12 نکته که در قول و قرار گذاشتن باید به یاد داشت !!

جایگاه وفادارى در روایات اهل بیت(علیهم السلام)

در بین فرمایش هاى اهل بیت (علیهم السلام) به صدها روایت زیبا برخورد مى كنیم كه بیانگر جایگاه ویژه وفاى به عهد و اهمیت فراوان وفادارى مى باشند. در ادامه به برخى از این كلمات نورانى اشاره مى شود:

1- وفاى به عهد، خصلتى همه پسند:

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

لَیسَ مِن فَرائِضِ الله شَىءٌ اَلنّاسُ اَشَدُّ عَلَیهِ اجتِماعاً مَعَ تَفَرُّقِ اَهوائِهِم وَ تَشَتُّتِ آرائِهِم مِن تَعظیمِ الوَفاءِ بِالعُهودِ؛ [1]

هیچ یك از فرایض الهى، همانند وفاى به عهد نیست كه مردم با همة خواسته هاى گوناگون و دیدگاه هاى مختلف، بیشتر بر آن اتفاق نظر داشته باشند. آرى، وفاى به عهد مخصوص به دین و مرام خاصى نیست. این خصلت آن قدر بدیهى و فطرى است كه هر انسان دین دار و بى دینى به زیبایى و شایستگى آن اعتراف دارد و مورد اتفاق همة ادیان و انسان هاى روى زمین است.

2-  وفاى به عهد، شریف ترین خصلت:

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

«أشرَفُ الخَلائقِ الوَفاءُ؛[2]

شریف ترین خصلت اخلاقى، وفادارى است».

3- وفاى عهد، نشانه دین دارى:

حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) می فرماید:

«لادین لمن لا عهد له؛[3]

كسى كه وفاى به عهد نمى كند، دین ندارد» . حضرت امیر (علیه السلام) نیز اصل دین دارى را اداى امانت و وفاى به عهد مى داند. [4]

4- وعده، نوعى بدهى:

از دیدگاه اهل بیت (علیهم السلام) هرگونه وعده اى كه انسان به دیگران مى دهد، هرچند مالى نباشد، مانند بدهى است كه پرداخت آن براى او لازم است.

رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) با تاكید، چنین مى فرمایند:

«العِدَةُ دَینٌ، وَیلٌ لِمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ، وَیلٌ لمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ، وَیلٌ لِمَن وَعَدَ ثُمّ أخلَفَ؛[5]

وعده دادن مانند دین است. واى بر آن كه وعده دهد و تخلف كند، واى بر آن كه وعده دهد و تخلف كند، واى بر آن كه وعده  دهد و تخلف كند».

5- وعده، یعنى بردگى:

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

«المَسۆولُ حُرٌّ حتّى یعِدَ؛ [6]

كسى كه از او چیزى خواسته مى شود، آزاد است تا آن هنگام هر گاه وعده داد مانند بنده، در قید كلام و كه وعده دهد وعده خود است تا به وعده خود عمل كند و آزاد شود.

6- خلف وعده با دیگران، خلف وعده با خداست:

امام صادق (علیه السلام) مى فرمایند:

عِدَةُ المُۆمنِ أخاهُ نَذرٌ لا كَفّارَةَ لَهُ، فمَن أخلَفَ فبِخُلفِ الله بدأَ و لِمَقتِهِ تَعَرَّضَ و ذلكَ قَولُهُ: « یا أیها الّذِینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولونَ ما لا تَفْعَلُونَ * كَبُرَ مَقْتًا عِندَ اللهِ أَن تَقُولُوا مَا لَا تَفْعَلُونَ»؛[7]و [8]

و وعده دادن به مۆمن مانند نذر است (كه اداى آن لازم است) و هیچ كفاره اى جاى آن را نمى گیرد؛ پس هر كس با مۆمن خلف وعده كند، در ابتدا با خدا خلف وعده نموده و خود را در معرض خشم و غضب خدا قرار داده است، به دلیل آیه شریفه قرآن كه مى فرماید:« اى كسانى كه ایمان آورده اید! چرا سخنى مى گویید كه عمل نمى كنید؟! * نزد خدا بسیار موجب خشم است كه سخنى بگویید كه عمل نمى كنید!»

7- وفاى به عهد، حق برادران ایمانى:

امام صادق (علیه السلام) فرمود:

«مۆمن برادر مۆمن و مانند چشم و راهنماى او است ؛ به او خیانت نمی كند و ستم روا نمی دارد و او را فریب نمى دهد و به او وعده اى نمى دهد كه تخلف كند». [9]

8- وفاى به عهد، تجلى صداقت:

یكى از زیباترین جلوه هاى صداقت افراد، پایبندى به قول هایى است كه به دیگران مى دهند. میزان صداقت افراد را هنگام قرارها و پیمان ها باید سنجید.

حضرت امیر (علیه السلام) مى فرمایند:

«أحسَنُ الصِّدقِ الوَفاءُ بِالعَهد؛ [10]

نیكوترین جلوه هاى صداقت، وفا نمودن به عهد است».

