آیه مودّت به روایت اهل سنت

علاوه بر مفسران شیعه، بسیاری از مفسران اهل سنت نیز در تفاسیر خود صریحاً به این مطلب اذعان داشته اند که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در برابر اجر رسالتش، تنها دوستی و محبت و محبت اهل بیتش را از امت خواست.

آیه مودّت یا اجر رسالت را تمام مفسران شیعه به عنوان فضیلتی برای اهل بیت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) ذکر می کنند. علاوه بر مفسران شیعه، بسیاری از مفسران اهل سنت نیز در تفاسیر خود صریحاً به این مطلب اذعان داشته اند که پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) در برابر اجر رسالتش، تنها دوستی و محبت و محبت اهل بیتش را از امت خواست.

1- سیوطی در الدّرالمنثور در ذیل آیه مورد بحث از مجاهد از ابن عباس چنین نقل می کند: منظور این است که حق مرا در اهل بیتم حفظ کنید و آنها را به سبب من دوست بدارید. [1]

در بعضی از روایات کتب اهل سنت از پیغمبر گرامی اسلام (صلی الله علیه واله وسلم) چنین آمده: «النّجم امان لاهل الارض من الغرق و اهل بیتی امان لامتی من الاختلاف فی الدّین» ستارگان امان برای اهل زمینند از غرق شدن، و اهل بیت من امان امتند از اختلاف در دین[2]

2- ابن جریر طبری- در تفسیرش با سند خود از سعیدبن جبیر و با سند دیگری از عمر و بن شعیب نقل می کند که منظور از این آیه، نزدیکان رسول خدا می باشند.[3]

3- سیوطی- در «الدّر المنثور» از ابن جریر ابی الدّیلم چنین نقل می کند: هنگامی که علی بن الحسین (علیه السلام) را به اسارت آوردند و بر دروازه دمشق نگهداشتند مردی از اهل شام گفت: الحمدالله الّذی قتلکم و استاصلکم! خدا را شکر که شما را کشت و ریشه کن ساخت. علی بن الحسین (علیه السلام) فرمود:

آیا قرآن خوانده ای؟ گفت: آری... فرمود: آیا این آیه را نخوانده ای: (قل لا اسئلکم علیه اجراً الا المودة فی القربی) گفت: آیا شما همان ها هستید که در این آیه اشاره شده فرمود: آری.[4]

4- فخر رازی- می گوید: آل محمد (صلی الله علیه واله وسلم) کسانی هستند که بازگشت امرشان به اوست. کسانی که ارتباطشان محکم تر و کامل تر باشد، «آل» محسوب می شوند و شک نیست که فاطمه و علی و حسن و حسین (علیهم السلام) محکم ترین پیوند را با رسول خدا داشتند و این از مسلمات و مستفاد از احادیث متواتر است بنابراین لازم است که آن ها را «آل پیامبر» (صلی الله علیه واله وسلم) بدانیم.

فخر رازی در ادامه از قول صاحب کشاف چنین می نویسد: وقتی آیه مودت نازل شد عرض کردند: ای رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم)، خویشاوندان تو کیانند که مودتشان بر ما واجب است؟ فرمود: علی و فاطمه و دو فرزندشان.

پس ثابت می شود که این چهار تن ذی القربای پیامبرند و هنگامی که این معنی ثابت شد واجب است که از احترام فوق العاده ای برخوردار باشند.

فخر رازی در ادامه می گوید: دلایل مختلفی بر این مساله دلالت می کند:

1- جمله «الا المودة فی القربی» که در استدلال به آن شک نیست.

2- بدون تردید، پیامبر اکرم (صلی الله علیه واله وسلم) فاطمه را دوست می داشت و درباره او فرمود:

«فاطمه بضعة منّی یوذینی ما یوذبها»

«فاطمه پاره تن من است. آنچه او را آزار دهد مرا آزار داده است.»

با احادیث متواتر از رسول خدا (صلی الله علیه واله وسلم) ثابت شده است که ایشان علی و حسن و حسین (علیهم السلام) را دوست می داشت؛ هنگامی که این معنی ثابت شود، محبت آن ها بر تمام امت واجب است.

