روایت مبارزات شهیده راه انقلاب اسلامی

نگاهی به کتاب«مروارید شکسته» نوشته نسرین پرک

درباره این کتاب می توان به این نکته اشاره کرد که اصولاً زمینه های شکل گیری انقلاب اسلامی آن قدر گسترده است که اگر بخواهیم به همه آنها حتی به صورت فهرست وار اشاره کنیم به مجال به مراتب وسیع تر نیاز است، چرا که تقریباً اکثر مردم کشورمان در سال های سیاه ستمشاهی به سهم خود در شکل گیری این رویداد بزرگ اجتماعی نقش داشتند که طبعاً تا به امروز تنها گوشه هایی از آن در رسانه ها و آثار مکتوب بیان شده است. در این خصوص، از میان قالب های بیانی موثر می توان به ژانر ادبی«داستان»اشاره کرد که در این زمینه تا به حال کارکردهای قابل توجهی داشته و هنوز هم این تاثیرگذاری جریان دارد.

کتاب مروارید شکسته نوشته نسرین پرک، داستان نویس مشهدی است که بر اساس زندگی یکی از مبارزان راه انقلاب، شهیده بتول چراغچی مسجدی تالیف و منتشر شده است. این شهید یکی از شهدای انقلاب اسلامی ایران بود که نهم دی ماه سال 1357 در تظاهرات مردمی ایام انقلاب به شهادت رسید.

نسرین پرک زندگی این شهیده راه انقلاب اسلامی را در قالب سلسله داستان های کوتاه به هم پیوسته نوشته که در نهایت شمای کلی از زندگی این بانوی شهید خراسانی ارائه می دهد. در نوشتن این نوع آثار معمولا از قالب ادبی زندگینامه داستانی استفاده می‌شود که نویسنده این اثر هم سعی کرده از این شیوه روایی بهره بگیرد اما نوع انتخاب های نویسنده در زاویه دید و همچنین شیوه شخصیت پردازی او از مروارید شکسته یک اثر مستقل به وجود آورده که در کنار مستندات واقعی آن، جنبه های داستانی اثر هم نمود چشمگیری دارد.

البته او سعی کرده در وهله اول به مستندات واقعی اثر وفادار بماند و در مرحله بعد به خلق یک اثر ادبی بپردازد. بی گمان نسرین پرک به این نکته اساسی در دنیای داستان نویسی واقف بوده که داستان در حقیقت آن بخش از ادبیات است که خصلت ساختگی و ابداعی آن بر جنبه واقعی‌اش غلبه کند. براساس این تعریف داستان اگرچه حادثه‌ای تخیلی است، اما بی‌ارتباط با دنیای واقعی نیست. در این زمینه، اغلب کارشناسان ادبی معتقدند هر اثر هنری صرفنظر از کیفیت متن آن ما را با انعکاس از جهان واقع روبه‌رو می‌کند. اثری وجود ندارد که به نحوی با واقعیت‌های جهان خارج ارتباط نداشته باشد. حتی اگرچه در ترکیب خود به ظاهر هیچ شباهتی به اشیا، موجودات و حوادث واقعی نداشته باشد، جزء به جزء آن از جهان واقع گرفته شده است.

به بیان دیگر، ادبیات در واقع بازتاب فرآیند اجتماعی است که خلاصه جوهر و چکیده تاریخ است.

در داستان مروارید شکسته، خواننده با زندگی روزمره یک خانواده ایرانی مواجه است که مثل همه مردم این سرزمین زندگی عادی خود را در شرایط عادی دارند، اما وقتی پای باورها و اعتقادات دینی به میان می آید، هر یک از اعضای این خانواده به یک مبارز انقلاب تبدیل می شوند تا از باورها و اعتقادات دینی خود پاسداری کنند. در فصل های پایانی کتاب وقتی نحوه شهادت بانو بتول چراغچی مسجدی روایت می‌شود، مخاطب در می یابد که شهادت این بانوی مبارز تا چه اندازه آگاهانه و همچنین روشنگرانه بوده است. او در روز شهادت، صبح دست دخترها و نوه هایش را می گیرد تا خودشان را به سیل جمعیت انقلابی در خیابان های شهر برسانند.

«...هلی کوپترها بالای سر شهر پرواز می کردند. مردم برایشان دست تکان می دادند؛ و با شعارهایشان از آنها دعوت به همکاری می کردند: ارتش برادر ماست/ خمینی رهبر ماست/ برادر ارتشی/ چرا برادر کشی.

بتول و دخترها و نوه هایش دوباره وارد خیابان شدند. دیدند عده ای هراسان بر می گردند گفتند: حمله شده. بتول گفت: برنگردین، میدون رو خالی نکنین، ما باید بر اون ها مسلط بشیم. رفتند تا رسیدند چهارراه لشگر... تانک ها و ماشین های ارتش از خیابان استانداری به طرف چهارراه لشگر می آمدند... بتول و فاطمه و فرشته سه تایی کنار هم ایستادند پشت یک ماشین سواری. یک تانک از چهارراه لشگر پیچید سمت آنها. وسط خیابان خالی بود. اما تانک پیچید کنار خیابان، جایی که آنها ایستاده بودند.»

( ص 56 و 57)

اگر در نظر بگیریم ی یکی از کارکردهای داستان، نشان دادن تصویری از اجتماع است که نویسنده در آن زندگی می‌کند. این ارتباط میان دنیای بیرون و دنیای داستان به ما کمک می‌کند تا بتوانیم با بررسی داستان به تصویری راستین از جامعه دست یابیم. در این زمینه، رولان بارت می‌گوید: «اسلوب نوشتار، کارکرد و مناسبتی میان آفرینش و جامعه است. اسلور نوشتار، زبانی ادبی است که بر اثر هدف اجتماعی خود دگرگون شده است. اسلوب نوشتار فرمی است که به خدمت قصد انسانی درآمده و بنابراین با بحران‌های بزرگ تاریخ مربوط شده است.»

در داستان مروارید شکسته این نقش به خوبی ایفا شده است. یعنی خواننده با مطالعه داستان زندگی یک بانوی مسلمان ایرانی که در قبال تحولات اجتماعی احساس وظیفه می‌کند و در این راه تا پای جان پیش می رود آشنا می‌شود. در بخش های از داستان به این نکته هم اشاره می‌شود که یکی از فرزندان این مادر مبارز در سال های دوران دفاع مقدس به شهادت رسیده است. محمد 7 سال بعد از شهادت مادرش در عملیات والفجر 8 در سن 23 سالگی به شهادت می رسد. شهیده بتول چراغچی مسجدی در هنگام شهادت 51 سال داشته است. یادش گرامی و راهش پر رو باد.

چاپ اول(زمستان 1391) کتاب«مروارید شکسته» نوشته نسرین پرک، با ویراستاری انسیه شهرکی، در 64 صفحه، با شمارگان 3000 نسخه، از سوی انتشارات ستاره ها(کنگره بزرگداشت سرداران شهید و بیست و سه هزار شهید استان های خراسان) و همکاری سازمان بسیج جامعه زنان خراسان رضوی در مشهد چاپ و منتشر شده است.