9- رابطه وفاى به عهد با كرامت نفس:

بین خوش قولى و كرامت نفس رابطه مستقیم برقرار است. هرچه انسان بزرگوارتر و با شخصیت تر باشد و از كرامت نفس بیشترى برخوردار باشد، خوش قول تر و به وعده ها و پیمان هاى خود بیشتر پایبند است؛ چنان كه امیر وفاداران، حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

«إنجازُ الوَعدِ مِن دَلائلِ المَجدِ؛[11]

انجام دادن وعده ازجمله نشانه هاى بزرگوارى شخص است و در كلام زیباى دیگرى مى فرمایند:

«وَعدُ الكَریمِ نَقدٌ و تَعجیلٌ، وَعدُ اللَّئیمِ تَسویفٌ و تَعلیلٌ؛ [12]

وعده شخص بزرگوار، نقد و فورى است. وعده شخص فرومایه، همراه با سردواندن و بهانه تراشى است»

10- وعده یك نوع مریضى است:

حضرت على (علیه السلام) مى فرمایند:

«الوَعدُ مَرَضٌ و البُرءُ إنجازُهُ »[13]

از نگاه امیرالمۆمنین (علیه السلام) وعده اى كه انسان به دیگران مى دهد، تخلفش نوعى مریضى است كه به جان و شخصیت انسان مى افتد و مداواى آن فقط با عمل كردن به آن وعده ممكن است. این مریضى در جان و روح كسانى كه به وعده هاى خود عمل نمى نمایند، باقى مى ماند و درنهایت، با زیاد شدن این مریضى ها، موجب هلاكت آنها مى شود.

11- خلف وعده، نشانه نفاق:

رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) مى فرمایند:

سه ویژگى است كه در هر كس باشد، منافق است؛ هرچند نماز بخواند و روزه بگیرد و گمان كند كه مسلمان است.

اول اینكه هرگاه امین شمرده شود، خیانت در امانت كند.

دوم اینكه هرگاه سخن بگوید، دروغ گوید.

سوم اینكه هرگاه وعده دهد خلف وعده نماید. [14]

12- گناه بودن خلف وعده:

بسیارى از افراد كه به راحتى بدقولى و خلف وعده مى نمایند، آن را مهم نمى دانند. وقتى هم به آنها اعتراض مى شود، جواب مى دهند:

«مگر حالا چى شده برخلاف این تصور، در فرهنگ اهل بیت (علیهم السلام)

خلف وعده گناهى است كه باید از آن از خدا طلب بخشش نمود. در بسیارى از دعاها، اهل بیت (علیهم السلام) به ما یاد داده اند كه از بى وفایى ها و عهدشكنى هاى خود استغفار و توبه كنیم. ازجمله در دعاى روز دوشنبه چنین می خوانیم:

«اللَّهُمَّ إِنِّی أَسْتَغْفِرُكَ لِكُلِّ نَذْرٍ نَذَرْتُهُ وَ كُلِّ وَعْدٍ وَعَدْتُهُ وَ كُلِّ  عَهْدٍ عَاهَدْتُهُ ثُمَّ لَمْ أَفِ بِه؛ [15]

خدایا من از تو طلب بخشش می كنم و براى هر نذرى كه نمودم و هر وعد هاى كه دادم و هر عهدى كه بستم و به آنها وفا ننمودم».

وفاى به عهد با همه

یكى از مسائلى كه بیانگر اهمیت و جایگاه ویژه وفاى به عهد است، توصیه اسلام به مراعات عهدها و پیمان ها با همه افراد بشر مى باشد.

از نظر اسلام وفاى به عهد لازم و واجب است؛ هرچند طرف مقابل كافر یا مشرك یا فاسق باشد.

این قبیل امور دلیل نمى شود تا عهد و پیمانى را كه با آنها بسته ایم زیر پا بگذاریم؛ چنان كه حضرت حق در سوره توبه مى فرماید:

إِلاَّ الَّذینَ عاهَدْتُمْ عِنْدَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ فَمَا اسْتَقامُوا لَكُمْ فَاسْتَقیمُوا لَهُمْ إِنَّ اللهَ یحِبُّ الْمُتَّقینَ؛ [16]

مگر با آنان كه در نزدیك مسجدالحرام پیمان بستید تا آنان به پیمان خود وفادارند، شما نیز وفادار باشید. همانا خداوند پرهیزكاران را دوست مى دارد.

وفادارى به پیمان ها به قدرى در نظر حق تعالى مهم و لازم است كه حتى اگر طرف مقابل منكر و حتى دشمن خدا هم باشد، باز خداوند متعال عهدشناسى و رعایت مفاد قرارداد را با آنها لازم مى داند.

