که غصه از دل انسان برود. لذا فرموده اند زمانی که خیلی غصه دارید به یاد مرگ بیفتید و به قبرستان بروید، به زیارت اهل قبور بروید، چون وقتی که آنجا می روید غصه از دلتان برداشته می شود و به این نتیجه می رسید که اگر زندگی آخرش این است، غصه برای چه؟ چون غصه ما برای آخرت نیست، اگر غصه برای آخرت باشد، اذیت کننده نیست.
نگرانی از مرگ و غصه برای آخر ت و به فکر آخرت بودن، انسان را به خودش مشغول می کند. فکر هست، حزن هست اما حزن اذیت کننده نیست. حزن برای دنیا انسان را آزار می دهد. غصه ای که انسان برای امور دنیایی می خورد این غصه آزاردهنده است، در حالی که حزن آخرت زیباست.
تعبیر بنده در رابطه با حزنی که برای امام زمان (عجل الله تعالی فرجه شریف) باید باشد، یا حزنی که انسان نسبت به دوری از مبدأ دارد که واقعاً این حزن از بالاترین مراتب عرفان است، اینکه انسان احساس بکند از مبدأ دور افتاده و غصه دار بشود. این غصه لذت بخش ترین لذت های دنیاست. چون انسان به هر حال وقتی فکر می کند که از نیستان جدا شده و این نفیر و این غصه. ظاهرش غصه است ولی از لذت بخش ترین لذت های دنیاست.
بنابراین حزن آخرت هم زیباست و هم سرورآور و لذت بخش. یاد مرگ انسان را از غصه نجات می دهد، پس این تصور که اگر ما زیاد به یاد مرگ باشیم زندگیمان را خراب می کنیم و چهره ما همیشه اندوهگین است مورد تائید نیست.
اگر به دستور اسلام عمل بکنیم، اسلام می گوید که حزن شما در قلبتان باشد ولی چهره باید بشاش باشد، چهره باید شاد باشد " المومن بشره فی وجهه و حزنه فی قلبه" آن حزن قلبی که عرض کردم حزن عارفانه و حزن عاشقانه است، هرگز به زندگی دنیوی انسان لطمه ای نمی زند.
کسانی که قیامت را قبول ندارند، قبر و برزخ را قبول ندارند، مرگ و یاد آن برای آنها واقعاً تاریک کننده است. فضای غیرقابل تحملی برای زندگی ایشان ایجاد می کند. اما در زندگی مومن، مرگ یک فضای نورانی و یک فضای زیبایی را ایجاد می کند.
اما اگر مراد این است که چه مقدار به یاد مرگ باشیم؟ عرض می کنم هر چی بیشتر بهتر.
از پیغمبر صلی الله علیه و آله و سلم نقل شده که آیا راهی وجود دارد که اجر شهید در راه خدا را داشته باشیم؟ فرمود: بله. گفتند چه کار کنیم؟ فرمود که: روزی بیست بار به یاد مرگ باشید. هر چه که انسان بیشتر به یاد مرگ باشد مراتب کمال را بیشتر طی می کند و یاد مرگ دل انسان را صیقل می بخشد.
از پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم نقل شد که فرمود: "إن هذه القلوب تصدأ کما یصدأ الحدید" این دل ها زنگ می زند مثل آهن که زنگ می زند دل هم زنگ می زند. پرسیدند یا رسول ... این زنگ ها را چطور می شود پاک کرد؟ پاک کننده این زنگار قلب چیست؟ فرمود:" ذکرالموت و قراءة القرآن "دو چیز قلب را صاف می کند، قلب را با صفا می کند: یکی یاد مرگ و دیگری هم قرآن خواندن است.
همان طور که قرآن خواندن دل انسان را پاک می کند، شاد می کند، فضای قلب را نورانی می کند، یاد مرگ هم فضای قلب را نورانی می کند.
خلاصه:
یاد مرگ به این معنا ست که در عین حال که کار می کنید توجه داشته باشید که کارها در دنیا چه کمکی به آن سفر می کند آن وقت این کار اخروی می شود.
یاد مرگ منافاتی با مسئولیت های اجتماعی نیز ندارد بلکه به نوعی این مسئولیت ها را برای آدم جدی تر می کند که آدم احساس می کند وقت محدود است و باید کارهایش را به خوبی انجام بدهد. اما به چه میزان به یاد مرگ باشیم؟ هر چه بیشتر بهتر.
فرآوری: دکتر جعفری
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: پاسخ به سوالات اعتقادی استاد محمدی موجود در سایت رادیو معارف
مطالب مرتبط:
