چــقدر زیبائی؟ کاش برای من بودی!!
اگر نورانیّت قرآن در اعماق جان حافظِ آن نفوذ کند فروتنی و خشوع در برابر عظمت آفریدگار، همه ی وجود او را فرا خواهد گرفت و نور هوشیاری و بصیرت، ظلمت غفلت و بطالت را از او خواهد زدود، حافظ در پرتو این نور با خالق زیبــائی ها آشنا می شود، با او در شبهای تار خــلوت می کند و انس می گیرد و با اشک شـوق، وصال جمال بی مثالش را می طلبد.
در این مقاله بر آنیم تا مسئولیت قاریان قرآن عزیز را با هم مروری داشته باشیم.
1- یاد آوری
نخستین مسۆولیت کسی که خداوند متعال توفیق حفظ کتاب خود را به او عنایت فرموده، استذکار و یاد آوری است. در این باره از پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) روایت شده است که می فرماید:
" تَعَاهَدوُا الْـقُـرآنَ بِـالتَّــذکِـرَةِ ”؛
با یاد آوری قرآن بر حفظ آن مواظبت کنید. اسد الغابه: ج 3 / ص 537
و در حدیثی دیگر می فرماید:
" إذَا قــَامَ صَاحِبُ الْـقُـرآنِ فَـقَـرَاَهُ بِاللَّـیْلِ وَ النَّـهَارِ ذَکَـرَهُ وَ اِذَا لَمْ یَـقُـمْ بِهِ نَسِـیَهُ ” اگر حافظ قرآن شب و روز به قرائت آن اهتمام ورزد آن را به یاد می آورد و گر نه فراموشش می کند. صحیح مسلم: ج 1 / ص 544/ ح 227
نگهداری از محفوظات قرآنی از حفظ قرآن دشوارتر است. کم نیستند کسانی که موفّق به حفظ همه ی قرآن یا بخش هایی از آن شده اند ولی در نتیجهء مُقیّد نبودن به استذکار. آن را فراموش کرده اند. از این رو احادیث اسلامی یادآوری قرآن را یک مسۆولیّت جدّی تلقی کرده اند و تاکید دارند که حافظ باید با تمام توان بکوشد تا آن چه را از قرآن حفظ کرده فراموش نکند. در این جا به چند نمونه از رهنمودهای پیشوایان اسلام در این باره اشاره می کنیم:
پیامبر اسلام (صل یالله و علیه وآله) می فرماید:
” بِئْسَـمَا لاَحَــدِکُم اَنْ یَــقُولَ نَسِـیتُ آیَـةَ کَیـْتَ وَ کَیـْتَ بَل هُـوَ نُسِّیَ، استَـذکِـروُا الْـقُرآنَ ”
چه زشت است که یکی از شما بگوید آیه فلان و فلان را فراموش کردم، اوست که از یاد رفته است. قرآن را یادآوری کنید. کنز العمال: ج 1 / ص 617 / ح 2849
یعقوب احمر می گوید: ”قُلتُ لاَبِی عَبْـدِاللهِ (علیه السلام):
اِنَّ عَلَیَّ دَیناً کَـثِیراً وَ قَـد دَخَـلَنِی مَا کَانَ الْـقُـرآنُ یَـتَـفَلَّتُ مِنّی. فَقَالَ اَبُو عَبدِاللهِ (علیه السلام): القُرآنَ القُرآنَ، اِنَّ الایَةَ مِنَ الْـقُرآنِ وَالسُّورَةَ لَـتَـجِیءُ یَـوْمَ الْـقِـیَامَةِ حَتَّی تَـصْـعَـدَ الفَ دَرَجَةٍ، یعنی فِی الْجَـنَّةِ، فَـتَـقُولَ: لَو حَـفِـظْـتَنِی لَـبَلَـغْت بِکَ ها هُـنا ”
یعقوب احمر می گوید: به امام صادق (علیه السلام) گفتم: من بدهی فراوانی دارم و از این رو حالتی به من دست داده که قرآن را فراموشم می شود!!!!
