آخر هفته در زندان!
زندان‌ها همواره برای افراد جذاب بوده‌اند، نه گرفتار شدن در آن که تماشای روزگار زندانیان و گذران زندگی در سلول‌هایشان، شیوه‌های برخورد با مجرمان و البته بی‌گناهانی که گرفتار ظلم شده‌اند. همین عطش دانستن روزگار زندان و زندانیان، دلیلی بوده تا سینما از آن استفاده کند و آنقدر در این باره فیلم روی پرده رفته است که تبدیل به یک «ژانر» شده است. ادبیات هم استفاده خوبی از این وسوسه دانستن کرده است. حالا نوبت گردشگری است.
این بار نه با تخیل نویسنده‌ها و جلوه‌های بصری سینما که با واقعیتی به نام زندان. مکان‌های اصلی زندان‌هایی که مسئولان گردشگری را بر آن داشته درهای آن را رو به گردشگران باز کنند تا هم این صنعت از آن سود ببرد و هم گردشگرانی که دوستدار بازدید از این ندامتگاه‌ها هستند به مراد دلشان برسند.
زندان قصر یکی از معروف‌ترین ندامتگاه‌های ایران است که در روزهای آخر آبان سال گذشته بالاخره با تغییر کاربری که داده بود نامش شد: باغ موزه قصر.
زندان قصر آذرماه 1308 به دست رضاشاه افتتاح شد. ابتدا این زندان 192 اطاق داشت که 800 زندانی را در خود جای می‌داد. بعدها و تا دهه چهل شمسی و زمان ساخت زندان اوین، این زندان تنها زندان پایتخت بود. در این دوران زندان قصر توسعه زیادی پیدا کرد.
در سال 1383 این زندان تعطیل و شهرداری شروع به تخریب بخش‌هایی از زندان کرد که با پیگیری کانون زندانیان سیاسی قبل از انقلاب با ثبت زندان به عنوان آثار ملی در سازمان میراث فرهنگی از تخریب آن جلوگیری و پس از آن به وسیله شهرداری به باغ موزه تبدیل شد.
اولین زندانی زندان قصر، سازنده آن یعنی سرتیپ درگاهی بود. او تنها دو روز پس از همراهی رضاشاه در مراسم افتتاح زندان، در همان زندان محبوس شد. تا پیش از انقلاب اسلامی ایران، بزرگ‌ترین و معروف‌ترین مورد فرار از زندان قصر، در زمان رضاشاه مربوط به سید فرهاد نامی از مخالفان رضاشاه بوده است و در زمان محمدرضاشاه نیز معروف‌ترین فرار مربوط به اشرف دهقان از مبارزان مسلح است. کمی پیش از وقوع انقلاب اسلامی ایران، درهای زندان قصر باز و دیوار آن توسط زندانیان تخریب شد. زندان قصر که اکنون باغی 12 هکتاری است، در دو فاز سبک‌های سنتی و کلاسیک به مجموعه‌ای فرهنگی و گردشگری تبدیل شده است و به گواه وبسایت رسمی این باغ موزه ساعات بازدید از آن همه‌روزه از ساعت 9 تا 13 برای بازدید گروهی و سازمانی و از ساعت 14 تا 20 برای بازدید عموم است.
مخوف‌ترین شکنجه‌گاه تاریخ
یکی دیگر از زندان‌های ایران که تغییر کاربری داد کمیته ضدخرابکاری رژیم گذشته یا «ندامتگاه توحید» است که حالا ده سال است از آن به عنوان «موزه عبرت» نام می‌برند. تاریخ ساخت بنای این زندان به زمان فتحعلی شاه قاجار بر می‌گردد اما دوران مشهور شدن این زندان به فتحعلی‌شاه و رضاشاه ربطی ندارد و دوره سیاه دوم پهلوی این زندان را معروف کرد. چند سال پس از تشکیل سازمان امنیت، کمیته‌ای مشترک از ساواک، اطلاعات ارتش شاهنشاهی و شهربانی تشکیل شد و نام «کمیته مشترک ضد خرابکاری» را برای خود انتخاب کرد. این سازمان یکی از منفورترین تشکیلات نظامی و امنیتی در تاریخ ایران لقب گرفت. این کمیته دارای بازداشتگاهی موقت بود که در حوالی میدان توپخانه سابق قرار داشت. این بازداشتگاه موقت مکانی بود که دستگیرشدگان در مرحله اول به آن وارد می‌شدند و تحت شدیدترین شکنجه‌های جسمی و روحی قرار می‌گرفتند.
