رجعت از نشانه هاى نبوت یا ظهور؟
از آن جا كه رجعت از نشانهها و دلایل صحت نبوت است، ضرورت دارد رجعت همانند دیگر معجزات، در زمان حیات پیامبر(صلی الله علیه و آله) رخ دهد، حال آن كه گفته می شود: رجعت در زمان حضرت مهدی «عج» و در آخرالزمان روی میدهد؟
پاسخ:
یكی از اعتقادات ویژهای كه شیعه دوازده امامی آن را باور دارد، عقیده به رجعت است. رجعت در لغت به معنای بازگشت است. معنای اصطلاحی رجعت از دیدگاه شیعه این است كه خداوند (هم زمان با ظهور حضرت مهدی «عج)» شماری از امت محمد(صلی الله علیه و آله) را پس از مرگشان و پیش از قیامت برمیانگیزاند و این باور از ویژگی‌های مذهب آل محمد(صلی الله علیه و آله) میباشد كه قرآن نیز بر درستی آن گواهی میدهد.(1)
دانشمند بزرگ شیعه، مرحوم سیدمرتضی علم الهدی نیز عقیده بر رجعت از دیدگاه امامیه را چنین توضیح میدهد، باور شیعه امامیه این است كه خداوند متعال به هنگام ظهور امام زمان«عج» گروهی از شیعیان را كه پیش از ظهور آن حضرت از دنیا رفتهاند به این جهان بازمیگرداند تا آنان به پاداش یاوری و همراهی و درك حكومت آن وجود مقدس نایل گردند. همچنین خداوند برخی از دشمنان آن حضرت را زنده میكند تا از آنان انتقام گیرد، بدین صورت كه آشكار شدن حق و بلندی مرتبت پیروان حق را بنگرند و اندوهگین شوند.(2)
از دیدگاه دانشمندان شیعه، هیچ گونه تردیدی در اصل «رجعت» وجود ندارد و همه عالمان بزرگ شیعی اعتقاد به رجعت را از ویژگی‌های پیروان اهل بیت برشمردهاند.
مرحوم علامه مجلسی در كتاب گرانسنگ بحارالانوار میفرماید: عقیده به رجعت، در تمام دورانها مورد اتفاق مذهب شیعه بوده و این سخن چندان آشكار است كه كسی نمیتواند به انكار آن برخیزد.(3)
شیخ مفید و سیدمرتضی نیز اعتقاد به رجعت را نزد شیعه اجماعی شمردهاند.(4)
مرحوم شیخ حر عاملی میفرماید: فراوانی شمار نویسندگانی از شیعه كه روایات مربوط به رجعت را در كتابهای خویش گرد آوردهاند - كه تعداد آن از هفتاد كتاب بیشتر است - دلیل بر قطعی بودن اعتقاد به رجعت از دیدگاه شیعه است.(5)
شیخ صدوق نیز اعتقاد به رجعت را از ویژگی‌های پیروان تشیع دانسته است.(6)
دانشمندان شیعه برای اثبات رجعت به دلایل قرآنی، روایی و اجماع تمسك جستهاند كه ما تنها به نقل نمونههایی از این استدلالها بسنده میكنیم:
گواه روشن تحقق رجعت، پیش از هر چیز قرآن كریم است كه در آیه 84 سوره نمل میفرماید: (و یوم نحشر من كل امه افواجاً ممن یكذب بآیاتنا فهم یوزعون)؛ روزی كه از هر ملتی، گروهی از آنان را كه آیات ما را تكذیب میكردند، زنده میگردانیم.
در این آیه شریفه كه برای اثبات رجعت مورد استناد ائمه(علیهم السلام)(7) و دانشمندان شیعه قرار گرفته است، سخن از روزی است كه تنها گروهی (و نه همه مردم) برانگیخته میشوند، در حالی كه در قیامت بنا به تصریح قرآن كریم همه انسانها برانگیخته میگردند، آنجا كه میفرماید: (و یوم ینفخ فی الصور ففرغ من فی السموات و من فی الارض الاّمن شأالله و كل اتوه داخرین)؛ روزی كه در صور دمیده شود، همه كسانی كه در آسمانها و زمین هستند، مگر آن كس را كه خدا خواهد، به شدت میترساند و همگان با ذلت نزد او حاضر میگردند.(8)
از مقایسه این دو آیه شریفه چنین به دست میآید كه آیه نخست مربوط به روزی غیر از قیامت است و آن همان روزی است كه در روایات اهل بیت به نام «رجعت» معروف گردیده است.
اما دلیل اصلی اثبات رجعت روایات بیشماری است كه بر وقوع آن صحه میگذارد. مرحوم علامه مجلسی نام بیش از پنجاه تن از عالمان و محدثان شیعه را ذكر میكند كه روایات رجعت را در كتابهای خویش آوردهاند كه اسامی برخی از آنها بدین قرار است: سلیم بن قیس هلالی، حسن بن صفار، علی بن ابراهیم قمی، ثقه الاسلام كلینی، عیاشی، كشی، شیخ صدوق، شیخ مفید، سید مرتضی، ابوالفتح كراجكی، نجاشی، شیخ طوسی، ابن طاووس و..