در روایتى حضرت صادق (علیه السلام) مى فرمایند:

سه خصلت است كه براى احدى عذرى در آنها پذیرفته نیست: اداى امانت، خواه طرف مقابل نیكوكار باشد، خواه فاسق و بدكار؛ وفاى به عهد، خواه طرف مقابل نیكوكار باشد و خواه گنهكار ؛ نیكى به پدر و مادر، خوب باشند یا بد. [17]

كفر، شرك، بداخلاقى، ظلم و صفاتى از این قبیل، دلیل نمى شود كه ما عهد و پیمان خود را با دیگران بشكنیم. البته اگر طرف مقابل به تعهدات خود عمل نكرد، براى ما التزام به قرارداد لازم نیست. اما اگر كسى مفاد قرارداد را رعایت كرد، ولى انسانى بدكار، ظالم و... بود، نباید تعهداتى را كه به او داده ایم، نقض كنیم.

داستانى پندآموز

حذیفه مى گوید:

با رفیقم، ابوطیل، از مدینه بیرون آمدیم تا به پیغمبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) و سپاه مسلمانان در جبهه جنگ بپیوندیم. اتفاقاً به جمعی از كافران قریش برخوردیم. آنان ما را اسیر گرفته و از ما قول گرفتند كه در صورت آزادی، به یاری محمد, نرویم و علیه آنها نجنگیم . ما هم این قول را دادیم و آزاد شدیم. از آنجا به حضور پیغمبر , رسیدیم و ماجرا را نقل كردیم و اجازه خواستیم كه در جنگ شركت كنیم. فرمود: نه، شما با آنها عهد و پیمان دارید و نباید آن را نادیده بگیرید. شما بروید و به عهد خود وفا كنید. ما هم از خدا یاری می خواهیم .

نكته تربیتى بسیار زیبا

اگرچه عمل به وعده ها لازم و شایسته است، خوش قولى با خانواده به خصوص فرزندان كوچك از اهمیت بیشترى برخوردار است. در كلام زیبایى حضرت موسى بن جعفر (علیه السلام) مى فرمایند:

إذا وَعَدتُمُ الصِّغارَ فأوفُوا لَهُم؛ فإنَّهُم یرَونَ أنّكُم أنتُمُ الّذینَ تَرزُقونَهُم و إنّ اللهَ لا یغضَبُ بشَیءٍ كغَضَبِهِ لِلنِّساءِ و الصِّبیانِ؛ [18]

هرگاه به كودكان وعده اى دادید، به آن عمل كنید؛ زیرا فكر مى كنند كه شما به آنها روزى مى دهید و خداوند به اندازه اى كه براى [طرف دارى(علیهم السلام) زنان و كودكان خشم مى گیرد، براى هیچ چیز به خشم نمى آید.

نكته مهم و تربیتى این روایت این است كه كودكان به علت اینكه هنوز خداى خود را نمى شناسند و هنوز ایمان و توكل به او، در دلشان نفوذ ننموده است؛ به پدر و مادر خود به چشم خدایى نگاه مى كنند كه باید

به آنها تكیه كنند و امید به آنها داشته باشند تا نیازهایشان را فراهم سازند. حال اگر والدین پى درپى بدقولى نمایند، كودك تكیه گاهى را كه مایه آرامش و اطمینان خاطرش بوده، از دست مى دهد.

از این رو تا زمانى كه خدا را بشناسد و بتواند به او توكل كند، بدون پشتوانه و تنها زندگى می کند. این تنهایىِ ترس آور و اضطراب خیز، علاوه بر اینكه مانع شكل گیرى عقائد او به طور صحیح و باعث ضعف ایمان او مى شود، باعث ایجاد فشارها و عقده هایى در شخصیت او مى شود كه در بزرگى منجر به هنجارشكنى و عقده گشایى مى شود.

از این رو به نظر مى رسد چون بد قولى هاى مكرر به فرزندان چنین آثار زیانبارى را در پى دارد لذا نارضایتى شدید خداوند را در پى دارد. پس با خوش قولى، پشتوانه و تكیه گاه خوبى براى فرزندان خود باشیم تا هم سلامتى روان آنها را تامین كنیم و هم بستر مناسبى براى بارور شدن ایمان و عقائد آنها فراهم نماییم .

پی نوشت ها:

[1] - نهج البلاغه، ص 441 می باشد

[2] - آمدى، غررالحكم، ص 251

[3] - محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 69 ، ص 198

[4] - آمدى، غررالحكم، ص 86

[5] - نهج الفصاحه، ص 578

[6] - نهج البلاغه، ص 534

[7] - صف: 2 و 3

[8] - كلینى، كافی، ج 2، ص 363

[9] - همان، ص 166

[10] - آمدى، غررالحكم، ص 252

[11] - همان.

[12] - همان و ص 253

[13] - همان

[14] - كلینى، كافی، ج 2، ص 291

[15] - كفعمى، البلدالأمین، ص 116

[16] - توبه: 7

[17] - كلینى، كافی، ج 5، ص 132

[18] - محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 101 ، ص 73

منبع: کتاب حسن خوبان، از سری کتاب های اخلاق اسلامی ،سازمان فرهنگی و اجتماعی اوقاف و امور خیریه

مطالب مرتبط:

مسلمانی که دروغ می گوید و خلف وعده می کند!

پاسداری از مهمترین سرمایه جامعه

بدقول ها مسلمان نیستند!