درمان فتودینامیک چیست؟

(قسمت دوم)

قسمت اول

درمان فتودینامیکی به دلایل چندی جالب است که یکی از آن ها از این قرار است که بر خلاف شیمی درمانی متداول، این یکی مستقیم است. گرمای ناشی از نقاط کوانتومی برانگیخته، فقط جایی رها می شود که ذرات وجود دارند و در جایی که نور می تابد. بر خلاف شیمی درمانی متداول، درمان فتودینامیک اثر سمی از مولکول های شدیدا مهاجم و واکنش پذیر در سرتاسر بدن برجای نمی گذارد.

ذراتی که در درمان فتودینامیکی به کارگرفته می شوند می توانند به سادگی مولکول های با اندازه متوسطی باشند که وقتی نور به آن ها بتابد می توانند اکسیژن را تحریک کنند. این ذرات می توانند به پیچیدگی ساختار کوانتومی چند مولفه ای هم باشند که پاره ای از آن ها یک گونه هدف مانند تومور را شناسایی می کند (یا به آن متصل می شود) درحالی که مابقی آن ساختار تابش را جذب می کند و یا گرم می شود و یا اکسیژن های برانگیخته فراهم می آورد. سایر مولفه ها هم می توانند برای تأمین دسترسی زیستی، وجود داشته باشند.

تركیبات نور و مواد شیمیایی بطور گسترده ای در درمان بیماری های پوستی بكار می روند. این كاربرد وسیع باعث ظهور تفكر PDT گردید. در واقع روشی برای درمان بیماری های بدخیم بدخیم پوستی است. این روش بر پایه تجویز یك تركیب حساسگر نوری است كه بطور انتخابی در بافت هدف تجمع می یابد. قرار گرفتن ضایعه در معرض نور مرئی در حضور اكسیژن منجر به آسیب نوری و تخریب بافتی متعاقب آن می شود.

مدت كوتاهی بعد از اختراع لیزر در سال 1960، بكارگیری آن در پزشكی شروع شد. ویژگی های بنیادین نور لیزر، مانند همدوسی و تكرنگی آنها، لیزر را تبدیل به ابزاری عالی برای یك سری از كاربردها درپزشكی نموده است كه از آن جمله میتوان جراحی، درمان همانژیوما،جوان سازی پوست، از بین بردن موهای زائد و غیره را نام برد. ازآنجائی كه همدوسی پس از چند دهم میلی متر نفوذ در بافت انسان از بین خواهد رفت، لذا از این خاصیت درPDT استفاده نمی شود.

نور غیر همدوس به طور وسیعی برای تابش به نئوپلاسم استفاده می شود. تفاوت های اساسی میان منابع نور غیرهمدوس و لیزرها وجود دارد.

فواید استفاده از لیزرها به عنوان منابع نوری برای PDT عبارتنداز:

** بیشترین اثرگذاری زمانی می تواند دیده شود كه طول موج لیزرمورد استفاده بر قله جذب نوری ماده حساسگر نوری منطبق باشد، كه این خاصیت مربوط به ویژگی تك فامی لیزر است.

** شدت تابش بالای تولید شده به وسیله لیزرها به كم شدن مدت زمان تابش كمك كرده است.

** لیزرها را در صورت استفاده از فیبر اپتیكی میت وان برای اندامهای داخلی نظیر حفره شكمی و ریه نیز مورد استفاده قرار داد.

معایب استفاده از لیزرها به عنوان منابع نوری برای PDT عبارتند از:

** گران قیمت بودن خدمات

** حفظ و نگهداری پیچیده

** لیزرهایی كه با استفاده از فیبرهای اپتیكی انتقال می یابند فقط برای ضایعات كوچك روی پوست مفید هستند.

استفاده از درمان فوتودینامیک در درمان سرطان

در مرحله اول استفاده از درمان فوتودینامیک در درمان سرطان ، یک عامل حساس‌کننده به نور وارد جریان خون می‌شود. این عامل را سلول‌ها در سر تا سر بدن جذب می‌کنند ولی مدت باقی ماندن آن در سلول‌های سرطانی بیش‌تر از سلول‌های عادی است.

