7 کلید اصلی خودسازی !
پدر در حال مطالعه روزنامه بود پسر کوچکش امان نمی داد، اذیت می کرد، پدر روزنامه باطله ای را برداشت و نقشه جغرافیایی جهان را به چند تکه تقسیم کرد و گفت برو این نقشه را کامل کن تا جایزه خوبی برایت تهیه کنم، کودک رفت. پدر با خود گفت او که نقشه را نمی شناسد، مدتی طولانی مشغول خواهد شد. چند دقیقه ای طول نکشید آمد و گفت پدر نقشه را چیدم. پدر با تعجب گفت چطور ممکن است؟ کودک گفت پشت نقشه شکل و قامت یک انسان بود آن را شناختم و کامل کردم، نقشه (دنیا) ساخته شد. ...
در داستانواره فوق اصلی ترین نکته همان ساختن انسان است. بدون ساختن و پرداختن انسان جهان، ویرانه ای بیش نخواهد بود. ساخته شدن دنیا، محصول و خروجی ساخته شدن انسان است.
نابودی محیط زیست (کوه ها، دریاها، آلودگی هوا، از بین رفتن منابع طبیعی،...) مسأله ترافیک و تبدیل شدن شهرها به ستون ها و استوانه های بلند بتونی آهنی و جنگ های و خونریزی ها و بیماری های جسمی و روحی و آسیب های اجتماعی نظیر اعتیاد، طلاق، فاصله های عظیم طبقاتی، قتل ها و سرقت ها، همه و همه ریشه در ساخته نشدن انسان و به حاشیه رانده شدن هزینه های مادی و غیرمادی در حوزه تربیت و تزکیه انسان ها دارد. در حالیکه همه جهان و هر آنچه آفریده شده برای ساخته شدن انسان و بازگشت او به فطرت و اصالت انسانی خو بوجود آمده اند.
اگر چه کتاب های قطور و همایش و آموزش ها و کلاس های متعددی در این خصوص تدارک دیده شده امّا در عصر فست فوت و mp3و افسردگی مردم، حوصله پرداختن به کلاس های طولانی و گوش دادن به سخنرانی های طولانی که اغلب تکرار و ملال آور شده و نیز کتاب بسیار پر حجم که در صورت کاربردی کردن آن ها به چند سطر محدود می شوند، وجود ندارد.
به همین دلیل نوشته ها و گفته ها و نمایش ها و همایش نیز می بایست مناسب زمانه و زمینه باشند. مختصر، مفید و موثر و کاربردی، بدین منظور در این اختصار به طور اجمال محورهای ذیل را بدون پرداختن به مثال ها و مصادیق و حواشی مورد توجه و تأمل قرار می دهیم:
1- اولین گام در بستر خودسازی تنظیم و تدوین یک تئوری با مطالعه و بازخوانی کتب اخلاقی و عرفانی است. بدون مطالعه و تمرکز بر محورها و پیش نیازهای خودسازی محال است. افتخار ما این است که تنها دین مترقی عالم که با اقرأ (بخوان) آغاز شده دین مبین اسلام است. برای تغییر کنش فردی و اجتماعی می بایست گرایش و بینش خود را تغییر دهیم و برای تغییر بینش، باید دانش خود را تغییر دهیم.
چه خوب فرموده حضرت علی (علیه السلام) که برای رسیدن به سرنوشت متعالی و مطلوب، باید افکار خود را متعالی کنیم یعنی این فرآیند را طی کنیم: افکار – گفتار – رفتار – عادت – شخصیت – سرنوشت بنابراین اولین اقدام خالی افکار از بدی ها و پر کردن آن از خوبی هاست. امّا چگونه؟ با کنترل سه شاهراه اصلی افکار: دیدنی ها، شنیدنی ها و خوردنی های پاک.
2- در اخلاق و خودسازی تابع اکثریت نباشیم. از اکثریت خط نگیریم. همواره خوبان در اقلیت هستند ، از مدل ها و الگوهای تمام نمای خود، ائمه اطهار (علیهم السلام) الگو برداری کنیم. برای رسیدن به قلّه باید حرکت کرد. و به آنان نزدیک شد.
اگوست کنت که برخی وی را پدر جامعه شناسی مدرن می دانند، می گوید: «اکثر مردم، تابع اکثر مردم اند. یعنی مردم، مردم پرستند نه خداپرست. به عبارتی دیگر نظر و نگاه مردم را در تصمیم گیری ها و رویکرد و عملکرد خود، اصل می دانند.»
بعد از مطالعه و مشاوره و دست یابی به تئوری برگرفته از طریق نخبگان اندیشه ورزان متکی به منابع وحی و حدیث، مصمم و محکم در پی تمرین و تجربه و تحقق آن تئوری باشیم.
3- در فرآیند تمرین، هر زمان و هر جا که لغزیدیم و نخواستیم یا نتوانستیم و یا بر پایه عواطف و احساسات و نه عقل و اندیشه و تئوری مذکور عمل کردیم. خود را جریمه و تنبیه کنیم. و یا به عبارت صحیح تربیت و تزکیه کنیم. برای مثال مقداری صدقه بدهیم. چند رکعت نماز بخوانیم. یک روز روزه بگیریم و... همان کاری که همه عارفان و عالمان وارسته انجام می دادند و می دهند.
4- راحت ترین راه پرهیز از گناه و بستر سازی برای خودسازی، وارد نشدن به محیط مسموم و آلوده به گناه است. روح و روان آدمی همچون جسم او همواره در معرض بیماری می باشد.
همانطور که اگر در فضای آلوده به ویروس سرماخوردگی یا وبا و... واقع شویم، آسیب دیده و بیمار می شویم. روح و روان ما نیز در فضای آلوده به گناه، مسموم خواهد شد.
5- طمع و تجمل گرایی و عدم پایبندی به قواعد قناعت و ساده زیستی از اصلی ترین موانع باز دارنده در مسیر خود سازی و بالندگی است. لذا دندان طمع را باید کشید و دور انداخت. بزرگترین ثروت به تعبیر حضرت علی (علیه السلام) قناعت است. و قناعت موجب آرامش و فراهم ساخت زمینه آموزش و نیایش و خدمت طمع موجب تملق در برابر صاحبان قدرت و ثروت، برای رسیدن به لذت و شهوت و در نتیجه زمین گیر شدن در گرداب تمامی رذایل می شود. لذا با هم از قناعت به عنوان پادزهر طمع بهره بگیریم.
6- معاشرت با دیگران را به افراط و تفریط نکشانیم. معاشرت و مراوده زیاد، فرصت و فضای خودسازی را محدود، و حساسیت ها و حسادت ها و دخالت های دیگران در زندگی را افزایش داده و همین ها سد بزرگی در بستر خودسازی خواهد شد.
البته معاشرت با خوبان و پاکان و آنان که موجب تقویت دانش و آرامش و سلامت و بهداشت روانی ما می شوند، از پیشنیازهای اصلی خودسازی است. معاشرت با بالاتر از خود به لحاظ معنوی و پایین تر از خود به لحاظ مادی (آن هم به طور محدود) تقویت کننده، بسیار خوبی برای خودسازی می باشد.
7- عمر بالاتر و ارزشمندتر از طلاست. در هزینه کردن آن بخیل باشیم. مدیریت زمان را فراموش نکنیم. مدیریت زمان موجب مدیریت ذهنی و زبان و زندگی خواهد شد.
احمد رزاقی
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
مطالب مرتبط:
ضرورت خودسازی قبل از ازدواج و فرزند آوری
