راهکارهایی برای مقابله با عدم تمرکز

من خود اینجا و دلم جای دگر

در بخش اول راهکارهایی برای مقابله با عدم تمرکز، به نحوه تمرکز در کلاس درس و چند شیوه مطالعه متمرکز از جمله تند خواندن و یادداشت برداری نگاهی داشتیم. در این شماره به سایر شیوه های مطالعه متمرکز اشاره می کنیم.

سۆال کردن

پیش از مطالعه، با یکی دو سۆال، ذهن خود را هدفدار کنید. وقتی می گوییم که هنگام مطالعه مدام از خودتان سۆال کنید، منظورمان این است که پیش از مطالعه، در حین مطالعه و پس از آن، می توانید از خود درباره مباحث کتاب سۆال کنید.

بپرسید

در کتاب «روش های مطالعه» نوشته «کی پی بالدریج»، ترجمه دکتر علی اکبر سیف، به طرح سۆالات هفتگانه «گانیه» اشاره شده است. طرح این سۆالات، بسیار ارزشمند و مفید است و فوق العاده در ایجاد تمرکز حواس مۆثر است. ما در زیر به اختصار، این سۆالات هفتگانه را توضیح می دهیم.

1-  سۆالات حافظه ای:

این سۆالات، کم اهمیت ترین سۆالات هستند و صرفاً با یادآوری اطلاعات سر و کار دارند؛ مانند: کشورهای همسایه ایران کدامند؟ بوعلی سینا در چه تاریخی متولد شده است؟ جنگ جهانی اول در چه تاریخی رخ داد؟

2-  سۆالات ترجمه ای:

این نوع سۆالات، بهتر از سۆالات حافظه ای هستند و به بیان یک مفهوم پیچیده یا یک مطلب دشوار به زبان ساده تر می پردازند، مانند اینکه: «گشتاور به زبان ساده یعنی چه؟»، «فرمول انیشتین به زبان من چه می شود؟»، «افزایش شعاع مولکولی را نسبت به افزایش عدد اتمی روی نمودار چگونه می توان نشان داد؟»

3-  سۆالات تفسیری:

این سۆالات را سۆالات رابطه ای هم می گویند و به کشف درک روابط میان دو مفهوم می پردازند. این رابطه می تواند تشابه یا تفاوت باشد؛ سۆالاتی مانند: «تفاوت دندان های گوشتخواران با گیاهخواران چیست؟»، «حافظه از نظر ساختار و عملکرد، چه وجه تشابهی با کامپیوتر دارد؟»

4-  سۆالات کاربردی:

این سۆالات، همان طور که از نامشان بر می آید، می خواهند مطالب علمی را به مسائل روزمره ربط دهند و آنها را در عمل بسنجند؛ مثلاً «چگونه می توان از اصطحکاک ناشی از کشش اجسام روی زمین کاست؟»، «تشویق، بلافاصله پس از یک عمل خوب، چه نقشی در شکل گیری شخصیت کودک دارد؟» و ...

5-  سۆالات تحلیلی:

این سۆالات، منطقی و استدلالی نیز خوانده می شوند. در این نوع از  سۆالات، قدم های منطقی یک شخص یا تغییر و تحول یک شی ء یا وضعیت را از نقطه شروع تا پایان بررسی می کنیم؛ مثلاً «آنتونی رابینز، روان شناس به نام امروز، چگونه با ناکامی ها، زندگی خود را دگرگون کرد؟» یا «هواپیما چگونه به وجود آمد؟»

6-  سۆالات ترکیبی:

این سۆالات به سۆالات خلٌاق معروفند. در این سۆالات، شما با پهلوی هم قرار دادن اطلاعات و ایده ها و اندیشه های قبلی به طرح اندیشه های نو دست می زنید و آن را به پرسش می گذارید؛ مثلاً «تناسب جمعیت و مسکن را در 20 سال آینده ایران چگونه پیش بینی می کنید؟» یا «چه ماده ای می توان به چای افزود تا نوشیدنی خوش طعم تری شود؟»

7-  سۆالات ارزش نگاری:

این سۆالات، قوی ترین سۆالات است. در این سۆالات، ما درباره مۆلف، نویسنده، مترجم، و متن کتاب داوری می کنیم و نظر و روش خودمان را با نظر و روش آنها مقایسه می کنیم؛ مثلاً از خود می پرسیم که از بین رمان های رومن رولان، نویسنده فرانسوی (جان شیفته، ژان کریستف، زندگی تولستوی،زندگی بهتوون و ... ) کدام اثر، شخصیت خود رومن رولان را نشان می دهد؟