در حدود 24 تا 72 ساعت پس از تزریق که بخش زیادی از این عامل از سلول‌های عادی خارج شده است ولی در سلول‌های سرطانی وجود دارد، تومور در معرض نور قرار می‌گیرد. عامل حساس کننده به نوری که در تومور قرار دارد نور را جذب و نوعی از اکسیژن فعال تولید می‌کند که سلول‌های سرطانی مجاور را نابود می‌کند.

به نظر می‌رسد درمان فوتودینامیک علاوه بر اینكه سلول‌های سرطانی را نابود می‌كند، تومور‌ها را به دو شیوه دیگر کوچک می‌کند یا از بین می برد. از آنجا كه عامل حساس کننده به نور رگ‌های خونی در تومور را از بین می‌برد، بنابراین از دریافت مواد غذایی مورد نیاز توسط سلول‌های سرطانی جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، معمولاً درمان فوتودینامیک سیستم دفاعی بدن را برای حمله به سلول‌های تومور فعال می‌کند.

نوری که برای این روش درمانی استفاده می‌شود ناشی از لیزر یا منابع دیگر نور است. می‌توان برای انتقال نور به نواحی داخلی بدن نور لیزر را از طریق کابل‌های فیبر نوری (رشته‌های نازکی که نور را منتقل می‌کنند) هدایت کرد.

مثلاً، می‌توان برای درمان سرطان در ریه‌ها یا مری یک کابل فیبر نوری را از طریق یک اندوسکوپ (لوله باریک و سبکی که برای مشاهده بافت‌ها در داخل بدن استفاده می‌شود) به این اندام‌ها وارد کرد.

درمان فوتودینامیک معمولاً به‌صورت سرپایی انجام می‌شود. همچنین می‌توان از این روش به دفعات استفاده کرد و گاه همراه با روش‌های دیگر درمانی مانند جراحی، پرتو‌درمانی یا شیمی‌درمانی به کار گرفته شود.

عوارض جانبی استفاده از درمان فوتودینامیک

پروفرم سدیم تا حدود شش هفته پس از درمان باعث حساس شدن پوست و چشم‌ها به نور می‌شود . به همین دلیل به بیماران توصیه می‌كنند حداقل تا شش هفته از قرار گرفتن در معرض نور مستقیم خورشید و نورهای داخلی با شدت روشنایی زیاد پرهیز کنند.

عوامل حساس کننده به نور تمایل به تجمع در تومور‌ها دارند و نور فعال کننده به سمت تومور متمرکز می‌شود. در نتیجه، صدمه‌ای که به بافت‌های سالم وارد می‌شود در کم‌ترین حد است. با وجود این، درمان فوتودینامیک گاه منجر به سوختگی، تورم، درد و ایجاد زخم در بافت‌های سالم مجاور به تومور می‌شود.

بقیة عوارض جانبی روش فوتودینامیک به ناحیه تحت درمان بستگی دارد. این عوارض شامل سرفه، مشکل در بلعیدن، درد در ناحیه معده، تنفس دردناک یا تنگی نفس است که معمولاً موقتی هستند.

عوارض عمل به روش PDT:

1- عوارض اتاق عمل: بالا رفتن درجه حرارت بدن، سفتی عضلات، سردرد، تهوع و استفراغ، اسهال، درد در محل تومور و ...، که این عوارض زودگذر بوده و یا به آسانی با دارو قابل کنترل است.

2- عوارض بعد از اتاق عمل: در 8-4 ساعت اول شامل قرمزی، تورم مختصر، خارش، طاول، زخم و تشدید بعضی از بیماری های زمینه ای و نهفته مانند لوپوس اریتماتوز.