مرحوم علامه مجلسی درباره روایات رجعت میفرماید: كسی كه به حقانیت ائمه اطهار(علیهم السلام) ایمان دارد، چگونه میتواند درباره مسأله متواتری كه از آنان نقل شده و نزدیك به دویست روایت صریح در این زمینه رسیده و بیش از چهل تن از ثقات و عالمان شیعه آنها را در كتابهای خود آوردهاند، تردید كند؟
به راستی اگر مسألهای مثل رجعت را نتوان از امور متواتر دانست، پس در كدامین موضوع میتوان ادعای تواتر نمود؟(9)
شیخ حرعاملی نیز روایات رجعت را فزون از شمار دانسته و درباره آن قایل به تواتر معنوی شده است.(10) ما در این مقام تنها به نقل دو روایت از روایات بیشمار رجعت میپردازیم:
1. از امام صادق(علیه السلام) درباره آیه: (ربنا أمتنا اثنتین و احییتنا اثنتین) پرسش شد، حضرت در پاسخ فرمود: ذلك فی الرجعه - این آیه در مورد رجعت است.(11)
2. همچنین آن حضرت فرمود: لیس منا من لم یۆمن بكرّتنا،هر كس به رجعت ما ایمان نداشته باشد، از ما نیست.(12)
افزون بر قرآن و روایات، شمار فراوانی از عالمان شیعه، عقیده به رجعت را در نزد امامیه اجماعی دانستهاند.(13)
حال با توجه به ادله قطعیای كه رجعت را به مثابه یك عقیده درست ثابت میكند، بایستی دید هدف از رجعت چیست؟ آیا رجعت از جمله معجزات پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) است؟ آیا رجعت از نشانههای ظهور مهدی«عج» و یا معجزات آن حضرت است؟ و یا اصلاً رجعت مسألهای دیگر و یا هدفی دیگر در نظام آفرینش طرحریزی شده است؟
گرچه ممكن است به جهت محدودیت علم و ادراك ما نتوان به طور قاطع غرض و هدف اصلی از رجعت را ذكر كرد، اما با توجه به مجموع احادیثی كه در مورد رجعت به ما رسیده است شاید بتوان اهداف ذیل را از جمله مواردی دانست كه لزوم تحقق رجعت را توجیه میكند:
1. رجعت با هدف نشان دادن عزت اسلام و ذلت كفر و شرك از سوی خداوند صورت میگیرد، بدین معنا كه بازگشت به دنیا در زمانی به وقوع میپیونندد كه دین خدا بر سراسر جهان حاكم شده، زمین و آنچه در آن است، یكسره در اختیار مۆمنان و خدا جویان قرار گرفته و كافران و ستم پیشگان خوار و ذلیل خواهند گشت.
بدیهی است كه چنین حادثهای هر انسان دینداری را شادمان و خرسند و تبهكاران و كافران را به رنج و اندوه فرو خواهد برد. از اینرو خداوند مهربان و حكیم، گروهی از مۆمنان راستین و شماری از كافران سرسخت را در آن روز به جهان بازمیگرداند، تا آنان از دیدن شكوه و عظمت اسلام و حاكمیت مۆمنان به وجد آیند و كافران نیز بر اثر مشاهده شوكت و قدرت پیروان دین خدا خشمگین و اندوهناك گردند و همگان دریابند كه وعده الهی تخلفناپذیر است.
2. گذشته از این كه ممكن است افراد با ایمان در این بازگشت به مقاماتی دست یابند كه تنها در هنگام سیطره كامل اسلام میتوانند به آن مقامات برسند، میتوان گفت: از آن جا كه طبق روایات، كافرانی كه رجعت میكنند از جمله افرادی هستند كه بسیار در كفر خود سرسخت و لجوج بودهاند، رجعت آنان ممكن است با این هدف انجام گیرد كه دستكم مقداری هر چند اندك، از جزای اعمال ننگین خود را در دنیا بچشند و تا حدودی پاسخگوی پارهای از ظلمها و ستمهای بیحد خود باشند، هر چند مجازات اصلی در سرای آخرت به آنان خواهد رسید.
با توجه به مطالب پیش گفته بایستی این نكته را هم یادآور شد كه نه در روایات مربوط به رجعت و نه در گفتار بزرگان شیعه هیچ گونه ملازمهای میان رجعت و معجزه بودن آن برای پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) نیامده است، مرحوم امین الاسلام طبرسی، ضمن اشاره به این سخن ملازمه میان رجعت و صحت نبوت پیامبر(صلی الله علیه و آله) آن را باطل دانسته و فرموده است: نزد ما (شیعیان) بلكه اكثر امت اسلامی، ظهور معجزه به دست ائمه و اولیا نیز رواست.(14) بنابراین به هنگام تحقق رجعت، میتوان آن را از جمله معجزات حضرت ولیعصر«عج» به شمار آورد.
پى نوشتها:
[1].المسائل السرویه، شیخ مفید، ص 32، المطبعه مهر، ناشر: المۆتمر العالمی ،شیخ مفید.
[2].رسائل الشریف المرتضی، ج 1، ص 125، تحقیق سیدمهدی رجایی، ناشر: دارالقرآن، 1405 ه’ق، مطبعْ السیدالشهدأ.
[3].بحارالانوار، ج 53، ص 144 - 122، الطبعه الاولی، 1405 ه’ ق، مۆسسْ الاعلمی للمطبوعات بیروت.
[4].همان، ص 136 - 139.
[5].به نقل از همان، ص 121.
[6].الایقاظ من الهجعه، باب دوم.
[7].بحار، ج 53، ص 53.
[8].سوره نحل، آیه 87.
[9].بحار، ج 53، ص 144 - 122.
[10].الایقاظ من الهجعْ، باب دوم، دلیل سوم.
[11].بحار، ج 53، ص 56.
[12].همان، ج 53، ص 92.
[13].همان، ج 53، ص 139 - 136.
[14].مجمع البیان، ج 1، ص 223.
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: واحد پاسخ به سۆالات دفتر تبلیغات اسلامی
مطالب مرتبط:
