زنان در روزهای سرد بهمن

با شعله ور شدن آتش انقلاب، زن مسلمان نیز كه تا پیش از این با فعالیت‏‌های مخفی و به عنوان مادر شهید و یا همسر مبارزین در بند با رژیم شاه مبارزه می‏كرد، به خیابان‏ها آمد، با چادر مشكی، با فرزندش كه او را در بغل گرفته بود، با مشت‌های گره كرده و با فریاد «مرگ بر شاه»

شما در چه تاریخی چنین دیده‏اید؟ امروز زن‏های شیر دل طفل خود را در آغوش كشیده و به میدان مسلسل و تانك می‏روند، در كدام تاریخ چنین مردانگی و فداكاری از زنان ثبت‏شده است.

و همین حركت ایشان نهضت را قوت و تداوم بخشید:

«آمدن شما خانم‏ها به خیابان‌‏ها و میدان‏های مبارزه موجب این شد كه مردها هم قوت پیدا بكنند، تقویت‏بشوند، روحیه آنها هم با آمدن شما تقویت‏بشود.»

«مردها به تبع زنها در خیابان‏‌ها می‏ریختند، تشویق می‏كردند زن‏ها مردان را، خودشان در صف‌های جلو بودند.» شهادت شهید، ثمره دامان پر مهر و اندوخته دستان زحمتكش مادران فهیم و گرانقدری است كه محبت مادری را با عشق الهی پیوند می‏زنند و روح و جان فرزندان خود را آماده می‏سازند كه به قربانگاه شهادت قدم گذارند، و به همین جهت‏حضرت امام خمینی‏رحمه الله، بزرگ مصلح قرن در جای جای كلام خویش زنان را پیشگامان انقلاب معرفی می‏كند:

زنانی كه خود در تظاهرات در صف مقدم حاضر بودند;

زنانی كه با حركت‏خود، مردان را برای حضور و مبارزه تشجیع كردند;

زنانی كه فرزندان خود را برای شهادت تربیت كردند;

زنای كه با پاسداری از خون شهدا، انقلاب را تداوم بخشیدند...

امام‏رحمه الله می‏فرمایند: «ما نهضت‏خودمان را مدیون زن‏‌ها می‏دانیم.» و همین نكته برای بیان نقش زنان در پیروزی انقلاب اسلامی از هر كلامی رساتر است .

انقلاب اسلامی و تحول جایگاه زن

هم زمان با پیروزی انقلاب و استقرار نظام اسلامی، دیدگاه سنتی خواستار شدت یافتن محدودیت زنان و عدم حضور ایشان در صحنه‏های مختلف سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شد. این جریان در چند ساله آغازین استقرار جمهوری اسلامی شتاب بالایی داشت. از سوی دیگر خواسته‏های برخاسته از دیدگاه متجدد و فرنگی مآب نیز در مقابل عوارض و قوانین نظام اسلامی مانند حجاب و عدم حضور زنان در برخی مشاغل و فعالیت‌ها، مقاومت می‏كرد.

مشخص نبودن حدود واقعی حقوق و جایگاه زن در آن دوران، در نظام اسلامی به این امر دامن می‏زد. هر دو جریان علی‏رغم تضاد و تقابلی كه داشتند در مقابل مواضع انقلاب مقاومت می‏كردند. هر دیدگاه بنا به تفسیر خود از زن، از جمهوری اسلامی در خواست‏هایی داشت و امام به سبب ویژگی‏های علمی و شخصیتی كه داشتند توانستند با حركت اصلاحی خود هر دو دیدگاه را تعدیل نمایند.

حضرت امام از منظر یك مصلح و راهبر، نگرش نوینی را در مورد زن ارایه كردند. حضور سازنده زن در صحنه‏‌های تاریخ و در ابعاد گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، مبارزاتی و... امری انكار ناپذیر است. اما مهم اندیشه‏ای است كه بر مسند قرائت تاریخ نشسته است. امام خمینی‏رحمه الله زن را از زوایای پنهان تاریخ و حضور مبهم و كم رنگ آن در ناخود آگاه جامعه به صحنه خود آگاهی و فعال رساند.

رویكرد امام خمینی به مقوله زن دارای دو بعد است. ایشان در یك بعد تبیینی و تفسیری به فرافكنی دیدگاه‌های نادرست سبت‏به زن پرداخته و جایگاه زن را در تفكر اصلاحی خویش معین ساخته و در بعد دوم ساختار اجرایی و تربیتی و تهذیبی مناسب با شخصیت زن را ارایه نمودند.

حضرت امام در مبحث كلامی زن را همچون مرد در پیشگاه خلقت دانسته‏اند. از نظر ایشان زن و مرد هر دو انسان هستند و هر دو توان رسیدن به بالاترین مراحل رشد و كمال را دارند، و در عالی‏ترین مراحل كمال زن الگو و اسوه شده و مردان نیز باید به وی اقتدا كنند:

«الگو حضرت زهراعلیها السلام است.»