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: قرآن را قرآن را، (به اهتمام آن ورزید که) بی گمان آیه و سوره ی قرآن در روز قیامت می آید تا آن که هزار درجه در بهشت بالا می رود و می گوید:
اگر مرا حفظ می کردی تو را به اینجا می رسانم. الکافی: ج 2 / ص 608 /ح 3
امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
” مَن نَسِیَ سُورَةً مِنَ الْـقُـرآنِ مُـثَّلَت لَهُ فِی صُورَةٍ حَسَنَـةٍ وَ دَرَجَةٍ رَفِـیعَةٍ فِی الْـجَـنَّةِ، فَـاِذَا رَاهَا قَـال: مَا اَنْتَ مَا اَحْسَـنَکِ لَـیتَـکِ لِی؟ فَـتَـقُولُ: امَا تَعرِفُـنِی؟ اَنَا سُورَةُ کَـذا و کَـذا وَ لَـو لَـم تَـنْسَنِی رَفَـعْـتُکَ اِلی هذَا ”
هر کس سوره ای از قرآن را فراموش کند، در بهشت به صورت نیکو و درجه ی والای بهشتی برایش مجسم می شود، پس هنــگامی که آن را می بیند می گوید: تو کیستی؟ چــقدر زیبائی؟ کاش برای من بودی!! پس آن صورت می گوید: مـرا نمی شناسی؟ من سوره فلان و فلان هستم، اگر مرا از یاد نبرده بودی تو را به اینجا می رساندم. الکافی: ج 2 / ص 607 / ح 2
2- عمل
مهمترین مسأله ای که حافظ قرآن کریم باید به آن توجّه کند این است که خُــداوند مُتعال با این موفّـقیت بزرگ حُجّت را بر او تمام کرده و حفظ قرآن مسئولیت او را در عمل به رهنمودهای ارزنده ی این کتاب آسمانی سنگین تر نموده است.
پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) در این باره می فرماید:
” یَا مَعَاشِــرَ قُـرّاءِ الْـقُرآنِ اتَّـقُـوا اللهَ عَـزَّ وَجَـلَّ فِیمَا حَمَّـلَکُم مِنْ کِتَابِهِ فَاِنّی مَسْـۆولٌ وَ اِنَّـکُم مَسْـۆُولُونَ، اِنّی مَسْـۆُولٌ عَنْ تَـبْـلِیغِ الرِّسَالَةِ وَ اَمّا اَنْـتُم فَـتَسْاَلوُنَ عَمّا حَمَلتُم مِنْ کِتابِ اللهِ وَ سُنَّتی ”
ای گروه قاریان قرآن. از خدا دربارهء آنچه که از کتابش به شما سپرده، پروا کنید که من مسۆولم و شما نیز مسۆولید، من از رساندن پیام رسالت سۆال می شوم و شما از قرآن و حدیثی که فرا گرفته اید. الکافی: ج 2 / ص 606 / ح 9
و در حدیثی دیگر می فرماید:
”عُـرِضَت عَلَیَّ الذُّنوُبُ فَــلَم اَرفیها شَـیْـئاً اَعْـظَمَ مِنْ حامِـلِ الْـقُـرآنِ وَ تَارِکِــهِ ”
گناهان بر من عرضه شد پس در میان آنها گناهی بزرگ تر از گناه کسی که حامل قرآن است ولی به آن عمل نمی کند ندیدم. منصف ابن ابی شیبه: ج 7 / ص 163 / ح 4
امام علی (علیه السلام) نیز به حاملان کتاب خدا چنین توصیه می فرماید:
