امنیّت در برابر شرارت شیاطین جنّى و انسى
با بررسى آیات و روایات معلوم مىشود كه نقش شیطان در تكامل انسان بسیار كارساز بوده است. اگر اندكى اندیشه شود روشن مىگردد كه وجود این دشمن شرور، كمكى به پیشرفت و رشد بشر است. و بخش زیادى از موفقیتهاى آدمى مدیون شرارتها و فتنههاى شیطانى اوست و این ترجمانِ همان جمله معروف است كه مىگوید: «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد.»
ابزار دفاعی در برابر شیطان
هر چند شیطان وظیفه خود مىداند كه بندگان خدا را گمراه سازد و با ابزار و ترفندهاى گوناگون، بشر را از سوى حق به بیراهه بكشاند ولى در عین حال شیطنت او نه تنها زیانى به بندگان حق جو نمىرساند بلكه نردبان ترقى آنهاست. خداوند اگر چه شیطان را در انجام وسوسههایش آزاد گذاشت، ولى انسان را در برابر او بىدفاع قرار نداده است، بلكه چندین سرمایه و سنگر محكم و دژ امنى در وجود او قرار داده است.
یكى از ترفندهاى پیچیده ى ابلیس لعین این است كه گاهى انسان را به خیرى دعوت مى كند، ولى غرض نهایى او این است كه وى را از خیر بزرگ تر و مهم تر محروم گرداند یا به پى آمدهاى نامعقول دیگر گرفتار سازد.
از این رو ،در نبرد بى پایان میان انسان و شیطان، آشنایى با نقاط آسیب پذیر دشمن و چگونگى غافل گیر ساختن و خلع سلاح كردن وى از اهمیت حیاتى برخوردار است كه مورد توجه و درخواست قرار گرفته است.
1- نیروى عقل و اندیشه به او بخشیده كه مىتواند سد نیرومندى در مقابل وسوسههاى شیطان به وجود آورد. اگر عقل به یارى وحى بر كشور جان حكومت كند نیروهاى رحمانى را به كار مىگمارد و همه چیز را به خوبى اداره مىكند. در حكومت عقل، غرایز بشر فروگذار نمىشود بلكه سهم هر یك از خواستهها و نیازهاى او عادلانه تقسیم مىشوند. و آتشفشان نفس امّاره مهار مىشود و دشمن آرام مىگیرد. امام صادق(علیه السلام) فرمود: ستون هستى انسان عقل است، عقل سرچشمه هوش و فهم و حفظ دانش است خرد او كامل كند و رهنما و آگاه كن و كلید كار او است، وقتى عقلش به نور مۆید باشد دانشمند و حافظ و یادآور و باهوش و فهمیده بود و از این رو بداند چگونه و چرا و كجا و خیر خواه و بدخواه خود را بشناسد، وقتى این را روش و پیوست و جدائى خود را بشناسد و در یگانهپرستى خدا و دل دادن به فرمانبرى مخلص گردد و چون چنین كند، از دست رفته را به چنگ آورد و بر آینده مسلط گردد و بداند در چه وضعى است، براى چه در اینجا است، از كجا به اینجا آمده و به كجا مىرود. اینها همه از تأیید عقل است. (أصول الكافی/ ترجمه كمرهاى/ج1/ 69)
2-فطرت پاك و عشق به تكامل را درون انسان به عنوان عامل سعادت قرار داده است. على بن ابراهیم، از محمد بن عیسى، از یونس، از عبداللَّه سنان، از امام جعفر صادق علیه السلام روایت كرده است كه گفت: از آن حضرت سۆال كردم از قول خداى عز و جل«فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِی فَطَرَ النَّاسَ عَلَیْها»(روم/30) كه این فطرت چیست؟ فرمود: «آن فطرت، اسلام است، كه خدا ایشان را بر آن آفرید، در هنگامى كه پیمان از ایشان گرفت بر توحید و یگانگى آن جناب. (تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) /ج3/33)
این فطرت توحیدى با شناخت و گرایش به حق، جایگاه اصلى هدایت انسان است. ما در سرشت خویش پروردگار و نظام هستى را با بینش شهودى و گرایش آگاهانه مىیابیم و این بینانى اصیل و واقعى و سرمایه گرانبهایى از جانب پروردگار حكیم است كه به جان ما اهدا نموده است. برماست كه نگذاریم با غفلتها و آلودگىها و غلبه شیاطین راه تكامل بسته شود.
3- فرشتگان الهام بخش نیكىها در وقت هجوم شیطانها به یارى انسان مىآیند و براى تقویت روحیه او انواع بشارتها و دلگرمىها را به او الهام مىكنند. یارى فرشتگان در بسیارى از صحنههاى پیكار نفس، مانند بیدار كردن نفس لَوَّامه (سرزنش گر) و نفس مُلهِمه (الهام گر) و تحریك نیروهاى فوق احساس در سطحى برتر براى درك پیامهاى وحى و شناخت راه از بیراهه، مانند باز شدن چشم دل براى دیدن حقیقت و گوش جان براى شنیدن كلام حق و دریچه عقل براى درك آیات هستى، نجات بخش انسان است. از سوى دیگر در روایات ما محورهایى كه امنیّت بشر را در برابر شرارت شیطان به خطر مىاندازد و او را گرفتار شدید مىكند، چنین برشمردهاند. حضرت علی علیه السلام نیز برخی از فرشتگان را مسئول حمایت از بندگان در برابر حوادث معرفی کرده و چنین می فرمایند: برخى امین وحى خداوند، و زبان گویا به سوى پیامبران، و واسطه اجراى حكم و امر حقاند.گروهى محافظان بندگان از حوادث، و دربانان درهاى بهشته‌ایند. (نهج البلاغه / ترجمه انصاریان/ 47)
توجه به این نكته ى ظریف نیز خالى از لطف نیست كه دشمنى هاى شیطان - در صورت هوشیارى ما - خود سبب خیر است، چرا كه مبارزه با او، سكوى پرش ما به سوى حریم كبریایى حضرت حق مى گردد و این از حكمت هاى عالى دستگاه خلقت است كه عدو را سبب خیر مى كند.
مریم پناهنده
بخش اخلاق و عرفان اسلامی تبیان
منابع:
1)پایگاه اطلاع رسانی استاد حسین انصاریان
2) پایگاه تخصصی صحیفیه سجادیه
3) نهج البلاغه / ترجمه انصاریان
4) تحفة الأولیاء (ترجمه أصول كافى) /ج3
5) أصول الكافی / ترجمه كمرهاى/ج1
مطالب مرتبط :
چگونه خود را از وسوسه‌های شیطان برهانیم؟