تعبیرات امام از مقام و منزلت‏حضرت فاطمه زهراعلیها السلام و معرفی ایشان به عنوان یكی از نمونه‏‌های انسان كامل و نیز برگزیدن روز میلاد آن حضرت به عنوان «روز زن‏» برای معرفی الگوی برگزیده زن در اسلام ریشه در این تفكر دارد و این در حالی است كه پیش از انقلاب روز 17دی، روز كشف حجاب، «روز زن‏» بود.

از دیگر مبانی اندیشه اصلاحی امام بازخوانی منزلت اجتماعی زن از منظر دین بود. اصل اساسی مورد نظر ایشان در مورد حضور زن در صحنه‌‏های سیاسی، مبارزاتی و... ممانعت از «شی‏ء وارگی‏» زن است و مطابق همین اصل است كه برخوردهای متفاوت و گاه متضاد امام قابل توجیه می‏شود. در سال‌های آغازین دهه چهل و در ابتدای نهضت مخالفت صریح حضرت امام با حق رای زنان (اشاره به لایحه دولت اسدالله علم مبنی بر شركت‏بانوان در انتخابات) و نیز مخالف ایشان با تساوی حقوق زنان و سربازی بردن دختران برخاسته از همین اصل است، چنان كه ایشان خود می‏گویند: «مگر با چهار تا زن فرستادن به مجلس ترقی حاصل می‏شود؟ مگر مردها كه تا حالا بودند ترقی برای شما درست كردند تا زنهایتان ترقی درست كنند؟... ما با ترقی زنان مخالف نیستیم، با این فحشا مخالفیم با این كارهای غلط مخالفیم.»

اما پس از پیروزی انقلاب و تغییر شرایط اجتماعی از آنجا كه حضرت امام زمینه را برای رشد و حضور سازنده آنها آماده می‏بینند خواستار حضور فعال زنان در صحنه‌‏های مختلف می‏شوند:

«شما هم (زنان) باید رای بدهید. شما هم با سایرین فرقی ندارید، بلكه شما مقدمید بر مردها.»

«شی‏ءوارگی‏» محصول نظام استثمارگر است كه هم زن و هم مرد را مورد سودجویی قرار می‏دهد. حذف نظام ظالم و استثمارگر زمینه ساز حضور رو به كمال مرد و زن می‏شود. و از این رو حضرت امام در تبیین حدود جایگاه اجتماعی زن در یك نظام ایده‏آل می‏فرمایند: «در نظام اسلامی زن به عنوان یك انسان می‏تواند مشاركت فعال با مردان در بنای جامعه اسلامی داشته باشد ولی نه به صورت یك شی‏ء، نه او حق دارد خود را به چنین حدی تنزل دهد و نه مردان حق دارند كه به او چنین بیندیشند.»

و نیز: «اسلام زن را مثل مرد در همه شۆون - در همه شۆون - همان طوری كه مرد در همه شۆون دخالت دارد زن هم دخالت دارد. » و در این زمینه از یك سو دایره سخنان امام از توصیه فراتر رفته و وارد قلمرو الزام می‏شود: «زن باید در مقدرات اساسی مملكت دخالت كند.» و از دیگر سو ایشان این حضور را با كرامت و شرافت ویژه‏ای توام می‏سازند: «ما نهضت‏خودمان را مدیون زنها می‏دانیم. مردها به تبع زنها در خیابان‌ها می‏ریختند.»

از دیگر نكات مهم اندیشه امام در مورد نسبت میان زن و مرد است. در دیدگاه سنتی زن موجودی درجه دو تلقی می‏شود. در دیدگاه متجدد با آنكه دایره اختیارات زن افزایش یافته اما وی بیشتر نقش جایگزین را دارد كه در مواقع ضرورت و اضطرار جای خالی مرد را پر می‏كند و در نهایت زن پس از مرد قرار دارد. در فمینیسم نیز - كه امروزه به عنوان پیشروترین نهضت زنانه در دنیا شناخته می‏شود - زن برتر از مرد است‏بلكه در مقابل مرد قرار دارد و برای احقاق حقوقش باید با تمام قوا در مقابل مرد بایستد و جامعه ایده‏آل آن، جامعه یك جنسیتی و زنانه است.

از منظر امام زن و مرد به لحاظ انسانی نسبت تساوی دارند:«زن مساوی مرد است. زن مانند مرد آزاد است كه سرنوشت و فعالیت‌های خود را انتخاب كند.»