3- دعا برای «آل» افتخار بزرگی است و لذا این دعا خاتمه ی تشهد در نماز قرار داده شد:

اللهم صلی علی محمد و آل محمد و ارحم محمداَ و آل محمد و چنین تعظیم و احترامی در حق غیر آل دیده نشده است بنابراین همه ی این دلایل نشان می دهد که محبت آل محبت (صلی الله علیه واله وسلم) واجب است.[5]

نقد و بررسی چند دیدگاه

الف) آلوسی مفسر معروف اهل سنت در کتاب خود «روح المعانی» در ذیل آیه مودت، اشکالی را به این قرار بر شیعه وارد می کند: شیعیان از آیه مودّت، امامت علی (علیه السلام) را استنباط می کنند و می گویند: علی (علیه السلام) واجب المحبة است، و هر واجب المحبتی واجب الاطاعة است، و هر واجب الاطاعتی دارای امامت است و نتیجه این است که علی (علیه السلام) دارای مقام امامت است. ولی این سخن چند ایراد دارد:

1- استدلال به آیه بر وجوب محبت، فرع بر این است که آیه را به معنای محبت خویشاوندان پیامبر بدانیم، در حالی که جمع کثیری از مفسران این تفسیر را نپذیرفته اند.

2- واجب المحبة بودن دلیل بر واجب الاطاعة بودن نیست.

3- واجب الاطاعة بودن دلیل بر داشتن مقام امامت نیست.

4- بر طبق مفاد آیه، باید تمام اهل بیت واجب اطاعة و در نتیجه امام باشند. در حالی که امامیه چنین مطلبی را قبول ندارند.

پاسخ:

محبتی که در این آیه، سخن از آن به میان آمده است مساله ساده ای نیست بلکه پاداش و اجر رسالت پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) می باشد که نتیجه این محبت نیز عابد خود مومنان می شود.

از طرف دیگر اینکه بعضی از مفسرین آیه مودت را به دوستی اهل بیت تفسیر نکرده اند تعصبات ذهنی موجب این مساله شده است.

چنین تعصبی تا آنجا پیش رفته است که بعضی «قربی» را به معنی «نزدیکی به پروردگار» تفسیر کرده اند. جالب است که در تمام آیات قرآن، هر جا که این کلمه بکار رفته، به معنی خویشاوند ترجمه و تفسیر شده است. فقط در این آیه، ترجمه متفاوت فوق صورت گرفته است!

مسأله دیگر اینکه روایات زیادی را که این آیه را به دوستی و ولایت اهل بیت تفسیر کرده است چگونه کنار بگذاریم و در تفسیر آیه دخالت ندهیم.

دیگر آنکه، درست است که وجوب محبت دلیل بر وجوب اطاعت نیست ولی وقتی محبت همطراز رسالت باشد مسلماً وجوب هم در آن نهفته است.

بالاخره اینکه امام به معنای رهبر در هر زمان بیشتر از یک نفر نمی تواند باشد. پس امامت همه اهل بیت در یک زمان معنا نخواهد داشت.

نکته جالب اینجاست که خود آلوسی، اهمیت زیادی برای محبت اهل بیت قائل شده و می گوید: حق این است که محبت خویشاوندان پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) به دلیل قرابتشان با پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) واجب است و هر قدر قرابت قوی تر باشد، محبت وجوب بیشتری دارد.[6]

ب) از سوی عکرمه اشکالی به این مضمون مطرح شده است که موضوع خطاب در آیه مشرکین قریش می باشند و خداوند به پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) دستور می دهد که به آن ها بگوید به خاطر خویشاوندی که با شما دارم، مرا دوست داشته باشید و صلهء رحم مرا و خویشانم را بنمایید و جز این پاداشی از شما نمی خواهم.

در پاسخ این شبهه به موارد ذیل اشاره می نماییم:

1- اساساً این آیه در مدینه نازل شده است و ارتباطی به مشرکین قریش و مکّه ندارد.

2- مشرکین نمی توانند مخاطب آیه باشند، چرا که طلب اجر از کسی که ایمانی به آرمان و تلاش پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) ندارد امری قبیح است.

