سرانه مطالعه چیست و چرا ملاک توسعه‌یافتگی است؟

نگاهی به آمار سرانه مطالعه در کشور های مختلف

عادت به مطالعه در هر کشور متفاوت است و برای شناخت این موضوع راه‌های مختلفی وجود دارد یکی از این راه‌ها این است که بدانیم چه کشوری بیشترین شمار کتابخوان را دارد و دیگر این که چه کسانی درک بهتری از آنچه می‌خوانند، دارند. سرانه مطالعه در کشور‌های مختلف متفاوت است و در این میان برخی از کشور‌ها بیشترین درصد کتابخوان را دارند.پایین بودن سرانه مطالعه بر میزان عرضه و تقاضای تولیدات فرهنگی مانند کتاب و حتی تعداد نویسندگان تاثیر‌گذار است.

در این گزارش تلاش کردیم آمار سرانه مطالعه در ایران و کشور های مختلف را مقایسه کنیم و کیفیت و توجه به آگاهی و افزایش دانش را که معیار یونسکو برای تعیین سواد علمی افراد است، تحلیل کنیم تا مشخص شود معیار‌های توسعه یافتگی فرهنگی در کشور‌ها کمیت مطالعه است یا توجه به دانش‌اندوزی و افزایش آگاهی در امور مختلف زندگی؟

سرانه (per capita) مفهومی آماری است و اشاره به وضعیت یک متغیر یا شاخص نسبت به هر فرد در یک مکان خاص در یک دوره زمانی معین (به طور معمول یکسال) دارد و نخستین کاربرد آن در علم اقتصاد بوده است که شاخص‌هایی نظیر تولید سرانه، درآمد سرانه، تولید ناخالص سرانه، تولید خالص ملی سرانه از آن بهره‌ می‌جستند. چنین شاخص‌هایی حاصل کسری است که صورت آن جمع کل متغیر مورد بررسی و مخرج آن جمعیت ساکن در یک محل خاص است.

سرانه مطالعه ایرانیان، میزان مطالعه مردم در طول یکسالِ معین است. این میزان می‌تواند بر حسب زمان یا تعداد عناوین مطالعه شده باشد. همچنین مخرج کسر جمعیت ایران (یا در برخی موارد جمعیت باسواد) در سال مورد بررسی است.

آمار سرانه مطالعه در ایران همیشه با اما و اگر های زیادی همراه بوده است به طوری که این آمار در سال 1353 و با اندازه گیری نخستین سنجش سرانه مطالعه در شهرها تنها دو دقیقه در روز بوده و دومین سنجش در سال 1378 صورت می گیرد و بر اساس آن؛ اعلام می شود ایرانیان 70 دقیقه مطالعه می‌کنند و سپس این سنجش در سال 1388؛ 18 دقیقه کاهش پیدا می‌کند.

آمار سرانه مطالعه ایرانیان در سال 91 که اردیبهشت ماه محاسبه شد، 75 دقیقه و 34 ثانیه است که 15 دقیقه و 17 ثانیه مربوط به کتاب، 21 دقیقه و 31 ثانیه برای قرآن و ادعیه، 32 دقیقه و 36 ثانیه روزنامه و پنج دقیقه و 42 ثانیه نشریه خوانی است که در هر دو فضای مجازی و فیزیکی دیده شدند و همه این آمار‌ها بر اساس سنجش های اعلام شده ازسوی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است زیرا آمار سرانه مطالعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و موسسه های خصوصی متفاوت است.

تحلیل و مقایسه این آمار‌ها نشان می‌دهد در کشوری که کتاب‌های جایزه‌های سال، فصل، جلال به مردم معرفی نمی‌شود  رسانه‌ها به معرفی این آثار نمی‌پردازند و بسیاری از جایزه‌های معتبر جهان  بسیار دیرتر از دریافت جایزه؛ ترجمه و در اختیار مخاطبان قرار می‌گیرد، نشانی از آمار بالای مطالعه در میان عموم مردم وجود ندارد زیرا طبقه اهل فرهنگ و دانش به طور طبیعی کتاب می‌خوانند و با آن انس دارند اما جریان آگاهی سازی و کتاب‌خوانی باید در میان مردم عادی عرف و باب شود و ارتقاسرانه مطالعه باید با افزایش آگاهی در جامعه همراه باشد تا بتوان پیامد‌های  آن‌ها را در جامعه سنجید.

کشوری که بزرگترین تولید کننده نویسنده در جهان است

مردم ایسلند در سال 40 کتاب می‌خوانند كه بعد از کشور فنلاند با خواندن 47 کتاب در سال، بیشترین مردم کتابخوان را دارند و هر 10 شهروند ایسلندی در طول زندگی خود یک کتاب تالیف می‌کند که بر اساس این آمار ایسلند بزرگترین کشور تولید کننده نویسنده در جهان محسوب می شود. اگر این نکته را مدنظر داشته باشیم که فقط 100 هزار نفر در «ریکیاویک» پایتخت ایسلند زندگی می‌کنند به این نتیجه می رسیم که 10 هزار نویسنده در این شهر وجود دارد و خرید کتاب در ایسلند بیش از دیگر کشورهای دنیاست.

