نقش فتومونتاژ در هنر قرن بیستم
طی قرن بیستم، فتومونتاژ نقش مهمی در هنرهای زیبا و هنرهای تجاری بر عهده داشت. ترکیب برش تصاویر و کنار هم گذاشتن آنها، در مدت زمان کمی که از اختراع عکاسی می گذشت، در 1830م. می توانست به دست یک گرافیست حرفه ای یا آماتور انجام شود.
اما قرن گذشته با کنار هم نهادن خلاقانه تصاویر، اهمیت عکس های تکه تکه شده را نشان داد، که به استفاده عمومی این تکنیک منجر شد. برای مثال در جنگ جهانی اول ، سربازان با کنار هم قرار دادن تصاویر، برای خانواده هایشان کارت های یادگاری درست می کردند.
پیامدهای فتومونتاژ در آغاز قرن بیستم به سرعت از تجربه های هنری اولیه به گرافیک متداول ارتباطی ، گسترش یافت. البته همچون فعالیت های آوانگارد ، مورد اعتراض قرار گرفت. در این باره از سوی "رائول هاوسمان" هنرمنددادائیست، توضیحاتی داده شد. او در بیانیه دادا نوشت:
" من نیز به نامی برای این تکنیک نیاز داشتم و به همراه "گئورگه گروتس"، "جان هارتفیلد"، " یوهانس بادر" و " هانا هُش" بر آن شدیم که این فن را فتومونتاژ بنامیم . این اصطلاح، تنفر ما را از ایفای نقش هنرمند و خود را به شکل یک مهندس تصور کردن ، بیان می کرد. بنابراین ما خواستار کارکرد کلی بودیم. ما می خواستیم بسازیم، می خواستیم ساختار اصلی کارمان را گرد آوریم."1
ابداع فتومونتاژ به صورتی که پیش از این توصیف شد، حاکی از دگرگونی بنیادین در تفکرات بود، که این دگرگونی ریشه ای سنتی داشت . چنان چه در نظر داشته باشیم که "هاوسمان" این مطلب را در دوران جنگ جهانی اول نوشته است، اهمیت آن چند برابر می شود.
در توصیف او، فتومونتاژ ضمیمه ای برای کلاژ است که در کنار هم چسباندن تصاویر عادی برای به وجود آوردن یک واقعیت مصور است؛ همان گونه که "پیکاسو" "برک" و دیگر هنرمندان کوبیسم پیش از 1914م. آن را تجربه کردند.
در سال 1918م. زمانی که بنیان اروپا پس از جنگ از هم گسیخته بود، هنرمندان زیادی طرفدار انقلاب هنری و سیاسی بودند و می خواستند خود را با طبقه کارگر هم ردیف کنند. در این شرایط ، فتومونتاژ که با ماشینی شدن تصاویر ایجاد شد، به عنوان راهی که صنعت را وارد دنیای هنر می نمود، شایسته تر از کلاژ شمرده می شد.
در ابتدا با عنوان پوچ کردن تصاویر رد شد، در حالی که فتومونتاژهای زیادی به سبک دادائیسم برای ایجاد تاثیری جدی در برخورد با جنگ خلق شدند.
بی عدالتی، آشوب عمومی ، فمنیسم و دگرگونی سیاسی موضوع هایی بودند که در آثار "هانا هُش" مورد توجه قرار گرفتند. این هنرمند مانند "هاوسمان" با فعالیت دادا در برلین مطرح شد.
پس از دوره نخستین تجربیات دادائیسم، فتومونتاژ برای ساخت تصاویر روشنفکرانه به منظور نشان دادن آرمانگرایی اجتماعی به کار رفت. به ویژه در انقلاب اتحاد شوروی سابق، برای دوری از زبان هنری گذشته که در گمان انها در کنش با روسیه تزاری آلوده شده بود، طراحان اتحاد ، مانند "گوستاو کلوتسیس" "ال لیسیتزکی" و "الکساندر رادچنکو" به فتومونتاژ روی آوردند.