3- اخبار و روایات وارده که مواردی از آن ها قبلتر ذکر شد، مخالف دیدگاه مزبور است.[7]

ج) گفته شده است که: آیه مورد نظر در سوره «شوری» قرار دارد که سوره ای مکّی است و حال آن که حسنین (علیهماالسلام) در مدینه متولد شده اند و نمی توانند مراد آیه باشند.

در پاسخ می گوییم:

1- به حکم اخبار فراوانی که از عترت طاهر بن رسیده است، این آیه و آیات پس از آن مدنی هستند.

2- در تقاسیر شیعه و سنّی بر مدنی بودن آیه تأکید شده است. از جمله می توان به تفسیر مجمع البیان و همچنین تفاسیر ثعلبی و بغوی توجه نمود.

3- در مصادر زیادی از اهل سنّت شأن نزول آیه، مراجعه انصار برای کمک مای به پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) ذکر شده است که سپس آیه نازل گردید. امام واحدی از علمای اهل سنت در کتاب «اسباب النزول» این موضوع را به تفصیل نقل نموده است.

همانطور که می دانیم انصار، مسلمانان مدینه هستند که به یاری و نصرت مسلمانان مهاجر، شتافتند و پیامبر (صلی الله علیه واله وسلم) بین آن ها پیمان اخوت برقرار نمودند.

4- اساساً ترتیب جمع آوری قرآن به ترتیب نزول آیات نیست؛ به همین سبب به حکم علمای متقدّم و متأخر شیعه و سنّی، بیشتر سوره های مدنی مشتمل بر آیاتی مکّی هستند[8] و جهت نامیده شدن سوره ای به مکّی یا مدنی، فزونی آن آیات در سورهء مربوط است.

5- علیرغم مدتی بودن آیه مورد نظر، حتّی به فرض محال، نزول آیه در مکّه و قبل از ولادت حسنین (علیهماالسلام) نیز خللی در بحث وارد نمی ساخت چرا که دوستی و مودّت مذکور در آیه، تنها برای نزدیکان موجود هنگام نزول آیه نیست؛

زیرا اولاً بحث آیه از جامعیت بر خوردار است چنانچه مثلاً بحث ارث فرزندان در آیه «یوصیکم الله فی اولادکم» اختصاص به فرزندان در قید حیات در زمان نزول آیه ندارد.

ثانیاً به حکم احادیث متواتره، آن بزرگواران محل دوستی اند.

ثالثاً پیامبری که به قدرت الهی اخبار غیبی متعددی را نسبت به آینده ارائه نموده است که این از نشانه های نبوّت اوست، استبعادی ندارد که در مورد حسنین(علیهماالسلام) نیز خبری غیبی بدهد و وجوب دوستی آنها را بر امّت معرفی نماید؟[9]

پی نوشت ها:

[1] - الدرالمنثور 6/7

[2] - مستدرک حاکم 149 از ابن عباس نقل کرده است. نقل از کتاب سیره ی عملی اهل بیت40.

[3] - جامع البیان عن تأویل آی القرآن 13/23.

[4] - الدرالمنثور 6/7.

[5] - التفسیر الکبیر 27/166- تفسیر کشاف 4/220- 221، تفسیر قرطبی 8/5843 همچنین در صفحات 74 به بعد کتاب الکلمة الغرّاء فی تفصیل الزهراء علامه سید عبدالحسین شرف الدین موسوی ترجمه محسن بیدارفر نشر الزهراء 1362 موارد متعدد دیگر از مآخذ اهل سنت با مضامین فوق ارائه گردیده است.

[6] - تفسیر نمونه، 20/420

[7] - کلمة الغرّاء فی تفضیل الزهراء (علیهماالسلام) / ترجمه بیدار فر/ ص 81- 80

[8] - برای اطلاع از تفصیل این مطلب به اوایل سوره ها در تفسیرهای مجمع البیان، طبری، رازی، کشّاف و همچنین به کتاب ارشاد الساری فی شرح صحیح البخاری مراجعه شود.

[9] - همان مأخذ صفحات 83 الی 87.

منبع: سایت حوزه

مطالب مرتبط:

آیه ای که دل های بسیاری را به خود جلب کرد

به راستی مزد رسالت پیامبر چیست ؟

مودت اهل بیت (علیهم السلام)، کارت ورود به بهشت