تبیان، دستیار زندگی
آیین سوگ چمر ‌اکنون به بخش‌های کوچکی از لرستان و ایلام محدود شده است. هرچند در گذشته گستره ‌بیشتری داشت.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

سوگواری به سبک شاهنامه
آیین سوگ چمر


آیین سوگ چمر ‌اکنون به بخش‌های کوچکی از لرستان و ایلام محدود شده است. هرچند در گذشته گستره ‌بیشتری داشت.

چمر (chamar) آیین سوگ بخشی از ایران بود که هم‌اکنون تنها به بخش‌های کوچکی از لرستان محدود شده‌است. این مراسم به این شکل است که میت را پس از شستن و کفن کردن در بین شاخه‌های سبز بید می‌پیچند و آن را به همین صورت کنار گورش که معمولا گورستانی در نزدیکی چشمه است، می‌گذارند.

سپس اسب سیاهی را که یالش به پهلو شانه شده است از دور به گور و میت نزدیک می‌کنند. در این هنگام مردان و بویژه زنان به شیون و زاری می‌پردازند. هنگامی که اسب را آرام‌آرام می‌برند شیون و زاری شدت می‌گیرد. چمر شعر ویژه خود را نیز دارد.

آیین سوگ چمر

آیین ‌چمر‌ یکی از باستانی‌ترین آیین‌های بر جا مانده در ایران و به احتمال بسیار زیاد برآمده از تمدن‌ عیلام‌ است که تاکنون مورخان، اسطوره‌شناسان، آیین‌پژوهان و... نتوانسته‌اند درباره آن به یک نظر جمعی و علمی قابل‌قبول و مشترک دست پیدا کنند و هنوز معنای این واژه باستانی بر همگان پوشیده مانده است.‌

در مناطق روستایی و عشیره‌ای استان ایلام چمر نوای غمباری است که در سوگ عزیزان از دست رفته نواخته می‌شود، این مراسم در سه هنگام برگزار می‌شود: هنگام نزع، تدفین و سوگواری. این مراسم خاص مردان و خانواده‌های مرفه است. برای سوگواری زنان فقط پرسه می‌گیرند.

آیین سوگ چمر

چمر با صف بستن زنان مویه‌خوان، نوازندگان ساز و دهل و شاعران محل شروع می‌شود. با بالا آمدن آفتاب و به نوا درآمدن سرنا و دهل، نوای چمری آغاز می‌شود. بعد از صف بستن و قرار گرفتن علم و کتل‌ها در قسمت‌های مختلف صف، ‌بویش‌‌ها و راوکر‌‌ها یا همسرایان مرثیه‌خوانی با نوائی مانند هق‌هق آغاز می‌شود.

همسرایان با این نوا از جلوی صف گذشته و با رسیدن به پایان صف به آرامی بازمی‌گردند و این کار تکرار می‌شود. این مراسم تا نیمروز ادامه می‌یابد. بعد از صرف ناهار و چای، مراسم تا تاریک شدن هوا ادامه می‌یابد. این مراسم یک تا سه روز به‌طور می‌انجامد. چنانچه مراسم چند روز ادامه یابد، غروب‌ها مهمانان به خانه‌های خود بازمی‌گردند.

در مناطق روستایی و عشیره‌ای استان ایلام چمر نوای غمباری است که در سوگ عزیزان از دست رفته نواخته می‌شود، این مراسم در سه هنگام برگزار می‌شود: هنگام نزع، تدفین و سوگواری. این مراسم خاص مردان و خانواده‌های مرفه است. برای سوگواری زنان فقط پرسه می‌گیرند

نمایش چمر از چند صف، شامل صف زنان، صف مردان و زنان مویه‌خوان و نوازندگان ساز و دهل و گروه شاعران محلی که به آن‌ها «ایش‌ها» و «روکرها» گفته می‌شود تشکیل می‌شود که هرکدام به طور منظم و در جایگاه مخصوص خود قرار می‌گیرد. همسرایان ضمن سرودن همزمان شعرشان به همراه نوازندگان دهل و سرنا و به‌آرامی حول می‌دانی دایره‌شکل که صفوف فشردهء مردان و زنان میهمان آن را احاطه کردند به حرکت درمی‌آیند.

آیین سوگ چمر

در وسط میدان با تیرهای چوبی کوتاه، سکویی ایجاد می‌کنند که به کتل معروف است که البسه، تفنگ، قطار و عکس متوفی را روی آن نصب می‌کنند. اسب متوفی را نیز با پارچه تزیین و تفنگ صاحبش را بر روی زین آن قرار می‌دهند. همسرایان با این نوا از جلوی صف گذشته و با رسیدن به پایان صف به‌آرامی بازمی‌گردند و این کار تکرار می‌شود. این مراسم تا نیمروز ادامه می‌یابد.

آیین سوگ چمر

درخصوص وجه تسمیهء «چمر» بیشتر به فرهنگ‌ها استناد می‌کنند که البته به نظر می‌رسد چندان قابل استناد نباشند؛ در فرهنگ مردوخ به معنای دایره، حلقه و (چه‌مه‌ری) دهل عزا، در لغت‌نامهء دهخدا به معنی آشکار و ظاهر و در فرهنگ عمید به معنای محیط، دایره و هر چیز دایره‌مانند و معانی دیگری مانند (چه‌مه‌ره) یعنی (چشم‌به‌راه) یا (چم و چمانن) به معنای خم و خم‌شدن نیز تعبیر شده‌است. البته آنچه از جنس این آیین و معنی پیش‌واژه چم برمی‌آید، باید به معنای روان نیز در این مورد توجه داشت.

فراوری: الهام مرادی

بخش گردشگری تبیان


برگرفته از: جام جم، شرق