این بنا نخستین زندان مدرن ایران بود که در دوران رضاشاه سال 1311توسط مهندسان آلمانی تکمیل شد و به عنوان نخستین زندان مدرن در ایران شروع به کار کرد. بعدها اولین زندان اختصاصی زنان هم در این محل تاسیس شد. در دوران محمدرضا پهلوی این زندان از سوی سازمان‌های مختلف امنیتی و انتظامی خصوصا ساواک و کمیته مشترک ضدخرابکاری برای بازداشت و شکنجه زندانیان سیاسی مورد استفاده قرار می‌گرفت. آویزان کردن از سقف، دستبند قپانی، آویزان کردن صلیبی، شوک الکتریکی، آپولو، سوزاندن نقاط حساس بدن با فندک و شعله شمع، قفس هیتردار، صندلی هیتردار، باتوم برقی و شلاق با کابل برقی از متداول‌ترین شکنجه‌های ماموران شکنجه کمیته بودند.
این زندان که به مخوف‌ترین شکنجه‌گاه تاریخ ایران هم شهره بود سرانجام در سال 1381 تعطیل و یک سال بعد تبدیل به موزه عبرت ایران شد تا گوشه‌ای از شکنجه‌ها، شکنجه‌گران و شکنجه‌شوندگان زمان پهلوی را بازسازی کند.
زندان های معروف آن ور آبی ها
انگلیسی‌ها زندان معروفشان را در منطقه سوسوارک به موزه تبدیل کرده‌اند. این زندان اما خود به تنهایی آن قدر قدمت دارد تا جاذبه‌ای برای گردشگران باشد.
زیرا این زندان متعلق به قرن دوازدهم است که تا سال 1780 از آن استفاده می‌شده است اما بعد از آن برای مدت طولانی به صورت متروک درآمد. این زندان به نوعی قدیمی‌ترین زندان مردان و زنان در کل انگلستان است. کلینک، در سال 1780 دچار آتش‌سوزی شد و پس از آن نیز هیچگاه ساخته نشد. این روزها این زندان به موزه‌ای برای عموم تبدیل شده است و بسیاری از مردم روزانه از آن دیدن می‌کنند.
یکی از مخوف‌ترین و معروف‌ترین زندان‌های دنیا بدون شک آلکاتراز است. این زندان که در یک جزیره‌ای میان اقیانوس قرار دارد از مناطق کالیفرنیای آمریکا به شمار می‌رود. آلکاتراز در سال 1850 به عنوان تاسیسات نظامی بنا شد و پس از آن تا سال 1933 به عنوان یک زندان نظامی کاربری داشت. درآگوست 1934 به زندان فدرال تبدیل شد و 29 سال مقر جنایتکاران حرفه‌ای به شمار می‌رفت بود. سال 1963، به دستور رابرت اف‌کندی، این تبعیدگاه که حدود 250 زندانی در آن اقامت داشتند برای همیشه تعطیل شد.
به جز این ها یکی از بزرگ‌ترین زندان‌های هند نیز این روزها به موزه تبدیل شده است. زندان داگشای که در سال 1849 افتتاح شده بود به عنوان یکی از ترسناک‌ترین زندان‌های هند شناخته می‌شود. این زندان دارای 54 سلول بسیار تنگ بوده است که تنها راه رسیدن هوا به آنها سوراخ‌های ریز کف سلول بوده است. این زندان در سال 2011 بعد از بیش از 150 سال خدمت بازنشسته شد و به یک موزه تبدیل شد.
بخش گردشگری تبیان
برگرفته از: جام جم