باید توجه داشته باشید که این سۆالات را خواننده طرح می کند و از خود سۆال می کند و به آنها پاسخ می دهد و هر چه سۆال قوی تر مطرح شود، تمرکز و علاقه بیشتری هم  ایجاد می شود. تأکید می کنیم که خودتان باید سۆال طرح کنید؛ نه اینکه به چند سۆال مطرح شده در کتاب پاسخ دهید. وقتی که خود شما سۆال طرح می کنید، بیشتر به پاسخگویی علاقه مند می شوید؛ البته به سۆالات کتاب هم فکر کنید و به دنبال پاسخگویی به آنها هم باشید، اما حتماً با توجه به متن، اطلاعات قبلی و نظر و ایده خود، سۆالات دیگری را هم مطرح کید.

یادداشت عوامل حواس پرتی

عوامل حواس پرتی هیچ گاه به صفر نمی رسند؛ حتی اگر شما بهترین شیوه مطالعه را در پیش گرفته باشید.

گاهی اوقات، با اینکه غرق یک درس هستید، کاری به خاطرتان می آید که تصمیم داشتید آن روز انجام دهید. این یادآوری باعث می شود که دیگر نتوانید روی درس تمرکز کنید. بهترین و مۆثر ترین راه برای مقابله با این عدم تمرکز، نوشتن آن کار روی یک برگ کوچک کاغذ است؛ برای مثال در اوج درس، شما به ذهنتان می رسد که امروز باید برای خرید کفش به بازار بروید. وقتی شما این موضوع را یادداشت می کنید، دیگر خیالتان راحت می شود که فراموش نخواهید کرد و می توانید به مطالعه متمرکز خود ادامه دهید؛ اما اگر ننویسید و بگویید«باشد برای بعد» یا «می دانم که یادم نمی رود» توانایی ذهن خود را کم کرده اید؛ پس هر چه در حین مطالعه به خاطرتان می آید و عامل مزاحم تلقی می شود، گوشه ای یادداشت کنید. اینکه باید نان بخرید، جزوه دوستتان را بدهید، دروس دیگری را مطالعه کنید و ... ، همه را یادداشت کنید و بار ذهنی مربوط به آن را تخلیه کنید و با خیال راحت به مطالعه ادامه دهید.

هنگامی که حواستان پرت می شود و ذهنتان سرگردان است، مرتب به خودتان هشدار دهید که «حالا اینجا باش». این روش کم کم سبب می شود که توجه شما به موضوع مورد نظر جلب شود

حالا اینجا باش!

بارها از دانش آموزان شنیده ام که می گویند به قول معروف نفسم از جای گرم در می آید و اگر جای آنها بودم و در هجوم این همه افکار متنوع قرار می گرفتم، نمی توانستم تمرکز کنم؛ چون جوانی است و صدها فکر، و وقتی به یک فکر پشت می کنی، فکر و خیال دیگری ذهنت را اشغال می کند. روان شناسان یکی از راه های مبارزه با این فرار تمرکز را اصل «حالا اینجا باش می دانند». این شیوه ممکن است ظاهراً ساده به نظر بیاید ولی در عین حال بسیار مۆثر است. در این شیوه، هنگامی که حواستان پرت می شود و ذهنتان سرگردان است، مرتب به خودتان هشدار دهید که «حالا اینجا باش». این روش کم کم سبب می شود که توجه شما به موضوع مورد نظرتان جلب شود؛ البته لازم است که در طول روز زمانی را برای پرداختن به تفکرات و تخیلاتی که به ذهنتان هجوم می آورد، اختصاص دهید؛ برای مثال، یک ربع یا نیم ساعت از روز خود را به این کار اختصاص دهید و به هیچ وجه در این مدت، به کار دیگری نپردازید و فقط ذهن خود را آزاد بگذارید تا به هر چه می خواهد فکر کند؛ چون فقط در صورتی که زمانی را به این کار اختصاص دهید، می توانید به روح و روانتان در زمان های دیگر بقبولانید که اکنون زمان فکر کردن به افکار مزاحم نیست و شما زمان دیگری را به این کار اختصاص داده اید؛ البته اوایل کار ممکن است با وجود اختصاص دادن این زمان، باز هم تمرکزتان بارها در میانه درس و مطالعه از بین برود، اما اگر روی این کار پافشاری کنید و هر بار که حواستان پرت شد، به خود بگویید که «حالا اینجا باش و این افکار را بگذار برای زمان مورد نظر» بمرور شاهد این خواهید بود که تعداد دفعاتی که حواستان پرت می شود، کمتر و کمتر خواهد شد؛ به عبارت دیگر، باید صبور باشید تا شاهد پیشرفت خود در این زمنیه باشید.

