درمان فتودینامیک چیست؟

(قسمت اول)

هنگامی که عامل حساس به نور در معرض طول موج مشخصی از نور قرار می‌گیرد، تولید نوعی اکسیژن می‌کند که سلول‌های موردنظر مجاور را از بین می‌برد.

تقریبا همه کودکان یک بار چراغ قوه ای را روشن کرده و دست خود را روی نور آن قرار داده اند و نور قرمزی را که لای انگشتشان می گذرد، دیده اند. این رنگ قرمز تنها به خاطر قرمزی خون نیست بلکه مانند رنگ آبی آسمان، این رنگ قرمز ناشی از مقدار نوری است که بوسیله یک شیء پراکنده می شود و بستگی به طول موج نور پراکنده دارد. نور با طول موج های بلند عملا می تواند از بافت زنده عبور کند بدون آنکه پراکندگی اضافی اتفاق بیافتد، بنابراین می توان از آن برای تاثیرگذاری بر فرایندهای داخل بدن سود جست.

در واقع هر داروی حساس به نور را نوری با طول موج مشخصی فعال می‌کند. این طول موج تعیین می‌کند که نور تا چه فاصله‌ای می‌تواند به داخل بدن عبور کند. بنابراین، پزشکان از داروی حساس به نور و طول موج نور برای درمان سلول‌های سرطانی در بخش‌های مختلف بدن توسط PDT استفاده می‌کنند.

در درمان فتودینامیکی، یک ذره درون بدن قرار داده می شود و از خارج بر آن نور می تابانند. این نور می تواند ناشی از لیزر یا لامپ باشد. ذره این نور را جذب می کند و بعد از آن ممکن است چند اتفاق بیفتد. اگر ذره صرفا یک نانونقطه‌ی فلزی باشد،انرژی نور این نقطه را گرم می کند بنابراین هر بافتی را در مجاورت آن گرم می کند. این عمل را می توان برای نقطه های مولکولی خاصی نیز به کاربرد و مولکول های اکسیژن پرانرژی تولید کرد. مولکول های اکسیژن بسیار واکنش پذیرند و با اکثر مولکول های آلی مجاورشان، ازجمله تومورهای بدخیم واکنش شیمیایی صورت می دهند، بنابراین آن ها را تخریب می کنند. این ایده های درمانی را درمان فتودینامیکی می گویند زیرا نه تنها به وسیله ی نور(فوتون) صورت می گیرند بلکه به دینامیک حالت برانگیخته مولکول ها یا نقطه های درگیر هم وابسته اند.

مكانیسم عمل درمان فتودینامیک

اساس درمان فتودینامیكی بر یك روند چند مرحله ای استوار است. در مرحله اول یك تركیب حساسگر نوری كه در محیط تاریك فاقد سمیت می باشد، به صورت سیستمیك یا موضعی و در شرایط دور از نور تجویز می شود. بعد از اینكه نسبت تركیب حساسگر نوری در بافت هدف مورد درمان به مقدار مناسب رسید، دوز مشخصی از نور كه با دقت تنظیم شده است برای مدت زمان خاصی كه بستگی به مقدار انرژی لازم برای فعال كردن تركیب حساسگر نوری دارد، مستقیماً روی بافت مبتلا تابانیده می شود. مراقبت لازم برای حفظ انرژی در یك سطح ایمن برای بافت های سالم اطراف صورت می گیرد.

فعال سازی تركیب حساسگر نوری ناشی از واكنش های فتوشیمیایی است كه عوامل سمی كشنده ای را تولید می كنند. نظیر نمونه هایی از اكسیژن واكنش دهنده با سلو لهای بافت. این رادیكال های سمی مبتنی بر تجمع طولانی ترکیب PDT باعث مرگ سلولی و تخریب بافتی می شوند. كاربرد موفق حساسگر نوری در سلولهای بیمار و خروج سریع از سلول های بافت طبیعی می باشد.

منابع نوری درمان فتودینامیک

هم منابع نوری لیزری و هم منابع نور غیر لیزری در دسترس هستند. برای PDT لیزرهای قدیمی تر، نظیر لیزر آرگون، لیزر Nd:YAG و لیزر بخار طلا در حال حاضر با لیزرهای دیود جامدی كه كوچكتر و ارزان قیمت تر هستند جایگزین شده اند. نورهای غیر لیزری، شامل لامپ های قوس گزنون یا هالوژن فیلتر شده، لوله های فلورسانس نور آبی و ردیف های دیودی منتشر كننده برای درمان نواحی بزرگی از پوست کاربرددارند.

منابع نوری غیر همدوس

مزایای منابع نوری غیر همدوس به این صورت است:

- به علت سطح تابش وسیع در درمان ضایعات پوستی بزرگ كاربرد دارند.

- هزینه پایین و سهولت دسترسی

- تركیبات حساسگر نوری مختلف با جذب مختلف می تواند بكار رود.

مزایای درمان فتودینامیک

درمان فتودینامیک به مانند جراحی یا پرتودرمانی و شیمی درمانی می تواند در درمان بعضی از سرطان ها و یا ضایعات پیش سرطانی به کار رود ولی مطالعات و تجربیات بر آن است که این نوع درمان آسیب به بافت سالم را کاهش می دهد.

1. این روش سریع عمل کرده و بافت هدف را بهتر تحت تاثیر قرار می دهد.

2. اثرات سمی درمان فتودینامیک بسیار کم است. در واقع در این روش عوارض آزاردهنده شیمی درمانی یا رادیوتراپی مانند ریزش مو، توکسیسیته کلیوی و قلبی، اختلالات پوستی، خونریزی های رحمی، شوک و غیره وجود ندارد .

3. درمان فتودینامیک یک منطقه هدف را از بافت بیمار انتخاب می کند و بافت سالم اطراف آسیب جزئی بسیار کمی می بیند. تاثیر این انتخاب از بسیاری از درمان های دشوار دیگر برای رسیدن به درمان بهتر است.

4. نسبت به روش های دیگر درمانی، خاصیت تهاجمی کمتری دارد.

5. دراین روش درمان می تواند تکرار شود.

6. درمان فتودینامیک در تسکین درد موثر است و باعث بهبود کیفیت زندگی و طولانی شدن زمان زندگی در بیماران می شود و از آن به عنوان درمان تسکین بخش یاد می کنند.

7. برای بعضی از تومورها، درمان فتودینامیک به کوچک شدن تومور قبل از برداشتن، یا از بین رفتن تومور و تا حد زیادی به کاهش شانس عود تومور کمک کند.

4

8. این درمان می تواند برای محافظت از ظاهر و عملکرد اندام های حیاتی موثر باشد و شکل عضو آسیب دیده و عملکرد فیزیولوژیک آن راحفظ کند.

ادامه دارد...

منبع: medicinenet، nature، cancer ،ncii

مقاله فتودینامیك تراپی در درماتولوژی- محسن فاتح، داریوش همراهی

کتاب نانوفناوری- مارک راتنر، دانیل راتنر