چرا دیگه احساس امنیت و آرامش نداریم؟!
یکی از نیازهای طبیعی بشر در زندگی احساس، امنیت در اجتماع است. قرآن، روایات اهل بیت و آموزههای روانشناسی؛ تحکیم روابط اجتماعی، و حاصل شدن امنیت اجتماعی را نتیجه رشد یک سری از توانمندیهای انسان بیان کردهاند که بیگمان در صورت به کارگیری آنها، امنیت لازم به جوامع بشری ارزانی خواهد شد و همگان به آیندهای روشن و توأم با آرامش امیدوار میگردند.
برای نمونه نتیجه رشد بعضی از توانمندیها و تأثیرت آنها در ایجاد امنیت اجتماعی را با استناد به آیات قرآن و روایت ائمه اطهار (علیهم السلام) را بیان میکنیم.
1ـ خدای متعال در قرآن کریم با توجه به رایحه جانفزایی که خوشبینی در فضای زندگی اجتماعی پراکنده میکند و مهر دوستی را به همگان هدیه میکند؛ انسانها را به رشد این توانمندی وحدتآفرین دعوت کرده و همه را از هرگونه سوءظن و گمان بد نسبت به سایر انسانها بر حذر داشته است.
(یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا اجْتَنِبُوا كَثیراً مِنَ الظَّنِّ إِنَّ بَعْضَ الظَّنِّ إِثْم.)
حجرات/ 12؛ ترجمه: اى كسانىكه ایمان آوردهاید، از بسیارى از گمانها بپرهیزید كه پارهاى از گمانها گناه است، و جاسوسى مكنید، و بعضى از شما غیبت بعضى نكند؛ آیا كسى از شما دوست دارد كه گوشت برادر مُردهاش را بخورد؟ از آن كراهت دارید. [پس] از خدا بترسید، كه خدا توبهپذیر مهربان است.
بدگمانی، روبط اجتماعی را متزلزل میکند و زمینه امنیت و آرامش را در جامعه از بین میبرد.
امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«سُوءُ الظَّنِّ یُفْسِدُ الْأُمُورَ وَ یَبْعَثُ عَلَى الشُّرُورِ» (شرح آقا جمال خوانسارى، ج 4، ص 132؛)
ترجمه: بدگمانی امور را تباه میکند و بر بدیها وا میدارد.
آن حضرت ضمن بیان آثار سوء ظن میفرماید:
«مَنْ غَلَبَ عَلَیْهِ سُوءُ الظَّنِّ لَمْ یَتْرُكْ بَیْنَهُ وَ بَیْنَ خَلِیلٍ صُلْحاً» (همان، ج 5، ص 406؛)
ترجمه: هرکس که بد گمانی بر او چیره شود، زمینهای برای صلح و آرامش میان او و هیچ دوستی باقی نمیماند.
2ـ کار و اشتغال در دین اسلام، امری واجب (بحارالانوار،ج103ص9 )و عبادت (مستدرک الوسائل،ج13ص12) به شمار آمده است، زیرا کار و کوشش پیش از آنکه تأمینکننده نیازهای اقتصادی انسانها باشد، نیازی است انسانی. به طوری که اگر جدی گرفته نشود مسبب بروز ناامنیهای اجتماعی، تنشهای خانوادگی، اختلافات خویشاوندی، مزاحمتهای ناموسی، اعتیاد، قاچاق، قمار و ... خواهد شد، به این دلیل که هوی و هوس از بیکاری برمیخیزد.
«مِنَ الْفَرَاغِ تَكُونُ الصَّبْوَةُ» (همان، ج 6، ص 122)
امام علی (علیه السلام) با اشاره به آثار سوء بیکاری و سستی میفرماید:
«إِنْ یَكُنِ الشُّغُلُ مَجْهَدَةً فَاتِّصَالُ الْفَرَاغِ مَفْسَدَة»(مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى،ج 74، ص 419)
ترجمه: اگر کار مایه رنج و زحمت است، تداوم بیکاری، فساد و تباهی آور است.
انواع گناهان فردی و مفاسد اجتماعی از بیکاری ناشی میشود. در زمان بیکاری فکر انسان و بخصوص جوان به گونهای انحرافی در تکاپو میافتد، و جوانی که در درون خود خواستههای طغیانی دارد تنور داغ شهوت او را برافروخته کرده است ممکن است بدون توجه به عواقب برخی اعمال و رفتارها، دست به فعالیتهای مخرب از جمله سلب آسایش و امنیت در جامعه میزند و با گناه و فساد و بگونهای غلط، اوقات بیکاری خود را پر میکند. (جوان در پرتو اهل بیت ص180)
امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«انَّ الفراغ و الشباب و الجده مفسدة للمرءای مفسده» (شرح ابن أبی الحدیدبر نهج البلاغه، ج 3، ص 340)
ترجمه: بیکاری و جوانی و دارایی، برای انسان مایه فساد و تباهی است.
در نتیجه رشد توانمندی کار، کوشش و همت والا نقش عظیمی در ایجاد امنیت اجتماعی دارد.
3ـ ایجاد امنیت اجتماعی در زندگی انسانها به گونهای است که هیچکس نمیتواند به بازتاب رفتارهای دیگران نیندیشد. در زندگی اجتماعی از منافعی که دیگران ایجاد میکنند، همه بهرهمند میشوند، همانگونه که اگر دیگران مرتکب زشتی شوند، پیامد رفتار آنان تنها دامنگیر خودشان نخواهد شد و امنیت جتماعی را دربرمیگیرد. در چنین مواردی ضرورت مدارا برای برخورداری از سود و ایمن بودن از ضرر، و ایجاد امنیت چشمگیرتر است.
امام علی (علیه السلام) میفرماید:
«مَنْ دَارَى النَّاسَ أَمِنَ مَكْرَهُمْ» (شرح آقا جمال خوانساری،ج 5، ص 300)
ترجمه: کسی که با مردم مدارا کند از مکر آنان در امان میماند.
باید گفت از آنجایی که امنیت یک نعمت بی بدیل بوده و در همه ابعاد فردی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، قضائی و غیره از نیازهای اصلی فرد و جامعه بوده و ایجاد گسترش آن نیز وظیفه آحاد ملت، حکومت ها و دولتهاست فلذا هیچ مکتب یا نظام حقوقی نمی تواند خود را نسبت به موضوع امنیت بی تفاوت قلمداد نماید زیرا امنیت گذشته از اینکه فی نفسه یکی از ضروری ترین نیازهای بشر است بلکه عامل مهمی برای رشد و توسعه فرهنگی، اجتماعی، سیاسی، علمی و اقتصادی است.
لذا بر همه انسان ها است که بکوشند ظرفیت های انسانی را پرورش داده و این مهم را در جامعه برقرار کنند.
فاطمه زین الدینی
بخش نهج البلاغه تبیان
منابع:
قرآن کریم
شرح آقا جمال خوانساری
جوان در پرتو اهل بیت
شرح ابن أبی الحدید بر نهج البلاغه
مستدرک الوسائل
بحار الانوار