”یَا حَـمَلَةَ الْـقُـرآنِ اعمَلوُا بِهِ فَـاِنَّ الْـعَالِمَ مَنْ عَمِلَ بِمَا عَـلِـمَ، وَ وافَقَ عَمَلُهُ عَلِمَهُ وَسَیکونُ اَقوامٌ یَـحمِلونَ الْـعِلمَ لا یُجَاوِزُ تَـراقِـیَهُم. یُـخَالِفُ سَـریـرَتُهُم عَلانیتَـهُم، وَ یُـخَالِفُ عَـمَلُهُم عِلـمَهُم، یَـجلِسُونَ حَـلَـقاً فَـیُـبَاهی بَعْـضُهُم بَعْضاً حَتَّی اِنَّ اَحَدَهُمْ لَیَـغضِبُ عَلَی جَلیسِـهِ حینَ یَجْـلِسُ اِلی غَیـرِهِ وَ یَدَعَهُ، اُولئِکَ لا تَـصْـعَدُ اَعـمالُهُمْ فِی مَجَالِسِـهِم تِـلْکَ اِلَی اللهِ "
حاملان قرآن به دانش خود عمل کنید که دانا کسی است که به آنچه دانست عمل کرد و عملش با علمش موافق است، بزودی اقوامی بیایند که دانش را بر دوش کشند ولی از استخوانهای ترقوه شان فراتر نرود (و در دلشان جای نگیرد). عملشان با علمشان مخالف باشد و باطن آنها با ظاهرشان یکی نباشد. دور هم نشینند و بر همدیگر فخر فروشند. تا آنجا که شخص بر همنشین خود خشم گیرد که چرا با دیگری می نشیند و او را وا میگذارد. اعمال این جماعت در این گونه مجلسها به سوی خدا بالا نخواهد رفت. کنز العمال: ج 10 / ص 272 / ح 29419
امام علی (علیه السلام) در این سخن افزون بر این که حاملان قرآن را به عمل توصیه فرموده به دو نکته ی مهم نیز اشاره کرده است:
نکته ی اوّل: این که علم حقیقی به قرآن از عمل به آن جدا نیست و حافظ بدون عمل، به حقیقت قرآن دست نخواهد یافت.
و نکته ی دوّم: پیش بینی آینده ی گروهی از حاملان قرآن است که با حفظ و حمل کتاب خدا در اُمّت اسلامی شهرت و اعتبار کسب می کنند امّا به دلیل آن که اهل عمل به قرآن نیستند نزد خُداوند متعال آبرو و اعتباری ندارند.
پیامبر اسلام (صلی الله و علیه وآله) برای آن که حافظ قرآن با خطر بی اعتباری نزد فرو فرستنده ی این کتاب آسمانی روبرو نشود به او توصیه می کند که خود را برای خدا، به قرآن بیاراید نه برای مردم و خطاب به او می فرماید:
” یَا حـَامِلَ الْـقُـرآنِ تَـزَیـَّنَ بِـهِ لِلّهِ. یُـزَیـِّنکَ اللهُ بِـهِ وَ لا تَـزَیـَّنَ بِهِ لِلنّاسِ فَـیُشینَکَ اللهُ بِهِ ”
ای حافظ قرآن، خود را برای خدا به قرآن بیارای تا خداوند تو را به آن بیاراید و خود را برای مردم به آن آراسته مکن که خداوند با آن تو را زشت می کند. الکافی: ج 2 / ص 604 / ح 5
خود را برای خدا به قرآن آراستن چیزی جُـز عمل کردن به آن و پیاده کردن رهنمودهای آن در زندگی فردی و اجتماعی نیست که در این صورت خداوند متعال ظاهر و باطن حافظ را بدان می آراید. در مقابل خود را برای مردم به قرآن آراستن هر چند موجب آبرو و اعتبار موقت او می گردد. اما چهرهء باطنی حافظ را زشت و عزت و اعتبار جاوید را از وی سلب می کند.
