سبک هندسی در نقاشی یونانی

مرحله ی شکل گیری تمدن یونانی، دوره ای چهارصد ساله را از حدود 1100 تا 700 پیش از میلاد در بر می گیرد.

از سه سده ی نخست این دوره، اطلاعات چندانی در دست نیست ، لیکن یونانیان پس از سال 800 پیش از میلاد با تمام قامت خویش در عرصه های تاریخ ظاهر می شوند.

نخستین تاریخ های عصر باستان نیز که به ما رسیده است به همان زمان مربوط می شوند:

تاریخ های اصلی عبارتند از سال 776 پیش از میلاد ، بنیانگذاری "بازی های المپیک" و نقطه ی آغاز گاه شماری یونانی، به اضافه ی چندین تاریخ متاخرتر که به بنیانگذاری چندین شهر مختلف مربوط می شد.

در آن دوره، همچنین شاهد پیدایش و تکامل کهن ترین سبک های اختصاصا یونانی در هنرهای ظریف بود که اصطلاحا سبک هندسی نامیده می شود.

آشنایی ما با این سبک به سفالینه های منقوش و پیکره های ریزاندام محدود می شود. چراکه معماری و پیکره تراشی با عظمت از سنگ تا سده ی هفت پیش از میلاد ظاهر نشد.

این دو شکل ، ارتباطی تنگاتنگ با یکدیگر دارند. سفالینه معمولا با  همان انواع صورت های یافت شده در پیکره های گلین یا مفرغین تزئین می شد. این مفرغ ها ی آغازین هیچ تردیدی باقی نمی گذارند که یونانی ها فن "ریخته گری" را از "موکنایی ها" یاد گرفتند.

سفالگران یونانی ، سریعا انواع بسیار گوناگونی از شکل ها را در سفال سازی ابداع کردند. هر نوعی، به خوبی با کارکرد مورد نظر مطابقت داشت، که این از شکل آن استنباط می شود.

در نتیجه هر شکلی از سفال، چالش های خاصی را فراروی نقاشان قرار می داد، به طوری که برخی از آن ها در تزئین انواع خاصی از سفالینه تخصص پیدا کرده بودند. اما ظروف بزرگ تر معمولا بهترین هنرمندان را به خود جلب می کردند چون فضای بزرگ تر و سخاوتمندانه تری برای قلم اندازی داشتند. چراکه ساخت و تزئین سفالینه ها از جمله فرایندهای پیچیده به شمار می رفتند. این کارها معمولا به صورت حرفه ای مجزا در می آمدند، اما ظریف کارترین نقاش ها گاهی سفالگر نیز بودند.

در آغاز ، سفالینه را فقط با طرح های انتزاعی مثلث، نقش پیچازی و دایره های متحد المرکز تزئین می کردند. ولی از اوایل سال 800 پیش از میلاد به بعد، پیکره های انسان و جانور نیز تدریجا در چهارچوب تزئینات هندسی ظاهر شدند. این پیکره ها در کامل ترین نمونه های باقیمانده توانستند به صورت صحنه هایی زیبا و گویا درآیند.

نمونه ای که در تصویر ملاحظه می کنید، از گورستان "دیپولون" در نزدیکی دروازه ی دوگانه ی واقع در گوشه ی شمالی آتن به دست آمده است و به گروهی از ظروف سفالین و گلدان های بسیار بزرگ تعلق دارد که به عنوان آثاری یادبودی گورستان به کار می آمدند.

در کف این سفالینه سوراخ هایی ایجاد شده است که هدایای مایع گون را از آن طریق بر روی مرده می ریختند . در بدنه ی سفالینه جسد شخص متوفا را می بینیم که آرمیده است و در دو طرفش افرادی را می بینیم که دست هاشان را به نشانه عزاداری بلند کرده اند. در زیر آن ، ردیفی از ارابه ها و جنگاوران پیاده را می بینیم که تششیع کنندگان هستند.

مهم ترین نکته در این صحنه آن است که در آن هیچ اشاره ای به دنیای پس از مرگ نمی شود ، چون هدف از ساخت این سفالینه، صرفا بزرگداشت خاطره ی مرگ یک متوفا بوده است. از صحنه چنین بر می آید که انسانی متشخص فوت کرده است ، افراد بسیاری در مرگش عزاداری کرده اند و مراسم تششیع اش برگزار شده است.

آیا به راستی یونانیان تصوری از دنیای پس از مرگ نداشتند؟

چنین تصوری داشتند ، ولی دنیای مردگان برای ایشان دنیایی بی رنگ و ناشناخته بود که در آن ارواح یا سایه ها به یک زندگی سست و انفعالی می پرداختند و هیچ توقعی از زندگان نداشتند.

هنرمندی که ظرف سفالین مورد نظر را تزئین کرده، با توجه به محدویت گنجینه ی شکل هایی که در اختیار داشته، توانسته است جلوه ای فوق العاده پر تنوع به کار خود بدهد. پهنا، تراکم و فاصله ی بین نوارها، ارتباطی ظریف با ساختار سفالینه دارند. پیکره ها یا گروه پیکره ها که با فواصل منظم تکرار شده اند، چندان تفاوتی با نقوش تزئینی ندارند.

بخشی از یک الگوی کلی را تشکیل می دهند، به طوری که اندازه شان متناسب با سطحی که قرار است اشغال کنند تغییر می یابد. عناصر طبیعی و هندسی، همچنان در یک زمینه و در کنار هم ظاهر می شوند و تمییز آن ها از یکدیگر غالبا دشوار است.

سفالینه ی دارای نقوش هندسی نه فقط در یونان بلکه در ایتالیا و در خاور نزدیک نیز یافت شده است. این پراکندگی گسترده به روشنی نشان می دهد که بازرگانان یونانی در سده ی هشتم پیش از میلاد در سراسر شرق دریای مدیترانه مستقر شده بودند.

سرانجام در حدود سال 725 پیش از میلاد ، هنر یونانی وارد مرحله ی جدیدی شد که به آن "سبک خاورمآبی" می گویند؛ با ورود به این دوره تغییرات انبوهی در شکل نقاشی ها و تزئینات سفالینه ها به وجود آمد.

تاریخ هنر جانسن

هنر در گذر زمان هلن گاردنر

تاریخ تحلیلی هنر جهان ادوارد میلر آپچان

مطالب مرتبط:

اتروسک و هنر مردگان

یونان و هنرهای زیبا

عصر رومی و هنرهای زیبا