حضرت امام با توجه با شناختی كه از روحیات لطیف و خواسته‏های فطری و طبیعی یك زن - كه مناسب جنگ و خونریزی نیست - دارند حضور فعال ایشان در صحنه‏های مختلف انقلاب و پس از آن در دفاع هشت‏ساله را با عبارات گوناگون ارج گذاشته بر جایگاه برتر ایشان تاكید می‏ورزند: «شما رهبران نهضت هستید، بانوان رهبران نهضت ما هستند، ما دنباله رو آنها هستیم، من شما را به رهبری قبول دارم و خدمتگزار شمایم.»

به صورت طبیعی پس از تبیین و تفسیر جایگاه و منزلت اجتماعی زن از سوی امام خمینی‏رحمه الله، زمینه برای حضور فعال و سازنده زن در نظام اسلامی فراهم شد. به همین جهت ایشان از یك طرف حدود فعالیت‌های علمی، اجرایی، سیاسی، حقوقی و... زنان را معین می‏سازند و از طرف دیگر با بررسی تنگناهای موجود، راه حل‏هایی مناسب را ارایه می‏كنند.

در این مرحله امام به تعدیل نظرات مختلف می‏پردازند. مخاطبین امام در اینجا همگان هستند، بویژه آنان كه نظرشان هماهنگ با امام نیست: «آنهایی كه كارشكنی می‏كنند( اشاره به كسانی كه به بهانه‌‏های مختلف با فعالیت‌های اجتماعی زنان مخالف می‏كردند) اگر مسلمان هستند، این خدمت‏بزرگی كه این خانمها و این بانوان دارند می‏كنند و پیش خدا خدمت‏شایسته است، از معاصی كبیره است كه كارشكنی در این موضوع بكنند و اگر چنان چه آنها هستند كه پایبند به اسلام نیستند و می‏خواهند هرزگی بكنند، فصل هرزگی گذشت، دیگر به شما اجازه نمی‏دهند بانوان ایران كه كارهایی كه سابق می‏كردید، این كارها را اعاده بدهید.»

در نگرش امام خمینی‏رحمه الله، هر چند زن حق حضور در تمامی امور را دارا می‏باشد اما مقام مادری دارای جایگاه ویژه‏ای می‏باشد و به همین سبب مادری را بالاترین شغل، شغلی شریف، شغل معلمی، بالاتر از معلمی و شغل انبیا و انسان سازی می‏داند و به همین سبب مادر بودن و تربیت فرزندان را اصلی‏ترین وظیفه زن و جدا كردن فرزند را از مادر از عوامل انحطاط جامعه می‏داند: «در طول این سلطنت، اینها كوشش كردند كه مادران را از بچه‏ها جدا كنند، به مادرها تزریق كردند كه بچه‏داری چیزی نیست، شما توی ادارات بیایید و اینها بچه‏های معصوم را جدا كردند از دامن مادران و بردند در پرورشگاه‏ها و جاهای دیگر و اشخاص اجنبی و غیر رحیم آنها را به تربیت فاسد تربیت می‏كردند. بچه‏ای كه از مادرش جدا شد پیش هر كه باشد عقده پیدا می‏كند، عقده كه پیدا كرد مبدا بسیاری از مفاسد می‏شود. بسیاری از قتل‌هایی كه واقع می‏شود، از روی همین عقده‏هایی است كه پیدا می‏شود و بسیاری از عقیده‏ها از این پیدا می‏شود.»

در مجموع انقلاب اسلامی ایران موجب تحولاتی در فرهنگ و ساختار فكری جامعه و به طور اخص زنان گردید كه جهشی باور نكردنی را در وضعیت ایشان پدید آورد. افزایش تعداد تحصیل كرده‏ها، دانش‏آموزان و دانشجویان، اساتید، هنرمندان، شاغلان و فعالان اقتصادی و اجتماعی، توجه خاص به وضعیت‏حقوقی زنان و تصویب قوانین متناسب با وضعیت روز ایشان همانند قانون «تعیین مهریه به نرخ روز»، توجه به وضعیت اشتغال زنان و تصویب قوانین كار متناسب با شان مادری و همسرداری زنان، همچون استفاده از تعطیلات دوران زایمان، كار نیمه وقت، بازنشستگی پیش از موعد و ... از دستاوردهای انقلاب برای زنان بوده است، هر چند كه تا ایجاد وضعیت مطلوب فاصله بسیار است.

زنان مسلمانی كه با اتكاء به قوه لایزال و با چنگ زدن به ریسمان الهی بر همه معیارهای دروغین یورش بردند و فرهنگ غربی را زیر پا له كردند و ارزش های راستین را جایگزین نمودند و دراین نبرد هجرت عظیمی را آغاز كردند و دیوارهای بلند استعمار را در هم شكستند و بسوی دیار آزادی و آزادگی گام نهادند.

فرآوری:داودی

بخش خانواده ایرانی تبیان

منابع:اندیشه قم / وبلاگ زنان انقلاب