3- ادب
حافظ قرآن افزون بر عمل، باید از فضیلت ادب نیز برخوردار باشد. اجتناب از همهء رذایل و اتّـصاف و آراستگی به همهء فضایل اخلاقی شرط رعایت ادب حمل و حفظ آیات نورانی کتاب خداست.
امّا در احادیث اسلامی بر چند ادب تاکید شده است، این آداب عبارتند از:
اتّـصاف به خشوع و تواضع، بکاء و گریه، شب زنده داری، عفو، اجتناب از کینه و خشم و کارهای جاهلانه.
متن احادیث مربوط به این ویژگی ها از این قرار است:
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله و علیه وآله) در توصیه به ادب خشوع در برابر خداوند متعال می فرماید:
” اِنَّ اَحَقَّ النَّاسِ بِالتَّـخَشُّعِ فِی السِّــرِّ وَ الْعَــلانِـیَةِ لَحَامِلُ الْـقُـرآنِ ”
بی گمان سزاوارترین مردم به خشوع در نهان و آشکار حافظ قرآن است. الکافی: ج 2 / ص 604 / ح 5
و در بارهء سایر آدابی که حافظ و حامل قرآن باید رعایت کند می فرماید:
”یَا حَامِلَ الْـقُـرآنِ، اکحَل عَـیْـنَیْکَ بِالْبُـکاءِ اِذَا ضَحِکَ البَـطّالُـونَ، وَ قُـمْ بِاللَّــیلِ اِذَا نَامَ النّائمونَ، وَ صُم اِذَا اَکَلَ الاکِلُونَ وَاعفُ عَمَّن ظَلَمَکَ، وَ لا تَـحقِدُ فیمَن یَحقِـدُ وَ لا تَجْـهَل فیمَن یَـجْهَـلُ ”
ای حافظ قرآن، آن هنگام که بیهوده کاران به خنده سرگرمند، چشمانت را به سرمهء گریه بیارای و هنگامی که خفته ها در خوابند، شب زنده داری کن و هنگامی که خورندگان می خورند، روزه بگیر و از آن که به تو ستم کرده، در گذر و کینه ی آن که با تو کینه ورزیده به دل مگیر و با کسی که با تو نابخردی کرده نابخردی مکن. کنز العمال: ج 2/ ص 343 / ح 4198
و نیز می فرماید:
لَیْسَ یَـنْـبَغِی لِحَامِلِ الْـقُـرآنِ اَن یَسفَـهَ فیمَن یَسفَـهُ، اَو یَـغْـضَبَ فیمَن یَـغْـضَبُ، اَو یَـحتَدَّ فیمَن یَـحْـتَدُّ وَ لکِن یَـعْـفو وَ یَـصْـفَحُ؛ سزا نیست که حافظ قرآن با کسی که با او نابخردانه رفتار کرده، نابخردی کند یا بر کسی که بر او خشم گرفته، خشم گیرد یا با کسی که تندی کرده تندی کند، بلکه باید ببخشد و گذشت کند. کنز العمال: ج 1 / ص 525 / ح 2349
بی تردید اگر نورانیّت قرآن در اعماق جان حافظِ آن نفوذ کند فروتنی و خشوع در برابر عظمت آفریدگار، همه ی وجود او را فرا خواهد گرفت و نور هوشیاری و بصیرت، ظلمت غفلت و بطالت را از او خواهد زدود، حافظ در پرتو این نور با خالق زیبــائی ها آشنا می شود، با او در شبهای تار خــلوت می کند و انس می گیرد و با اشک شـوق، وصال جمال بی مثالش را می طلبد.
حافظ قرآن در چنین فضائی مظهر مهر و عطوفت حق تعالی می گردد و نفوذ حکمت کتاب حکیم در جانش مانع از صدور کارهای غیر حکیمانه از وی خواهد شد.
بخش قرآن تبیان
منبع: کتاب «کلید حفظ قرآن»؛ نوشته محمدی ری شهری
