رد پای طب سنتی در ورزش

به گفته بزرگان طب سنتی، بهترین روش دفع مواد زائد از بدن، ورزش معتدل است (نه اینکه فرد اصلاً ورزش نکند و نه اینکه در ورزش زیاده‌روی کند)، زیرا ورزش معتدل، بدون خارج کردن مواد مفید از بدن، فقط مواد زائد را از بدن دفع می‌کند. ورزشی معتدل است که باعث افزایش ضربان قلب، تند شدن تنفس، ایجاد یا افزایش تعریق و سرخ شدن پوست شود و پس از آن انسان احساس سبکی و شادابی داشته باشد.

* اگر ورزش به میزان زیاد انجام شده و تعادل نداشته باشد، یا با مزاج شخص تناسب نداشته باشد، باعث سردی بدن، ضعف، تیرگی پوست (کبودی هنگام ورزش) و پایین نیامدن ضربان قلب تا مدت طولانی بعد از ورزش می‌شود که نشانگر مضر بودن این ورزش خواهد بود.

ورزش باعث افزایش حرارت بدن و تحلیل بردن رطوبت‌های زائد و دفع آن‌ها از طریق عرق و با واسطه از طریق ادرار و روده می‌شود، بنابراین ورزش یکی از بهترین روش‌های دفع مواد زائد از بدن است.

برعکس، بی‌تحرکی منجر به تجمع مواد زائد در بدن می‌شود که ریشه بسیاری از مشکلات خواهد بود و اصطلاحاً در طب سنتی به آن امتلاء (پرشدگی بدن از مواد زائد) گفته می‌شود.

* اگر ورزش شدید، کوتاه و سریع انجام شود، باعث افزایش شدید حرارت بدن می‌شود و این امر برای افراد با مزاج‌های سرد (تر یا خشک) خوب است (مانند ورزش‌های بی‌هوازی).

افرادی که به دنبال لاغر شدن هستند، از ورزش ملایم، طولانی و کند، بیشترین بهره را می‌برند که نقش تحلیل برندگی آن بیشتر است و حرارت را خیلی افزایش نمی‌دهد و به این ترتیب این ورزش‌ها برای افراد گرم مزاج (تر یا خشک) مناسب‌تر است.

* تمام افراد به ورزش نیاز دارند، ولی نیاز افراد با مزاج سرد و تر و سپس افراد با مزاج گرم و تر به ورزش بیشتر است.

رابطه زمان غذا خوردن با ورزش

بهترین زمان برای ورزش کردن وقتی است که اکثریت غذای خورده شده از معده رد شده باشد که این امر به نوع غذا و قدرت هضم افراد بستگی دارد. اگر شخص غذای سنگین (مانند کباب یا غذاهای چرب) مصرف کند، حداقل 4-3 ساعت زمان لازم است تا غذا از معده رد شود. خود فرد نیز می‌تواند این زمان را متوجه شود. زمانی که هنوز در سر معده احساس سنگینی می‌کند و یا گاز معده (می‌تواند حاوی بوی غذای خورده شده باشد) دارد، یعنی هنوز غذا در معده وجود دارد، ولی وقتی بالای شکم احساس سبکی ایجاد شود، یعنی غذا از معده رد شده و اصطلاحاً هضم اول تا حدود زیادی انجام شده است. این زمان که هنوز در شخص احساس گرسنگی هم ایجاد نشده، بهترین زمان برای ورزش است. در صورتی که شخص غذای سبک مانند آش یا سوپ خورده باشد، این غذاها زودتر و راحت‌تر هضم شده و از معده عبور می‌کنند (بعد از حدود 2 ساعت)؛ بنابراین فرد باید نه با احساس گرسنگی شروع به ورزش کند و نه با شکم پر، زیرا ورزش کردن با شکم گرسنه موجب ضعف و لاغری شدید و آسیب به بدن می‌شود و مضرات این ورزش، بیشتر از منافع آن خواهد بود. همچنین ورزش با شکم پر، باعث اختلال هضم می‌شود، زیرا خونی که باید برای عمل هضم به معده برود، سمت عضلات رفته و در نتیجه غذا خوب هضم نمی‌شود و نیمه هضم شده از معده عبور می‌کند و به این ترتیب به خوبی در سلول‌ها مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و باعث تولید مواد زائد بیشتری نسبت به مواد انرژی‌زا می‌شود و ریشه بسیاری از بیماری‌ها، تجمع مواد زائد در بدن است.

همچنین باید توجه کرد که بلافاصله بعد از ورزش هم نباید غذا خورد و یا آب نوشید. چند دقیقه بعد از فراغت از ورزش (یک‌ربع تا نیم‌ساعت) باید صبر کرد تا بدن خنک شود و به آرامش و تعادل نسبی برسد و بعد نوشیدنی مانند آب نوشید. ترجیحاً آب مصرفی نباید بسیار سرد باشد، اما می‌تواند خنک باشد. غذا را هم باید بعد از برگشتن آرامش به بدن خورد و نه با فاصله زمانی کم از ورزش که بدن هنوز داغ و ضربان قلب بالاست.

* بعضی از ورزش‌ها، طبیعت گرم دارند مانند دو میدانی، فوتبال، والیبال ساحلی، تنیس که در فضای آزاد مخصوصاً در روزهای گرم انجام می‌شوند و با تحرک زیاد بدن همراه‌اند. احتمال گرمازدگی در این ورزش‌ها بیشتر است، افراد باید قبل و بعد از ورزش، از خنکی‌جات مانند هندوانه، خیار، کاهو، شربت خاکشیر، آب‌لیمو، آب‌غوره، آب انار و آب زرشک و کلاً نوشیدنی‌ها و آب بیشتر استفاده کنند (مخصوصاً افراد با مزاج گرم و خشک) و تدابیر گفته شده برای گرمی و خشکی نیز باید برای این افراد پیاده شود، زیرا ورزش به سمت گرمی و خشکی است و افراد با مزاج گرم و خشک به دنبال ورزش (و به ویژه این قبیل ورزش‌ها) مستعد گرمازدگی و بی‌آبی بدن هستند.

