کسانی که نباید امر به معروف و نهی از منکر کنند!!
امر به معروف و نهی از منکر یکی از واجباتی است که خداوند متعال برای ما تکلیف کرده است، و این امر نتیجه بسیار مهمی بر اصلاح جامعه دارد، قرآن کریم صریحا در این مورد صحبت کرده و مۆمنان را امر به آن می کند، اما آیا همگان حق ارشاد دیگران را دارند؟
امر به معروف ونهی از منکر در قرآن جایگاه ویژه ای دارد تا آنجا که در بعضی از آیات امر به معروف و نهی از منکر در ردیف ایمان به خدا، بر پا داشتن نماز، ادای زکات و … آورده شده است و حتی در بعضی دیگر از آیات مقدم خواندن نماز و ادای زکات شده است، به این خاطر که خواندن نماز- که از بزرگترین معروف هاست- نیاز به یک سری مقدماتی دارد که همان امر به معروف است.در جامعه ای که نماز خواندن در آن مرسوم نیست اگر امر به معروف نشود بلا شک نماز خواندن در آن جامعه رواج پیدا نمی کند.
(عصر/ا-3):« وَالعصر ، انّ الانسانَ لفی خُسر، الاّ الذینَ آمنوا و عَمِلوا الصالحاتِ و تواصوا بالحقّ و تواصوا بالصبر»
مضمون این آیه این است که اگر امر به معروف ونهی از منکر در جامعه نباشد انسانی که در آن زندگی می کند خاسر است و ضرر و زیان های زیادی متوجه اوست. در آیه ی سوم از این سوره به یکی از نکات مهم در امر به معروف و نهی از منکر نیز اشاره شده است که ابتدا باید خود عمل صالح انجام دهیم و سپس دیگران را به آن دعوت نماییم.
تعالیم دینی یکی از شرایط وجوب امر به معروف را پایبندی خود افراد به معروف و منکر ذکر نکردهاند. اما این مسئله از دو نگاه قابل بررسی است.
1. کسانی که خود به هیچ معروفی پایبند نیستند و از محرمات دوری نمیکنند، اما در برابر دیگران خودنمایی میکنند و در برابر کوچکترین لغزش آنان عکس العمل نشان میدهند و آنرا به رخ افراد میکشند، و به نوعی امر به معروف را دستاویز مقاصد خود برای تخریب دیگران قرار میدهند، قرآن کریم به چنین افرادی سخت هشدار داده و میفرماید: «یا أَیُّهَا الَّذینَ آمَنُوا لِمَ تَقُولُونَ ما لا تَفْعَلُونَ* كَبُرَ مَقْتاً عِنْدَ اللَّهِ أَنْ تَقُولُوا ما لا تَفْعَلُونَ»؛[1] اى كسانى كه ایمان آوردهاید! چرا سخنى مىگویید كه عمل نمىكنید؟ نزد خدا بسیار موجب خشم است كه سخنى بگویید كه عمل نمىكنید».
قرآن کریم در جایی دیگر میفرماید: «أَ تَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَ تَنْسَوْنَ أَنْفُسَكُمْ وَ أَنْتُمْ تَتْلُونَ الْكِتابَ أَ فَلا تَعْقِلُونَ»؛[2] آیا مردم را به نیكى دعوت مىكنید، اما خودتان را فراموش مىنمایید، با اینكه شما كتاب (آسمانى) را مىخوانید! آیا نمىاندیشید؟!
اینگونه افراد که وظایف و تکالیف خود را فراموش کرده، و در صدد به رخ کشیدن عیوب دیگرانند، خداوند آنها را مورد ملامت و سرزنش قرار داده و میگوید قبل از اینکه در صدد اصلاح دیگران باشید به بررسی عیوب خود بپردازید و به اصلاح خود مشغول شوید.
2. اما در بیشتر موارد اینگونه نیست؛ یعنی فردی که امر به معروف و نهی از منکر میکند، به ضعفهای خود اعتراف دارد، اما از سر خیر خواهی به برادران و خواهران دینی خود تذکر میدهد. اینجا است که امر به معروف و نهی از منکر، از روابط دوستانهای است که میان مۆمنان برای ارتقای معنویشان برقرار شده است.
قرآن کریم در این باره میفرماید: «وَ الْمُۆْمِنُونَ وَ الْمُۆْمِناتُ بَعْضُهُمْ أَوْلِیاءُ بَعْضٍ یَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ یَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ وَ یُقیمُونَ الصَّلاةَ وَ یُۆْتُونَ الزَّكاةَ وَ یُطیعُونَ اللَّهَ وَ رَسُولَهُ أُولئِكَ سَیَرْحَمُهُمُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ عَزیزٌ حَكیمٌ»؛[3] مردان مۆمن و زنان مۆمن دوستان یكدیگرند. به نیكى فرمان مىدهند و از ناشایست باز مىدارند، و نماز مىگزارند و زكات مىدهند و از خدا و پیامبرش فرمانبردارى مىكنند. خدا اینان را رحمت خواهد كرد، خدا پیروزمند و حكیم است.
قرآن کریم در جایی دیگر، در مورد این افراد میفرماید: «...الَّذینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ وَ تَواصَوْا بِالْحَقِّ وَ تَواصَوْا بِالصَّبْر»؛[4] كسانى كه ایمان آورده و اعمال صالح انجام دادهاند، و یكدیگر را به حق سفارش كرده و یكدیگر را به شكیبایى و استقامت توصیه نمودهاند!
«تواصى» به معناى سفارش كردن این به آن و آن به این است. و «تواصى» به «حق» این است كه یكدیگر را به حق سفارش كنند. سفارش كنند به اینكه از حق پیروى نموده و در راه حق استقامت و مداومت كنند.[5]
بزرگ به كوچک سفارش مىكند، و كوچک به نوبه خود بزرگ را در معرض سفارش خود قرار مىدهد؛ دانا نادان را توصیه مىكند، و نادان نیز به توصیه دانا مىپردازد. و این اصل دامنه انجام دادن فریضه امر به معروف و نهى از منكر را گسترش مىدهد، و به همین گونه امر واجب خواندن مردمان به سوى خدا و به همه رساندن رسالتهاى او، و هدایت كردن جاهلان و چیزهاى دیگرى از این قبیل را به صورتى گستردهتر به جریان مىاندازد.[6]
با توجه به آنچه بیان شد، بهتر است نصیحت کننده خود نیز به آنچه میگوید عمل کند، ولی اگر عمل نکرد و قصد خودنمایی و تخریب شخصیت دیگران را نداشت، نمیتواند با این توجیه، امر به معروف و نهی از منکر را ترک کند، بلکه هم باید خود را اصلاح کرده و هم به دیگران امر به معروف نموده و هم پذیرای امر به معروف آنان باشد، تا مصداق مۆمنانی قرار گیرد که سفارش به حق میکنند.
پی نوشت ها:
[1] . صف، 2 و 3.
[2]. بقره، 44.
[3]. توبه، 71.
[4]. عصر، 3.
[5]. طباطبائی، سید محمد حسین، المیزان فی تفسیر القرآن، ج 20، ص 375، دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1417ق.
[6]. ر. ک: مترجمان، تفسیر هدایت، ج 18، ص 314، بنیاد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى، مشهد، چاپ اول، 1377ش.
فرآوری: محمدی
بخش قرآن تبیان
منبع اسلام کوئست
مطالب مرتبط:
موانع امر به معروف و نهی از منکر
پرهیز از پرده درى در امر به معروف و نهی از منکر