وکالت آنلاین!

این روند رو به رشد در عرصه های مختلف زندگی بشر موجب شده، تا حکومت ها نیز به سوی الکترونیکی شدن گام بردارند و اصطلاح دولت الکترونیکی در تمامی محافل اجتماعی طنین انداز شود. از بنیادین ترین زیرساخت های دولت الکترونیکی (البته دولت در معنای عام و نه صرف قوه مجریه)، ایجاد تغییر در ساختارهای اجرایی و اداری کشور است. آغاز روش های نوین رسیدگی (البته در حد ابتدائی آن) در نظام قضایی ما خود بیانگر راه جدیدی است، که مسئولان این قوه برای تطابق با وضعیت شتابناک جامعه از خود نشان داده اند و در این بین جامعه وکالتی ما در غفلت به سر می برد؛ ضروری است تا وکلاء نیز در تطابق خویش با فناوری های نوین وارد عمل شده و در افزایش آگاهی های خود اقدامات ضروری را به کار گیرند.

از جمله این اقدامات گرایش به سوی بنیان های اساسی وکالت در فضای سایبر است که در نوشتار حاضر از آن به وکالت آن لاین تعبیر شده است. به زودی مشاهده دادگاه های آن لاین (Online Courts) و به تبع آن دادرسی آن لاین(Online Procedure) پدیده ای حیرت آور نخواهد بود و وکلاء نیز باید به وکالت آن لاین (Online advocacy) در این محاکم عادت کنند. اولین سوالی که در ذهن ایجاد می شود آن است که این دیگر چه نوع وکالت است؟ چگونه می توان به صورت آن لاین وکالت نمود؟ مشاوره آن لاین چگونه محقق می شود؟ چگونه وکالت نامه آن لاین تنظیم کنیم؟ امضاء موکل را چگونه گواهی کنیم؟ و سوالات بسیار دیگر که ممکن است به ذهن متبادر شود. در ابتداء بحث، و پیش از شروع به پاسخگویی سوالات فوق باید این موضوع را تبیین نمود که وکالت آن لاین تنها منحصر به دادگاه ها و رسیدگی های این آن لاین نیست و در محاکم و دادگاه های سنتی نیز می توان از آن بهره برد. در این نوع خاص از وکالت، وکیل با استفاده از وکالتنامه های دیجیتالی و در فضای اینترنت، با موکلان خویش ارتباط برقرار می کند و در واقع، فضای مجازی اینترنت جایگزین فضای واقعی دفتر وکیل می شود. در بررسی وکالت آن لاین ابتدا به بحث مشاوره آن لاین و پس از آن به وکالت در معنای مصطلح و ویژگی های آن لاین آن می پردازیم. در حال حاضر مشاوره آن لاین در فضای اینترنت هم توسط وکلاء و مشاوران حقوقی و هم توسط افرادی که تا حدودی در این زمینه مطلع هستند، ارائه می شود و پیرو قواعد و اصول خاصی نیست. لکن بحث ما در این نوشتار بررسی ارائه مشاوره حقوقی آن لاین توسط اعضای جامعه وکلاتی کشور است، کسانیکه مجوز قانونی برای انجام این کار را دارند.

ارائه مشاوره حقوقی آن لاین در دو حالت کلی قابل تصور است، اول به صورت پرسش و پاسخ های فرضی که فرد در وبلاگ یا وب سایت خویش قرار می دهد و مراجعین با مطالعه آنها به جواب سوالات خودشان می رسند. دوم ارائه مشاوره و پاسخگویی به سوالات افراد، که خود به دو روش عمده محقق می شود؛

1. ارسال سوال به وکیل و پاسخگویی وی به شخص از طریق نشانه های ارتباطی که وی برجای گذاشته است؛

2. ارائه سوال به صورت مستقیم و پاسخگویی همزمان از سوی وکیل که به طور عمده در اتاق های گفتگوی آن لاین حقوقی متصور است، این نوع از ارتباط (یا به بیان بهتر تعامل) میان سوال کننده و وکیل، نیازمند ابزارهای اینترنتی پیچیده است و این مسئله تا حدودی این شیوه را دچار مشکل کرده و از اینرو استفاده از آن در کشور ما نزدیک به صفر است و به همین خاطر روش مبتلابه در این مورد ارائه مشاوره حقوقی آن لاین به صورت غیر مستقیم است.

شایان ذکر است که در حال حاضر تعداد کثیری از وکلاء در برابر مشاوره ای که ارائه می دهند، حق الزحمه دریافت می کنند، لذا سوالی که مطرح می شود آن است که چگونه ایشان می توانند در مشاوره های آن لاین حق الزحمه خود را دریافت نمایند؟ در پاسخ باید اظهار داشت که با توجه به توسعه شبکه بانکداری الکترونیکی در ایران و امکان پرداخت اینترنتی، می توان از این روش برای دریافت حق الزحمه مشاوره های حقوقی آن لاین بهره برد و این همان روشی است که می تواند در دریافت حق الوکاله های ناشی از این قرارداد ها نیز از آن استفاده نمود. پس از آشنایی مقدماتی با روش های مشاوره آن لاین و کلیات وکالت در این فضا به بررسی فروعات این نوع از وکالت می پردازیم. بحث اول چگونه فراهم نمودن زمینه وکالت آن لاین، یا به تعبیری ایجاد دفتر وکالت مجازی است. به نظر می رسد بهترین روش، ایجاد یک وب سایت حقوقی شخصی از سوی وکلاء است و در آن می بایست یک سری امکانات فنی جهت ارائه خدمات وکالتی آن لاین در نظر گرفته شود. اولین و مهم ترین ابزاری که باید لحاظ شود همان وکالتنامه است که باید در سازوکار اینترنتی به آن تجسم بخشید. به نظر می رسد که ساختار وکالتنامه های آن لاین باید مشابه وکالت نامه های معمولی باشد، با این تفاوت که در قسمت امضای موکل و وکیل و نیز قسمت گواهی امضای موکل می بایست از امضای دیجیتالی (1) استفاده نمود که در دنیای امروز مرسوم است و البته استفاده از ابزارهای شناسایی هویت که با فناوری های موجود امکان دسترسی به آن نیز وجود دارد، ابزار دیگری است که از سوی وکلاء می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

به منظور پیشگیری از سوء استفاده های فرصت طلبان، کانون های وکلاء نام های دامنه ای (Domains) را در زیرمجموعه نام دامنه خویش و با نام وکلای متقاضی در اختیار ایشان قرار بدهند تا آنها از یک مرجع رسمی منشعب گردند و دست فرصت طلبان نیز کوتاه شود. در واقع این نام دامنه چیزی مشابه گواهینامه های وکالت است که وکلاء در حال حاضر در دفاتر خویش نصب می کنند و به تعبیری معرِف جواز اشتغال به وکالت ایشان است. سوای این مورد تنظیم قراردادهای مالی و سایر ملزومات حرفه وکالت می تواند با استفاده از همین ابزارها به صورت آن لاین صورت گیرد و نیازی به مراجعه حضوری افراد نباشد. در خاتمه لازم است بیان نمود که این نگاشته تنها مقدمه ای برای تقریب موضوع به ذهن دوستان و همکاران گرامی است و جزئیات بیشتر در این خصوص می بایست در نگاشته های مفصل تر به بحث گذاشته شود.

منابع: جایگاه امضای دیجیتالی در ثبت اسناد به شیوه الکترونیکی نگاشته مصطفی السان در مجله کانون، شماره 55، اسفند 1383 و فروردین 1384.