تله های نفتی

نفت امروزه یکی از مهم‌ترین منابع انرژی است. اقوام متمدن دوران باستان، به ویژه سومری‌ها، آشوری‌ها و بابلی‌ها، حدود چهار هزار و پانصد سال پیش در سرزمین بین‌النهرین (عراق امروزی) با برخی از مواد نفتی که از دریاچه قیر به دست می‌آمد، آشنایی داشتند. آنان از خود قیر به عنوان ماده غیرقابل نفوذ برای عایق‌کاری استفاده می‌کردند. رومی‌ها و یونانی‌ها نیز مواد قیری را برای غیرقابل نفوذ کردن بدنه کشتی‌ها و همچنین برای روشنایی و گرم کردن به کار می‌بردند.

تله‌های نفتی به چه مکان‌هایی اطلاق می‌شوند؟

نفت گیر یا تله نفتی، به محل تجمع نفت و گاز گفته می‌شود؛ به عبارت دیگر به ناحیه‌ای که از حرکت صعودی نفت و گاز جلوگیری کرده و سبب تجمع نفت گاز شود تله نفتی گفته می‌شود. سنگ مخزن مناسب، منافذ به هم مرتبط، وجود نفت، گاز و عامل بازدارنده حرکت صدور کننده نفت و گاز یا پوش سنگ از جمله عوامل اصلی تشکیل ‌دهنده نفت گیر می باشد. وقتی که نفت از سنگ منشأ به وجود آید از لایه‌های نفوذپذیر به طرف بالا شروع به حرکت کرده ومی تواند به سطح زمین برسد. مگر این که مانعی در سد راه حرکت روبه بالای آن قرار گیرد و بتواند در ساختاری به نام تله انباشته شود.

انواع نفت گیرها

گسلی:

گسل خوردگی به طور غیر مستقیم نقش اساسی در ایجاد نفت گیر ایفا می‌کند. گسل در اکتشاف و استخراج مخازن نفت از نظر عامل سد کننده و بازدارنده سیال همچنین عامل انتقال و فراهم ‌آورنده معبری تراوا جهت عبور سیال مورد سۆال بوده است. برای مثال، گسل خوردگی در سنگ‌های غیر شکننده بیشتر نقش سر کننده داشته‌های سنگ‌های شکننده و خرد شونده، رل معبری تراوا را ایفا می‌کند. گسل خوردگی در سنگ‌های شکننده ممکن است با توسعه درزها در سنگ همراه شود که خود عامل موثر در تراوایی و ذخیره‌سازی سنگ محسوب می‌گردد.

مشروط بر این که همزمان با پیدایش درز در سنگ، عوامل ثانویه از جمله سیمان شدگی فضاها را پر نکرده باشد. گسل‌ها در ماسه و شیل سخت نشده، نقش سد کننده را تا حدودی ایفا می‌کند. به خصوص زمانی که مواد رسی فضاها و معابر مرتبط با سطح گسل را فراگیرد.

عامل بازدارنده ممکن است حتی دو لایه ماسه ‌سنگ کاملاً تراوا را از یکدیگر نیز متمایز سازد. نفت گیر ممکن است در ارتباط با گسل‌های کششی در حال رشد که حرکت گسل همزمان با تشکیل رسوبات باشد به وجود آید. در این حالت ضخامت لایه تراوا در یک سمت گسل به مراتب بیشتر از ضخامت آن لایه در سمت دیگر گسل می‌شود.

چینه‌ای:

هر لایه رسوبی ماسه‌ایی دارای حد و مرز معینی است، گروهی عدسی شکل بوده و گروهی بسیار گسترده و پهن می‌باشد. از دیدگاه زمین‌شناسی نفت لایه‌های ماسه‌ای ممکن است به مرزهای خود محدود بوده و در رسوبات غیر تراوا محصور باشد، مانند ماسه‌های کانالی و ساحلی. همچنین ماسه‌ها ممکن است گسترش بسیار زیاد داشته و مناطق مفید آن در قله تاقدیس‌ها متمرکز شود. این ماسه‌ها به طور معمول تحت نفوذ چین‌خوردگی قرار می‌گیرد. ابعاد توده‌های ماسه‌ایی عدسی شکل و محصور بین لایه‌های غیر تراوا از چند کیلومتر تجاوز نمی‌کند.

گنبدهای نمکی:

وزن مخصوص رسوبات تازه دفن شده در عمق 800 تا 1200 متری از نمک بیشتر است. نمک در این مرحله سعی دارد به طرف لایه‌های بالایی حرکت کند. حرکت صعود کننده نمک ممکن است با فعالیت تکتونیکی همراه شود. صعود نمک به بالا ممکن است سبب خم شدگی لایه‌های فوقانی شده و یا کاملاً لایه‌های بالایی را بشکافد. نمک بعضی مواقع به سطح زمین رسیده و در نواحی خشک سبب تشکیل گنبد نمکی می‌شود.

تأثیرهای ناشی از حرکت صعودکننده نمک به صورت گوناگون از قبیل برگشتگی لایه‌های کناری و مجاور توده نمک، گسل خوردگی، ایجاد بلوک‌های مثلثی و تکرار این مورد در بال‌ها و در بخش فوقانی توده نمک بوده که در نهایت سبب تشکیل مخازن نفت می‌شود. نفت گیرها ممکن است قطع قطع و یا تکرار شده و حداکثر تا 10 نفت گیر در مجاورت توده نمک تشکیل گردد.

مرکز یادگیری سایت تبیان - تهیه: مرتضی عرفانیان

تنظیم: مریم فروزان کیا