راه های جلوگیری از زلزله
راه و چاره‌ای برای جلوگیری از حوادث زیان‌بار و پدیده‌های طبیعی مانند سیل و زلزله در اسلام چیست؟
پاسخ:
در مورد زلزله و بلایای طبیعی، لازم است به چند نکته توجه نمود:
1. زلزله و امثال آن از بلاهای طبیعی، دارای آثار فراوانی است که در مجموع همه آنها خیر است. امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید: «زلزله و همانند آن، براى آن است كه مردم، غافل نشوند، به هوش باشند [كه ضعیف و ناتوانند] و در هراس افتند و [با احساس ضعف خود و قدرت آفرینشگر] از گناه و فساد به دور مانند. تمام بلاها و گرفتاری‌هایى كه در جسم و مالشان پدید می‌آید براى همین امر و به سود و مصلحت و استقامت بخشیدن به آنان است. و اگر صلاح یابند به عوض آنچه از دست داده‌اند، در آخرت چنان پاداش‌هایى براى شخص ذخیره می‌شود كه با هیچ نعمت دنیوى برابرى نكند. پس گاه صلاح و مصلحت عام و خاص در آن است كه در نزول این بلاها در دنیا شتاب شود».[1]
2. ممکن است این امور دارای علت‌های مختلف مادی و معنوی باشند.
3. اصل علیت امور معنوی در حوادث دنیایی مسلم است؛ یک دلیل روشن آن آیات قرآن کریم است که در یک‌جا می‌فرماید:
«به سبب اعمال مردم، فساد در خشكى و دریا آشكار شد تا به آنان جزاى بعضى از كارهایشان را بچشاند، باشد كه بازگردند». [2]
در آیه دیگری می‌خوانیم: «و اگر مردم شهرها ایمان آورده و به تقوا گراییده بودند، قطعاً بركاتى از آسمان و زمین برایشان می‌گشودیم، ولى تكذیب كردند؛ پس به [كیفر] دستاوردشان [گریبان] آنان را گرفتیم».[3]
4. تعیین دقیق مصادیق علت‌های معنوی برای انسان‌های عادی ممکن نیست؛ بلکه فقط اولیای الهی می‌توانند بیان کنند چه چیزی علت معنوی حوادث مادی است.
5. علیت مسائل معنوی در امور مادی به نحو طولی است نه عَرَضی؛ یعنی ممکن است یک امر معنوی در مرحله بالاتر و ما فوق طبیعی سبب زلزله باشد؛ ولی وقوع زلزله در خارج و جهان طبیعی بر اساس علل مادی اتفاق می‌افتد؛ به عبارت دیگر؛ وجود هیچ‌کدام موجب بی‌نیازی از دیگری نیست.[4]
6. با توجه به مطالب بیان شده روشن می‌شود:
اوّلاً؛ نمی‌توان گفت راه‌هایی وجود دارد که کاملاً از وقوع زلزله جلوگیری کند؛ زیرا اصل وقوع آن چه بسا برای ادامه حیات کره زمین لازم باشد.
ثانیاً؛ انسان در قبال حوادث طبیعی چند وظیفه دارد:
الف. بکارگیری ابزار لازم و استفاده از علوم و فنآوری و رعایت اصول مهندسی در ساخت و ساز، تا از خسارت‌ها و پیامدهای زلزله کاسته شود.
ب. رعایت امور معنوی؛ در مورد امور معنوی نیز دو نکته را باید رعایت کرد: یکی پرهیز از اموری که بر اساس منابع دینی از علل معنوی زلزله شمرده شده است؛ مانند این‌که، بر اساس روایات متعدد، شیوع زنا، از عوامل وقوع زلزله شمرده شده است؛
امام صادق(علیه السلام) می‌فرماید:"همین كه چهار چیز شایع شد [همراه آنها] چهار چیز دیگر پدیدار گردد: هر گاه زنا شایع شد زلزله پیدا شود. هر گاه حكم به‌ناحق شایع شود باران بند آید. هر گاه پیمان با كفارى كه در ذمه اسلامند شكسته شود [و طبق مقررات با آنها رفتار نشود] دولت به‌دست مشركین افتد و بر مسلمین حكومت كنند. و هر گاه زكات داده نشد، فقر و احتیاج پدیدار گردد».[5]
ظاهراً منظور این است که این اعمال (زنا و...) اگر از روی آگاهی و اختیار و به صورت گسترده در جامعه انجام پذیرد، می‌تواند علت برای وقوع آن حوادث باشد.
