پرهیز از برانگیختن سوءظن دیگران
آدمی موجودی اجتماعی است و ناگزیر از برقراری ارتباط و تعامل با دیگران است. در این ارتباط با دیگران، چه در محیط خانواده و بستگان و چه در تعاملات دوستانه و اجتماعی، صحنه ها و مناظر و رفتارهایی را می بیند و یا سخنانی را می شنود که از طریق این مشاهدات و شنیده ها، پیام هایی به مغز او می رسد، سپس براساس آن پیامها، تصوراتی در ذهن او شکل می گیرد.
این تصورات ممکن است خوب یا بد، حقیقی یا مجازی باشد، اما تصدیق این تصورات اهمیت خاصی دارد. می توان طرف منفی را تصدیق نمود و به او حق داد، یا به سمت تصورات سوء متمایل شد و او را محکوم کرد.
مرحله ی تصدیق، مرحله ای اختیاری است که بسیار حساس و مهم است، چرا که انسان در این مرحله، طبق ظاهر یک فرد می خواهد قضاوت کند، قضاوتی که متهم در دادگاه حاضر نیست، از نظر اسلام و از منظر عقل قبل از رسیدن به یک دلیل قاطع و محکم، مذموم است، نمی توان دیگران را حتی در فضای ذهنی خود محکوم کرد.
اما انسان موجودی است دارای عقل و قلب و نفس و جسم. بنابراین همان گونه که رفتارهای عاقلانه دارد، خطاهایی نیز مرتکب می شود که از ضعف نفس نشأت می گیرد؛ و نتیجه ی این خطاها هلاکت و بر هم زدن آرامش وی است.
یکی از این خطاها بدگمانی است؛ بنابراین بر هر انسانی لازم است که نسبت به خدا و سایر انسان ها حسن ظن داشته باشد و به خود اجازه ندهد در باره ی رفتار دیگران- به خصوص همسر و بستگان- گمان بد ببرد و یا خدای نکرده قضاوت کند.
ظن بد بر کس مبر تا بدنگردی پیش خلق ظن بد بردن به مردم محو سازد خیر تو
در لغت به چیزى ظن مى گویند كه بر طرف دیگر رجحان و برترى داشته باشد. در اصطلاح ، یعنى انسان با حدس و گمان ، مسائلى را به فرد دیگری منتسب بداند..
البته گمان و ظن دو نوع است : یكى ، حسن ظن است ، دیگرى سوءظن . آنچه مورد نهى واقع شده ، سوءظن و بدگمانى نسبت به دیگران است . بدبینى به همه چیز و همه كس یك بیمارى روانى است و مانند سایر بیمارى هاى روحى، كه قبل از آن كه دیگران را آزاد بدهد، بیمار را مى آزارد. طبیعتا این افراد مى توانند جامعه را هم آلوده كنند. در روایتى كه از رسول اكرم صلى الله علیه و آله و سلم نقل شده است ، حضرت مى فرمایند :كسى كه به برادر مومنش سوءظن داشته باشد، به خدایش بدگمان شده است.
نوع عملکرد افراد در برانگیختن حسن ظن یا سوء ظن دیگران بسیار موثر است. مولفه هایی چون میزان وضوح و یا مبهم بودن رفتار و گفتار، شرایط محیطی و زمانی یک عمل، یا سخن، مثل این که حرکتی خاص در یک مکان خلوت یا زمان ویژه ای صورت گیرد.
به هر حال همان گونه که عقل و دین، حکم به حسن ظن به دیگران می کند، از برانگیختن سوء ظن دیگران نسبت به خویش، که زمینه ساز بدنامی و تهمت و شایعه پراکنی است، نهی می نمایند.
تعریف کردن از افراد نیز، آن هم در حضور خودشان، می تواند بسیاری از سوءظن ها را بر طرف کند. در حقیقت با زبان شیرین می توان خیلی از سوء تعبیرها و سوء برداشت ها را مرتفع کرد
ما باید از سوء ظن نسبت به دیگران بپرهیزیم؛ اما به همان میزان باید از برانگیخته شدن سوءظن دیگران نسبت به خود نیز اجتناب کنیم؛ مثلاً بدانیم که هنگام حضور در جمع، نجوا کردن در گوش دیگری، سوءظن دیگران را تحریک می کند؛ یا خندیدن هنگام سخن گفتن یک فرد، شائبه ی مسخره شدن را در ذهن او شکل می دهد و یا سرکشی پنهانی به کیف همسر، سوءظن وی را بر می انگیزد.
«اعتماد یک امر قراردادی نیست که بیا من به تو اعتماد کنم و تو به من اعتماد کن. این طور نیست. اعتماد را باید جلب کرد، با خوبی عمل، با رعایت اخلاق، با رعایت آداب، با رعایت حدود و موازین شرعی.»
با به کارگیری اندکی ذکاوت در امور اجتماعی، خواهیم توانست خود را از مظان سوءظن های احتمالی دور کنیم؛ مثلاً خانمی که در جمع خانواده ی شوهرش با عروس دیگر خانواده در گوشه ای نجوا می کند، امکان سوءظن خانواده ی شوهر را برای خود فراهم می آورد؛ در حالی که او می توانست با کمی ظرافت و دقت در رفتار از این امر جلوگیری کند.
همچنین اگر آقایی در جمع خانوادگی همسرش، با داماد دیگر خانواده با گرمی رفتار نکند- مثلاً نرود در کنارش بنشیند و با او خوش و بش نکند- احتمال سوء برداشت برای دیگران را به وجود می آورد.
حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: هر که خود را در جایگاه تهمت و بدگمانی قرار دهد، نباید کسی را که به او بد گمان شده سرزنش کند.
اگر در یک محفل فامیلی به یکی از اقوام توجّه کمتری کنیم، این امکان را فراهم می آوریم که وی با دلشکستگی، برخورد ما را به حساب تکبّر و غرور بگذارد. گاه می توان با احوالپرسی و چاق سلامتی و توجه ویژه به اشخاص، مسئله ای را که می رود تا حادّ و لاینحل بشود، از میان برداشت.
تعریف کردن از افراد نیز، آن هم در حضور خودشان، می تواند بسیاری از سوءظن ها را بر طرف کند. در حقیقت با زبان شیرین می توان خیلی از سوء تعبیرها و سوء برداشت ها را مرتفع کرد.
یکی از مهمترین نکات در پرهیز از برانگیختن سوء ظن دیگران، به خصوص همسر و فرزندان، شفاف سازی و راستگویی است، مثلا در هنگامی که مرد خانه ، جلسه ی کاریش به طول می انجامد، می تواند با تلفن به همسرش ، راه هر گونه سوء ظن احتمالی را ببندد و جایی که شارژ تلفن همراهش تمام شده است، از تلفن همگانی برای خبر دادن به همسرش استفاده کند.
عامل مهم دیگر ، راستگویی است به خصوص در جزئیات، مثلا اگر شما برای نهار ساندویچ کالباس میل فرمودید،به همسرتان بگویید نهار کالباس خورده ام ، نگویید "سوسیس خورده ام" و یا "یه چیزی خورده ام دیگه" پس از نشانه های فرد عاقل این است که از برانگیختن سوء ظن دیگران ، نسبت به خود،پرهیز کند.
فرآوری:زینب عشقی
بخش خانواده ایرانی تبیان
با نگاهی به کتاب سر دلبران، اثر دکتر محمد حسین بانکی