بر اساس تحقیقات موسسه آمارگیری «بارومتر»اروپا، 80 درصد از مردم سوئد حداقل یک کتاب در طول عمر خود خوانده‌اند و نزدیک به 72 درصد آن‌ها به طور معمول کتاب می‌خوانند. بر اساس این تحقیق به طور متوسط 60 درصد از مردم اروپا حداقل یک کتاب در 12 ماه گذشته مطالعه کردند. این در حالی است که شهروندان شمال اروپا به طور متوسط پنج کتاب بیشتر از مردم جنوب اروپا مطالعه می‌کنند و مردم اسپانیا از جمله شهروندان اروپایی هستند که کمتر از اوقات فراغت خود برای مطالعه استفاده می‌کنند.

آمارها نشان می‌دهد 68 درصد مردم فنلاند، 67 درصد آلمانی‌ها و 61 درصد انگلیسی‌ها، 56 درصد فرانسویان و 55درصد دانمارکی‌ها اهل مطالعه و کتابخوانی هستند و به طور میانگین یک شهروند نروژی در سال 18 و یک آلمانی 15 کتاب مطالعه می‌کند.

فنلاندی‌ها بیشترین درک را از آن‌چه می‌خوانند، دارند

تحقیقات سازمان همکاری و توسعه اقتصادی اروپا نشان می‌دهد که مردم فنلاند بالاترین درک را از آنچه می‌خوانند،دارند. در این فهرست پس از فنلاند کشورهای کانادا، نیوزیلند، استرالیا، ایرلند، کره جنوبی، انگلیس ، ژاپن ، سوئیس، اتریش ، بلژیک ، ایسلند و نروژ قرار دارند.

ژاپنی‌ها در دنیا رتبه نخست را از نظر عادت به کتابخوانی دارند

بر اساس گزارش یونسکو ، ژاپن از نظر عادت به کتابخوانی جایگاه نخست را در جهان را دارد و 91 درصد از مردم این کشور به طور معمول کتاب، روزنامه و مجله می‌خوانند . برای مثال یک ژاپنی در سال بین 46 تا 47 کتاب می‌خواند و 65 درصد مردم کره جنوبی نیز عادت به مطالعه دارند.

بر اساس آمارهای انجمن ملی تعلیم و تربیت ایالات متحده، 57 درصد از جمعیت این کشور عادت به کتابخوانی دارند و این آمار در بین جمعیت لاتین ساکن در این کشور 26 درصد است.

گزارش مشترک وزارتخانه‌های آموزش و پرورش و کار آمریکا در سال دو هزار حاکی از آن بود که بیش از یک سوم جمعیت ایالات متحده آمریکا از بی‌سوادی عملی رنج می‌برند یعنی این که اگر چه این افراد به ظاهر با سوادند ولی در برخورد با مسایل اجتماعی و کار قادر به انجام دادن درست امور و فهم آنچه که می‌خوانند، نیستند.

سال دو هزار 27 درصد آرژانتینی‌ها یک صفحه کتاب هم نخواندند

بر اساس نظرسنجی نشریه معتبر و پرتیراژ «کلارین»، سال 2000 در آرژانتین چهار نفر از هر 10 شهروند این کشور گفته‌ بودند که در شش ماه گذشته یک تا چهار کتاب، 15 درصد بین چهار تا پنج کتاب، 11 درصد بین شش تا 10 کتاب و پنج درصد بیش از 10 کتاب خوانده‌اند. اما در همین حال 27 درصد اعلام کردند که در این مدت حتی یک صفحه کتاب هم نخوانده اند.

در مکزیک بر اساس تازه‌ترین بررسی‌های انجام شده 85 درصد از مردم این کشور در طول سال حتی یک کتاب هم نمی‌خوانند . یونسکو اعلام کرده است که فقط 8/2 درصد از مکزیکی‌ها عادت واقعی به کتابخوانی دارند.

مقایسه سرانه مطالعه ایران و کشور های دیگر نشان می دهد مهم‌ترین انگیزه‌ای که باعث می‌شود ایرانیان سراغ کتاب نروند بی نیازی از مطالعه و حس دانای کل بودن افراد است. مساله ای دیگری که مردم را از کتابخوانی بی‌نیاز می‌کند وجود فضای مجازی و ایبوک‌هاست اما عاملی که باعث می‌شود، ایرانیان فقط به آمار و ارقام اشاره و بر روی آن تاکید کنند ذکر نکردن دلایل عقب ماندگی و پیشرفت کشور در زمینه صنعت چاپ و نشر و همچنین کتاب نخواندن و حتی تاکید بر آمار سرانه مطالعه بالاست که می‌تواند نقاط ضعف را در زمینه این فرهنگ آشکار نکند و فقط بر پایه آمار‌های ارایه شده این سرانه، بدون نتیجه کاربردی در کشور که همان افزایش آگاهی و سواد علمی است، تکیه شود.