"جان هارتفیلد" یکی دیگر از هنرمندان دادای برلین بود که شیوه اصلی خود را با فتومونتاژ سازگار نمود. او این کار را با چسباندن تکه پاره های بی معنا برای ایجاد حمله ای روشنفکرانه در جهت قدرت گرفتن حزب سوسیالیست ملی آلمان، از 1920 تا 1930م. انجام داد. آلمان زادگاه او بود ، اما هارتفیلد در اعتراض به ادامه جنگ جهانی اول ، نام خود را با تلفظ انگلیسی، "هرتزفیلد" بیان می کرد.
در اوج محبوبیت این تکنیک در ماه های پایانی 1920م. فتومونتاژ دستمایه نمایشگاه های زیادی شد که تاکید آنها بر تجربه آزمایشی فتومونتاژ طبیعت آوانگارد آن و هم سطح نمودنش با مدرنیسم بود.
او فعالیت های سیاسی خود را در سال های 1919-33م. در جمهوری وایمار دنبال کرد و از فتومونتاژ به عنوان سلاح جنگ طبقاتی استفاده نمود. وی برای سازماندهی برنامه ریزی شده تر عناصر در طراحی های متعدد کتاب، جلد مجله و همچنین پوستر، از کوبیسم وفوتوریسم که بی نظمی همزمان تصاویر را توصیه می کردند ، فاصله گرفت.
جالب توجه ترین اثر "هارتفیلد" ، سری تصویرسازی جلدهای مجله هفتگی کارگر با نام "آربایتر الوستریرته زایتونگ" بود. از 1930 تا 1938م. او بیش از 200 جلد مجله طراحی کرد که همگی با عکس کار شده بودند و در آنها خط مشی حزب سوسیالیست نشان داده شده بود.
او برای ساخت آنها از مدل هایی استفاده می کرد و صحنه ها را با کنار هم گذاشتن هوشمندانه تصاویر اجرا می نمود و از ایربراش برای دورگیری آنها استفاده می کرد. بسیاری از این طرح ها که اصول دیالکتیک را تصویر می کردند، از آثار "برتولت برشت" نمایشنامه نویس ، الهام گرفته شده بودند. بنابراین نخستین دیدگاه درباره فتومونتاژ نقض شد و بیننده اجازه یافت که با عناصر نامعثول یک فتومونتاژ که متکی بر طنز یا طعنه بود، خود، پیام اثر را تعبیر کند.
در اورپا فتومونتاژ سیاسی می توانست به همان شدتی که جوامع مرتجع را سرکوب می نمود، برای تقدیر از جامعه نوین نیز کارایی داشته باشد. در اوج محبوبیت این تکنیک در ماه های پایانی 1920م. فتومونتاژ دستمایه نمایشگاه های زیادی شد که تاکید آنها بر تجربه آزمایشی فتومونتاژ طبیعت آوانگارد آن و هم سطح نمودنش با مدرنیسم بود.
اما در ایالات متحده فتومونتاژ در بُعد دیگری برای فروش کالاها به کار گرفته شد. این تکنیک ، شیوه ای عامه پسند و تاثیرگذار را به تبلیغ کنندگان نشان داد.همچنین خصوصیات "جادوی" دستاوردهای آن، با شیوه های بصری پویایی که بر پایه ترفندهای برش و چسباندن تصاویر بود، می توانست بهتر شود.
این تکنیک ها به زودی از سوی آژانس های تبلیغاتی به اروپا بازگشتند. در دوران رکود اقتصادی ، هنرمندان ، فتومونتاژ را درنمایشگاه ها و نشریات ، به ویژه برای آژانس "سیاست نوین" رئیس جمهور روزولت با عنوان "مدیریت حفاظت مزرعه" استفاده می کردند.
پس از جنگ جهانی دوم، هنگامی که دولت فدرال عکس های دیواری را برای تشویق سربازان به میهن دوستی و همبستگی ملی سفارش داد، فتومونتاژ همچنان به کار گرفته می شد.
شرح تصویر:
1- اثر هانا هش
2- اثر هانا هش
3- اثر جان هارتفیلد
4- اثر جان هارتفیلد
پی نوشت:
1- فتومونتاژ، ص37.
سمیه رمضان ماهی
بخش هنری تبیان
منابع:
یک قرن طراحی گرافیک جرمی آینسلی
تاریخ مختصر طراحی گرافیک ریچارد هولیس
اطلس طراحان گرافیک النا استانیک
فتومونتاژ، داون ادس