خود را ضد ضربه کنید

یکی از باورهای بسیار نادرست برخی از شما این است که برای تمرکز حواس داشتن باید در محیط، سکوت مطلق برقرار باشد. واقعیت این است که هر چند خوب است در مکان مطالعه سر و صدای کمتری باشد، اما به هیچ عنوان در جست و جوی محیطی نباشید که سکوت مطلق بر آن حکمفرما باشد.

سکوت، نسبی است و سر و صدای محیط های مختلف با هم متفاوت است. بهترین مکان برای مطالعه جایی است که سر و صدا در آن از بقیه جاهای موجود کمتر باشد؛ مثلاً شما اکنون می خواهید مطالعه کنید و تنها مکانی را که در اختیار دارید، اتاقی است که در آن تلویزیون روشن است. مسلماً این محیط ایده آل نیست، اما شما در دورترین نقطه اتاق از تلویزیون و پشت به آن می نشینید و مطالعه می کنید. در این حالت، شما از بهترین شرایط ممکن برای مطالعه استفاده کرده اید. یک نکته دیگر را هم بگویید: اساساً مطالعه در جای کاملاً ساکت غلط است.

اگر شما با کوچک ترین سر و صدایی تمرکز حواستان به هم می ریزد و ایجاد تمرکز دوباره برایتان بسیار مشکل است، باید در فضایی که تا حدودی در آن سر و صداست مطالعه کنید؛ چون  همیشه شرایط آرمانی در منزل، مدرسه یا حتی سر جلسه آزمون سراسری حاکم نیست و آن وقت شما نمی توانید در این شرایط تمرکز لازم  را داشته باشید.

یکی از رتبه های برتر گروه آزمایشی علوم ریاضی و فنی دو سال گذشته در گفت و گو با پیک سنجش می گفت: «خواهر کوچکم در خانه اصلاً به شرایط من توجه نداشت و آن قدر سر و صدا می کرد که من می گفتم تو مرا ضد ضربه کرده ای و هیچ حادثه غیر مترقبه ای در آزمون سراسری نمی تواند تمرکز مرا به هم بریزد.»

طبق تحقیقات ژاپنی ها میزان مطالعه، بازدهی، میزان به خاطر سپاری و تمرکز با میزان نظم و ترتیب اتاق ها نسبت مستقیم دارد.

فضای مطالعاتی تان را مرتب و منظم کنید

اخیراً ژاپنی ها تحقیقات جالبی را روی یک گروه هزار نفری انجام داده اند. کودکان ده ساله ای که از بهره هوشی، استعداد و توانایی ذهنی نسبتاً یکسانی برخوردار بوده اند، هر یک از این کودکان در محیط متفاوتی از دیگران قرار گرفتند؛ محیط مطالعه نفر اول بسیار درهم ریخته و شلوغ بود؛ اتاق نفر دوم آشفتگی نستباً کمتری داشت؛ اتاق نفر سوم نسبت به نفر دوم کمی منظم تر و با وسایل کمتری بود، و به همین ترتیب تا نفر هزارم که اتاقی بسیار منظم، مرتب و با حداقل وسایل داشت.

کتاب یکسانی را به همه دادند و به هر یک فرصتی مناسب برای مطالعه در اتاق های مخصوص داده شد. بعد از پایان زمان تحقیق، بررسی نتیجه ها بسیار جالب بود: میزان مطالعه، بازدهی، میزان به خاطر سپاری و تمرکز با میزان نظم و ترتیب اتاق ها نسبت مستقیم داشت؛ یعنی هر چه فردی در اتاق با اسباب و وسایل کمتر، مرتب تر و منظم تر قرار گرفته بود، بازدهی کمٌی و کیفی بیشتری را در مطالعه خود نشان می داد.

بنابراین، برای مطلعه مۆثر تر و مفیدتر، هر چه می توانید در محیطی با وسایل و اسباب کمتر و منظم تر و مرتب تر قرار گیرید. «شاکتی گواین» در کتاب «بازتاب های نور» می گوید: «هر وضعیت درونی، انعکاس بیرونی و محیطی دارد و هر وضعیت محیطی بازتاب درونی»؛ یعنی وضعیت منظم پیرامون شما به نظم فکری و درونی شما کمک می کند و همچنین نامنظمی، سبب آشفتگی ذهنی شما می شود؛ پس قبل از مطالعه، دو سه دقیقه هم که شده، به مرتب کردن اتاق یا میز مطالعه خود بپردازید و این مسأله را جدی بگیرید.

مرکز یادگیری سایت تبیان - منبع: پیک سنجش