نکته دیگری که در مورد امور معنوی باید رعایت کرد، اعمالی است که بر اساس روایات می‌تواند از شدت یا کثرت وقوع زلزله جلوگیری کند. على بن مهزیار می‌گوید: محضر مبارک حضرت امام محمد تقی(علیه السلام) نامه‌ای نوشتم و در آن از كثرت زلزله در اهواز شكایت كرده و گفتم آیا صلاح می‌دانید از آن‌جا به مكان دیگرى منتقل شویم؟ آن‌حضرت در پاسخ نوشتند: «از آن‌جا منتقل نشوید، روزهاى چهارشنبه، پنجشنبه و جمعه را روزه بگیرید و سپس غسل كرده و لباس‌هاى پاک بپوشید و روز جمعه از منازل بیرون آمده و خدا را بخوانید و دعا نمایید مسلّماً حق تعالى آن را از شما بر طرف می‌كند».
راوى می‌گوید: ما همین كار را كردیم، زلزله‌ها ساكت شدند. همچنین امام محمد تقی(علیه السلام)فرمود: «هر كس كه از شما گنهكار است توبه و انابه کرده و دعاى خیر نماید».[6]
در حدیث دیگری محمّد بن سلیمان دیلمى نقل كرده: از حضرت امام صادق(علیه السلام) پرسیدم: زلزله چیست؟ آن‌حضرت فرمود: «آیه و نشانه‌اى است». گفتم: سبب آن چیست؟ فرمود: «خدای تبارک و تعالى براى رشته‌هاى زمین فرشته‌اى را موكّل قرار داده و هر گاه بخواهد زمین را بلرزاند به آن فرشته وحى می‌كند فلان رشته و فلان رشته را حركت بده، پس آن فرشته، رشته‌هاى زمین را كه حق تعالى امر فرموده حركت می‌دهد بلافاصله زمین با اهلش به حركت و لرزه در می‌آیند». گفتم: وقتى چنین پیش آمد چكار بكنم؟ آن‌حضرت فرمود: «نماز كسوف (آیات) بخوان و وقتى از نماز فارغ شدى به سجده برو و در سجود بگو:
"یَا مَنْ یُمْسِكُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ أَنْ تَزُولا وَ لَئِنْ زالَتا إِنْ أَمْسَكَهُما مِنْ أَحَدٍ مِنْ بَعْدِهِ إِنَّهُ كانَ حَلِیماً غَفُوراً أَمْسِكْ عَنَّا السُّوءَ إِنَّكَ عَلى كُلِّ شَیْءٍ قَدِیر"».[7] یعنی؛ «اى كسى كه آسمان‌ها و زمین را از این‌كه نابود شوند نگه می‌دارى و اگر رو به زوال نهند گذشته از او هیچ‌كس آنها را محفوظ نتواند داشت كه او بردبار و آمرزنده است. بدى و شرّ را از ما دور بدار محقّقاً تو بر هر چیزى قادر هستى».
پی نوشت:
[1]. مفضل بن عمر، توحید المفضل، محقق و مصحح: مظفر، کاظم، ص144، نشر داوری، قم، چاپ سوم، بی‌تا.
[2]. روم، 41.
[3]. اعراف، 96.
[4]. ر.ک: «بلایای طبیعی (سیل، زلزله، طوفان و...) و عذاب الاهی»، سۆال 288.
[5]. کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق و مصحح: غفاری، علی اکبر، آخوندی، محمد، ج 2، ص 448، دار الکتب الإسلامیة، تهران، چاپ چهارم، 1407ق.
[6]. شیخ صدوق، علل الشرائع، ج 2، ص 555 - 556، کتاب فروشی داوری، قم، چاپ اول، 1385ش.
[7]. همان.
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: گفتمان قرآنی
مطالب مرتبط:
