تفاوت اختیار انسان با جن
آیا جنیان نیز مانند انسان دارای اختیار هستند و آیا اختیار انسان و جن با هم تفاوت دارد؟
پاسخ:برای روشن شدن موضوع مورد پرسش، نخست دلایلی را که دلالت بر اختیار جنیان می‌کند، بیان می‌کنیم سپس به تفاوت آن با اختیار انسان اشاره می‌کنیم.
آیات و روایات بسیاری وجود دارد که به طور مستقیم و یا غیر مستقیم بر اختیار جنیان دلالت می‌کند؛ مانند:
1. آیات
الف. «بگو به من وحى شده است که جمعى از «جن» به سخنانم گوش فرا دادهاند، سپس گفتهاند: ما قرآن عجیبى شنیدهایم که به راه راست هدایت مىکند، پس ما به آن ایمان آوردهایم و هرگز کسى را شریک پروردگارمان قرار نمىدهیم».[1]
ب. «و اینکه در میان ما، افرادى صالح و افرادى غیر صالح‌اند و ما گروههاى متفاوتى هستیم»![2]
ج. «و اینکه گروهى از ما مسلمان و گروهى ظالم‌اند، هر کس اسلام را اختیار کند راه راست را برگزیده است».[3]
د. «و امّا ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخ‌اند! و اینکه اگر آنها [جنّ و انس] در راه (ایمان) استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان مىکنیم»![4]
هـ. «و اگر مىخواستیم به هر فردی هدایت لازمش را (از روى اجبار بدهیم) مىدادیم، ولى (من آنها را آزاد گذاردهام و) سخن و وعدهام حق است که دوزخ را (از افراد بىایمان و گنه‌کار) از جنّ و انس همگى پر کنم»![5]
بر اساس این آیه شریفه، تمام افراد جنّ و انس که حامل تکلیف الهى هستند، باید در جهنّم که ظهور و بروز معناى دنیا است داخل شوند، و سپس طبق اراده و مجاهده، خود را از آن خارج سازند و به بهشت که ظهور حیات برتر است رهسپار گردند.[6]
و. «زود باشد بپردازیم و رسیدگى کنیم به حساب شما (یا براى شما) اى دو گروه بزرگ (انسان و جن)».[7]
ز. «اى گروه جنّ و انس اگر توانایى دارید اینکه از اطراف آسمانها و زمین فرار کنید پس فرار کنید نمىتوانید فرار کنید مگر از روى مدرک و دلیل و حجت».[8]
ح. «و همانا بسیارى از جنّ و انس را براى دوزخ آفریدیم، (که سرانجامشان به آن‌‌جا مىکشد، چرا که) آنان دل‌‌هایى دارند که با آن حقّ را درک نمىکنند و چشمانى دارند که با آن نمىبینند و گوش‌‌هایى دارند که با آن نمىشنوند، آنان همچون چهارپایان، بلکه گمراهترند، آنان همان غافلان‌اند». [9]
در این آیات نکاتی وجود دارد که به نحوی دلالت بر اختیار جنیان می‌کند.
اینکه جمعی از جنیان گفتند ما ایمان آوردیم و هرگز کسى را شریک پروردگارمان قرار نمىدهیم؛ و اینکه از میان آنان برخی صالح و افرادى غیر صالح و گروهى مسلمان و گروهى ظالم هستند؛
و خداوند در پاسخشان می‌فرماید: ظالمان آتشگیره و هیزم دوزخ‌اند! و اگر جنّ و انس در راه ایمان استقامت ورزند، با آب فراوان سیرابشان مىکنیم!
نیز می‌فرماید: سخن و وعدهام حق است که دوزخ را (از افراد بىایمان و گنه‌کار) از جنّ و انس همگى پر کنم، تمام این امور دلالت بر اختیار جنیان می‌کند؛ بنابر این جنّ هم مثل انسان، تکلیف و اختیار، کیفر و پاداش دارد.
2. روایت
الف. در برخی از منابع آمده است؛ پیامبر اسلام(صلی الله علیه و آله) در مقابل تقاضای شخصی از جن به نام «عرفطة بن سمراه جنی» مبنی بر کمک برای رفع مزاحمت جنیان کافر، علی(علیه السلام) را برای جنگ با آنان اعزام نمود و آن‌حضرت پس از انجام مأموریت، به سلامت بازگشت.[10]
ب. ابو حمزه ثمالى می‌گوید: اجازه خواستم خدمت حضرت باقر(علیه السلام) برسم. گفتند گروهى خدمت ایشان هستند صبر کن تا آنها خارج شوند. گروهى خارج شدند که به نظر من آشنا نمىآمدند و آنها را نمىشناختم، امام(علیه السلام) به من اجازه داد وارد شده، گفتم فدایت شوم حالا زمان حکومت بنى امیه است که از دم شمشیر آنها خون می‌‌چکد فرمود: اى ابو حمزه اینها شیعیان ما از طایفه جن هستند آمده بودند که سۆالهاى دینى خود را بنمایند.[11]
به نظر می‌رسد، اگرچه طائفه جنّ وجودشان نسبت به انسان بسیار ضعیف‌تر است و در حقیقت می‌توان آنان را پیرو و تابع انسان دانست،[12] و نیز با توجه به شرایط وجودیشان شاید نسبت به انسان در برخی از تکالیف با هم تفاوت‌هایی داشته باشند، امّا آنان نیز مانند انسان مکلَّف به تکلیف و داراى اختیار هستند و امکانِ تخلّف از دستورات الهی را دارند.
پی نوشت:
[1]. جن، 2.
[2]. همان، 11.
[3]. همان، 14.
[4]. همان، 15 و 16.
[5]. سجده، 13.
[6]. حسینى تهرانى، سید محمد حسین، معاد شناسى، ج 8، ص 86، نور ملکوت قرآن، مشهد، چاپ اول، 1423 ق؛ ر. ک: «آیه 71 سوره مریم و جهنم رفتن تمام مسلمانان»، پاسخ 34849.
[7]. «سَنَفْرُغُ لَکُمْ أَیُّهَ الثَّقَلانِ»، الرحمن، 31.
[8]. «یا مَعْشَرَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ إِنِ اسْتَطَعْتُمْ أَنْ تَنْفُذُوا مِنْ أَقْطارِ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ فَانْفُذُوا لا تَنْفُذُونَ إِلاَّ َّ بِسُلْطانٍ»، الرحمن، 33.
[9]. «وَ لَقَدْ ذَرَأْنا لِجَهَنَّمَ کَثِیراً مِنَ الْجِنِّ وَ الْإِنْسِ لَهُمْ قُلُوبٌ لا یَفْقَهُونَ بِها وَ لَهُمْ أَعْیُنٌ لا یُبْصِرُونَ بِها وَ لَهُمْ آذانٌ لا یَسْمَعُونَ بِها أُولئِکَ کَالْأَنْعامِ بَلْ هُمْ أَضَلُّ أُولئِکَ هُمُ الْغافِلُونَ»، اعراف، 179.
[10]. ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، الاصابة فی تمییز الصحابة، تحقیق: عبد الموجود، عادل احمد، معوض، علی محمد، ج 4، ص 402، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، 1415ق.
[11]. مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، (بخش امامت، ترجمه جلد هفتم بحار الانوار)، خسروى، موسى، ج 5، ص 14، اسلامیه، تهران، چاپ دوم، 1363ش.
[12]. معاد شناسى، ج 2، ص 4.
بخش اعتقادات شیعه تبیان
منبع: گفتمان قرآنی
مطالب مرتبط:
