خانواده و نظام سرمایه

سرمایه داری، خانواده و زندگی شخصی. ایلای زارتسکی. مترجم: منیژه نجم عراقی. نشر نی.چاپاول. تهران1390..1500 نسخه.176صفحه.4000 تومان.

« با پیدایش سرمایه داری صنعتی که روز به روز بیش تر تولید کالا را از خانه دور کرد، مردان و زنان رفته رفته حساب خانواده را از اقتصاد جدا کردند و زندگی شخصی سپهری جدا از جامعه بزرگ تر قلمداد شد.»^[1]

از زمان پیدایی نظام های سرمایه داری خانواده از معنایی که سابق بر این داشت خارج شده و مفهومی تازه به خود گرفته است.

موضوع خانواده یکی از مسائل مهم اجتماعی  است که دیدگاه های متفاوتی درباره آن اراده شده است.

عده ای به نظام خانواده حمله کرده اند و با این نگاه که نظام خانواده زمینه ساز ستم بر زنان و کودکان  و نابسامانی اجتماعی است آن را ملال انگیز توصیف کرده و معتقدند خانواده اجازه رشد را از افراد آن سلب می کند. برخی دیگر درست دیدگاهی بر عکس این دارند و معتقدند نهاد خانواده استحکام اخلاقی ایجاد و ازبروز جرم و جنایت جلوگیری می کند. خانواده نظم و انضباط  اجتماعی را پایدار نگه می دارد و تنها در خانواده می توان عشق و عطوفت را به دست آورد.

این کتاب در شش فصل به بررسی تقسیم خصوصی و عمومی یا جهان های درونی و بیرونی جامعه می پردازد. سرمایه داری از سویی منجر به  اضمحلال خانواده مرد سالار سنتی انجامید که بر بنیاد مالکیت خصوصی استوار بود و از سوی دیگر، برداشت تازه ای از زندگی ایجاد کرد که از دل آن مفهوم زندگی شخصی بیرون زد.

در فصل اول این کتاب نشان می دهد که جنبش معاصر زنان گرچه به این کشف رسید که اقتصاد و خانواده دو قلمرو جداگانه و مستقل اند، اما به چون و چرای این جدایی نپرداخت.

در فصل دوم نویسنده این دو شاخگی اقتصاد و خانواده را ویژه جامعه سرمایه داری می داند و تاریخ پیامدهای آن را نیز اشاره می کند.

در فصل سوم به ریشه یابی معنای خانواده در جامعه سرمایه داری می پردازد.

در فصل چهارم مدعی است پرولتاریا شدن مستلزم پیدایش ذهنیت گرایی است. وی در این فصل اشاره می کند با ظهور صنعت، زنان از بسیاری از قید و بندهای سنتی مرد سالار رها شدند اما گسترش زندگی شخصی مبنایی تازه برای ستم بر آنان پدید آورد که تنها تشکیل خانواده می تواند پناهگاه امنی برایشان به وجود آورد.

در فصل پنجم جنبش های مدرنی را بررسی می کند که در پی دگرگون کردن مفهوم خانواده هستند. فصل پایانی اهمیت روانکاوی و ارتباط آن را با این موضوع پی می گیرد.

بر کتاب وی ایراداتی هم وارد است از جمله این که گفته می شود او به شدت خشونت و تبعیضی را که در خانواده یافت می شود، کم اهمیت شمرده است. یا اینکه درباره اهمیت خانواده به مثابه پناهگاهی در برابر زندگی در جامعه سرمایه داری غلو کرده است. همچنین بر میزان جدایی زندگی خانوادگی از کار گزافه گفته است. تاکید بیش از اندازه بر توصیف زنان نسبت به سرمایه نمی تواند فرودستی زنان را نسبت به مردان توضیح دهد. و روشن نیست چرا در فرایند تحول اجتماعی در قرن های اخیر مردان به موقعیت اجتماعی دست یافته اند ولی زنان از آن موقعیت محروم اند. در هر حال این کتاب و بحث آن یکی از کتاب های مهم در این زمینه است که تاثیرات زیادی بر نظریه اجتماعی و سیاسی داشته است.

ایلای زارتسکی تاریخ دانی است که درباره تاریخ سرمایه داری و ابعاد اجتماعی و فرهنگی آن تحقیقات بسیاری انجام داده است. دوران جوانی وی در اوج جنبش های آزادی بخش سال های 1960گذشت. کتاب سرمایه داری، خانواده و زندگی شخصی بر آمد حال و هوای همان دوران و تحلیلی است که او از تجربیات و دانسته های خود داشته است. « اسرار روح: روانکاوی، مدرنیته و زندگی شخصی» از دیگر کتاب های اوست.

«روان کاوی در مرحله ای از رشد سرمایه داری پدیدار شد که خانواده دیگر واحد تولید کالا نبود و روز به روز بیش تر به آن به چشم گریزگاهی برای مصون ماندن از فشارهای اقتصاد و جامعه می نگریستند. »^[2]

پی نوشت:

[1]صفحه 90 کتاب

[2]صفحه 151 کتاب

بخش کتاب و کتابخوانی تبیان