* برخی ورزش‌ها گرمی و خشکی زیادی ایجاد نمی‌کنند و به نسبت می‌توان گفت که طبیعت سرد دارند مانند اسکی، شنا، واترپلو، ورزش‌های سالنی با تحرک کم یا با نشستن زیاد مثل شطرنج و بیلیارد که بیشتر فکری و با تحرک کم هستند. افراد با مزاج سرد، برای ورود به این ورزش‌ها، حتماً باید در کنار ورزش به یک ورزش پرتحرک نیز بپردازند، وگرنه حتی ممکن است سردی و رطوبت آن‌ها افزایش یابد و به این ترتیب این افراد باید از مصرف خوردنی‌ها و نوشیدنی‌های سرد پرهیز کنند. بنابراین مشخص شد که میزان نوشیدن آب بسته به نوع ورزش، فصل و مزاج ورزشکار متفاوت است.

موارد گفته شده در مورد ورزش برای ماساژ هم صادق است. در واقع، ماساژ، نوعی ورزش است که به صورت غیر فعالانه روی شخص اعمال می‌شود، ولی خود فرد ورزش نمی‌کند و تقریباً همان روابط ذکر شده بین ورزش و غذا، برای ماساژ و غذا هم حاکم است. در حقیقت رعایت مزاج و تدابیر غذا خوردن، همیشه یک اصل ثابت است.

ارتباط غذا و ورزش در طب سنتی

مشخص شد که از دیدگاه مزاجی، کلاً ورزش منجر به افزایش حرارت و به دنبال مصرف رطوبت‌های زائد بدن، فزونی خشکی یا به طور خلاصه غلبه گرمی و خشکی در بدن می‌شود. تمام تدابیر گفته شده برای مزاج‌های مختلف از نظر غذاهای مفید و مضر، در این‌جا نیز صدق می‌کند یعنی هر کسی با هر مزاجی باید رعایت‌های غذایی مرتبط با مزاج خود را نگه دارد و در کنار آن به تدابیر اختصاصی ورزش هم توجه داشته باشد و آن‌ها را رعایت کند. اکنون به بیان تدابیر مشترک در بحث غذا و ورزش می‌پردازیم:

* کلاً نیاز غذایی افرادی که ورزش می‌کنند، بیشتر از افرادی است که ورزش نمی‌کنند (از نظر کمیت) و این اشخاص می‌توانند غذای بیشتری بخورند که این امر به دلیل بالا بودن مصرف در بدن این اشخاص است. افراد دارای شغل‌های با فعالیت بدنی سنگین مانند کارگران ساختمانی نیز شامل این مورد می‌شوند و باید حتماً تمام وعده‌های غذایی را در برنامه خود داشته باشند و حجم غذایشان نیز کم نباشد (نه به معنای پرخوری!).

* کیفیت غذا نیز اهمیت دارد. از آنجایی که ورزش عضلات را درگیر می‌کند و مزاج عضلات هم گرم و تر است و قسمت عمده وزن بدن را عضلات تشکیل می‌دهند، افراد ورزشکار به ویژه ورزشکاران حرفه‌ای بیشتر به غذاهای با مزاج گرم و تر نیاز دارند. این قبیل غذاها عبارت‌اند از: گوشت‌های قرمز، تا حدودی مواد چرب، گندم و فرآورده‌های آن (مانند نان و برنج)، مغزها (مانند مغز بادام و پسته) و کلاً موادی که شیرین هستند.

در واقع باید توجه داشت که مواد تحلیل رفته و مصرف شده در ورزش باید جایگزین شوند، ولی برعکس، کسانی که فعالیت بدنی ندارند و یا شغل‌های بدون تحرک (مانند پشت‌میزنشینی) یا فعالیت‌های فکری دارند (مانند دانشجویان و مدیران) باید حجم غذای خود را کاهش دهند و از غذاهای تولیدکننده خلط دم (خون‌ساز) کمتر استفاده کنند. این قبیل غذاها عبارت‌اند از: غذاهای سنگین با هضم سخت (مانند گوشت و به ویژه گوشت گاو) که این غذاها را ورزشکاران باید استفاده کنند اما افراد بی‌تحرک و پشت‌میزنشین باید از مصرف آن‌ها اجتناب نمایند.

در کل، قدرت هضم در افراد با فعالیت بدنی زیاد، بالاتر است، چون مواد غذایی در عضلات به مصرف می‌رسد و در سیستم گوارش جذب می‌شود، بنابراین افراد با فعالیت بدنی کم باید بیشتر از غذاهای سبک مانند آش، سوپ و میوه‌جات استفاده کنند و از غذاهای سنگین کمتر استفاده کنند. این در صورتی است که ورزشکاران با مصرف غذاهای سبک دچار ضعف بدن و عدم توفیق در فعالیت خود می‌شوند.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: دنیای تغذیه - دکتر سید مهدی میرغضنفری

مطالب مرتبط:

ارتباط بین غذا خوردن با محیط زندگی در طب سنتی

بخور نخورهای طب سنتی

مزاج هر انسانی چه می‌طلبد؟

طب سنتی و خواص غذاها

مزاج پاییز و زمستان و تدابیر آن