بی تدبیری دولت تدبیر؟

یکی از سیاستهای نادرست دولت دهم پمپاژ مستقیم نقدینگی و بدون برنامه ریزی منسجم، به اشکال مختلف به اقتصاد ایران بود. نه تنها سرازیر شدن نقدینگی  به واسطه وامهای طرحهای زود بازده، بی انضباطی های مالی و تبدیل پول نفت به ریال و تزریق ماهانه آن به همه اقشار جامعه باعث شکل گیری بهمن تورم مهار گسیخته شد؛ بلکه به خاطر سیاست خارجی نامتوازن و عدم محاسبه درست درباره امکان اثر بخشی تحریمهای خارجی، ارزش پول ملی به شدت کاسته شد و بخش تولید و تجارت در مضیقه هایی قرار گرفت.

در چنین شرایطی که بخش جدی از مردم با تورم و آثار کاهش شدید  ارزش پول ملی دست و پنجه نرم می کنند، سیاستهای حمایتی غیر نقدی می تواند به عنوان یکی از مسکن های مقطعی مد نظر قرار گیرد. در واقع بر پایه برنامه و نگاه سیاستگذاران دولت یازدهم ، توزیع بخشی از یارانه ها به شکل کالا، ضمن غیر تورم زا بودن می تواند به دهکهای پایین در آمدی کمک شایانی باشد. بر همین مبنا بود که در بخشی از گزارش صد روزه رییس جمهور محترم جناب آقای دکتر روحانی بحث سبد حمایتی کالا مطرح شد.

این طرح می توانست در صورت سیاستگذاری مناسب و اجرای دقیق تا حدی تسکین دهنده نیازهای فوری دهکهای پایین درآمدی باشد، اما متاسفانه با اجرای عجولانه و غیر دقیق آن بسیاری از آثار مثبت احتمالی آن می تواند تحت الشعاع قرار گیرد. اگرچه مشکلات اقتصادی و فنی چون عدم شناسایی نیازمندان واقعی، عدم پوشش بسیاری از کارگران بیمه اجتماعی، تغییر در معیارهای تخصیص سبد کالا، محدود بودن ارزش این سبد  و گزارشهایی مبنی بر کیفیت پایین کالاهای عرضه شده ، باعث ایجاد نارضایتی جدی میان برخی اقشار شده است و درباره آن بحث و نقدهای جدی اقتصادی در حال انجام می باشد ، اما به نظر می رسد از منظر سیاسی می باید به این سبد  پرماجرا نگاهی دیگر انداخت. بر این اساس ذکر سه  نکته لازم است:

1-      کرامت شهروندان و حقوق آن از مهمترین و جذاب ترین شعارهای رییس جمهور "حقوقدان"مان می باشد. از اولین و بدیهی ترین جلوه های کرات انسانی حفظ شان و شخصیت شهروندان است. سیاستگذاری توزیع کالا یکی از مهمترین جلوه های تدبیر مدیران ارشد و میانی است. معرفی تعدادمحدودی از فروشگاهها و مراکز توزیع کالا برای پخش این سبد میان میلیونها شهروند تحت پوشش، مطمئنا  باعث ایجاد صفهای طویل و ازدحام ، رقابت، مشکلات توزیع و ایجاد اخلال در روند عادی امور و کندی و دشواری توزیع می شود. متاسفانه اگرچه هدف ابتدایی این طرح حمایت از اقشار آسیپ پذیر جامعه و حفظ کرامت انسانی آنها در روزهای دشوار اقتصادی امروز بود، اما متاسفانه با سو تدبیر در حوزه توزیع، صحنه های زشت  و قابل تاملی ایجاد شد که اولین تاثیر مخرب آن خدشه دار شدن کرامت و شانیت شهروندان است.

2-       حفظ آرامش و ثبات اجتماعی از مهمترین دغدغه های سیاستگذاران کلان باید باشد. طرح توزیع فعلی کالا که در ابتدا قرار بود برای  بخشهای گسترده ای از طبقات آسیب پذیر و دهک های پایین درآمدی انجام شود با برخی تغییرات روبرو شد  و بخش جدی از کارگران و بازنشستگان تحت پوشش تامین اجتماعی از آن حذف شدند. افزودن شرط حداکثر دستمزد 500 هزارتومانی برای این اقشار در واقع باعث حذف بخش زیادی ازآنان از شمول طرح شد و نارضایتی صنفی و اجتماعی را به دنبال دارد. ایجاد این حس تبعیض می تواند در کوتاه مدت و میان مدت باعث برخی مشکلات گردد. گزارشهای مربوط به برخی برخوردها، تجمعات صنفی و ... از آثار نامطلوب این سیاستگذاری نادرست است.

3-      سومین و جدی ترین نقیصه روال توزیع سبد کالا، فرستادن سیگنالهای معنا دار به طرف مقابل در مذاکرات هسته ای است. ایجاد صفهای طویل و ازدحام و درگیری برای دریافت کالاهای اساسی که به خاطر سوء تدبیر  ایجاد شده می تواند سوژه خوبی برای رسانه های خارجی باشد  و به عنوان دلیلی برای اثبات ادعای کارایی تحریمها و وجود بحران اقتصادی عمیق ناشی از این تحریمها استفاده گردد. در شرایطی که در آستانه مذاکرات نهایی برای تاثیر گذاشتن بر محاسبات رقیب ما نیازمند نشان دادن کارایی اقتصاد ملی و توانایی و ظرفیت سیاستگذاران و دولت در مدیریت آثار منفی تحریم هستیم، اما این گونه سیگنالهای مخابره شده متاسفانه معنای دیگری را به ذهن مخاطب می رسانند.  دیپلماتهای ما که به مصاف قدرتهای بزرگ  در مذاکرات آتی می روند؛ نه تنها می بایست به اجماع نخبگان و حمایت ملی  پشتگرم باشند، بلکه آن ها نیازمند  کارتهای برنده ای مانند وجود تصویر کارا از نظام اقتصادی هستند. در واقع اگر آمریکا مدعی است کارامدی تحریم ها ایران را به میز مذاکره آورده است، سیاستگذاری غلط دولت در حوزه توزیع سبد کالا با ایجاد صفهای طویل و ازدحام برای دریافت مواد غذایی ضروری، برای ادعای طرف مقابل شواهد لازم را فراهم می آورد و به آنان پیام وجود بحران در اقتصاد ملی و کمبود جدی کالاهای اساسی می دهد.

در واقع متاسفانه روش نادرست اجرای طرح توزیع سبد کالا نه تنها باعث خدشه دار شدن کرامت شهروندان و ایجاد زمینه های نارضایتی و احساس تبعیض دربرخی  اقشار شد ، بلکه با ارسال پیام ضعف به دشمن، این ماجرا را از سطح یک ضعف در حوزه سیاستگذاری و اجرا به یک مسئله مهم در امنیت و سیاست خارجی تبدیل کرده است.