مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در گفت و گو با هنامه روابط عمومی:

طرح کارشناسی ارشد روابط عمومی در مراحل نهایی قرار دارد

دکتر «رحمان سعیدی»، مدیر گروه ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی معتقد است که هنوز جایگاه و اهمیت روابط عمومی به خوبی در سازمان های ما شناخته نشده است؛ و همین امر این مشکل را پدید آورده است که سازمان ها برای تأمین نیازهای خود در حوزه های ارتباطی به خوبی از فارغ التحصیلان روابط عمومی استفاده نکنند.

وی تأکید می نماید که اگر ایده آل به مسئله بنگریم متوجه می شویم که جامعه ما نیاز به متخصصان بیشتری در حوزه روابط عمومی و ارتباطات دارد؛ به شرطی که از آن ها به درستی استفاده شود. در ادامه شرح کامل مصاحبه «ماهنامه روابط عمومی» با دکتر رحمان سعیدی که در آن به مباحث مختلف آموزشی و همچنین بحث راه اندازی کارشناسی ارشد روابط عمومی پرداخته شده است را خواهید خواند.

به عنوان سوال اول از دکتر سعیدی پرسیدیم که- در مقطع کنونی رشته علوم ارتباطات در کشور در چه جایگاهی قرار دارد؟

امروزه بحث ارتباطات -با توجه به تغییرات عمیق ایجاد شده در عرصه تکنولوژی های ارتباطی- به عاملی تأثیرگذار در ابعاد مختلف اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی جامعه تبدیل شده است که باید برنامه ریزی های گسترده ای در زمینه های آکادمیک از سوی برنامه گذاران نسبت به آن صورت پذیرد. اکنون برای گسترش رشته ارتباطات؛ لازم است به لحاظ علمی تلاش نماییم از افراد متخصص بهره ببریم و با آموزش های تخصصی، آن ها را برای تأمین نیازهای جامعه آماده کنیم. ضرورت های این کار این است که ابتدا در مراکز آکادمیک برنامه ریزی های مناسبی در این زمینه صورت بگیرد و اقدامات علمی و عملی لازم در زمینه تطابق مواد درسی با نیازهای جامعه انجام شود. پیش مقدمه این کار هم این است که ابتدا نیازسنجی شود؛ یعنی اینکه نیاز جامعه در زمینه های مختلف ارتباطی مثل "روابط عمومی، روزنامه نگاری و فضای مجازی" مشخص شود و سپس برنامه ریزی صحیح آموزشی انجام پذیرد.

جناب آقای دکتر؛(با توجه به توضیحات شما)، هم اکنون در چه مرحله ای قرار داریم؟ دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی در این خصوص چه گام هایی برداشته است؟

سیر تحول در دانشکده علوم ارتباطات از زمان راه اندازی دانشکده، تاکنون متفاوت بوده است. اگر به گذشته نگاه کنیم می بینیم که فعالیت دانشکده با رشته های "روابط عمومی، روزنامه نگاری و مترجمی" که مستقیماً با علم ارتباطات رابطه داشتند آغاز و بعد از انقلاب هم (و پس از وقفه ای کوتاه) با توجه به ضرورت توجه مجدد به رشته ارتباطات، این رشته سیر تکاملی خود را ادامه داد و درس ها و سرفصل های آموزشی آن توسعه نسبی پیدا کرد. روزنامه نگاری در مقطع کارشناسی و کارشناسی ارشد و روابط عمومی در مقطع کارشناسی دانشجو پذیرفت و رشته فناوری اطلاعات هم مطرح شد. در کارشناسی ارشد در رشته علوم ارتباطات هم دانشجو داشتیم و در مقطع دکتری هم چندین دوره دانشجویانی از رشته علوم ارتباطات فارغ التحصیل شدند. در حال حاضر هم تاکید بر این است که با توجه به نقش ارتباطات در جامعه، این روند باید صعودی باشد و گسترش بیشتری پیدا کند.

اشاره نمودید که مقطع کارشناسی ارشد «روزنانه نگاری» برقرار شده است. بحث کارشناسی ارشد «روابط عمومی» که چندسالی است زمزمه ایجاد آن در دانشکده علوم ارتباطات به گوش می رسد، در چه مرحله ای است؟

در زمینه رشته روابط عمومی، نیاز جامعه حاکی از آن است که بخش های دولتی و خصوصی نیاز مبرم به روابط عمومی دارند و علت استقبال از رشته روابط عمومی در دانشگاه جامع علمی-کاربردی هم ناشی از همین است. بر این اساس سعی شده است برنامه هایی برای کارشناسی ارشد روابط عمومی پیش بینی شود؛ مراحل قانونی طی شده است و دانشکده سرفصل ها را به دانشگاه ارسال نموده است؛ دانشگاه نیز درخواست را به وزارت علوم ارائه کرده است. و در حال حاضر منتظر پاسخ وزارتخانه هستیم.

علاوه بر رشته «روابط عمومی» آیا امکان استفاده از گرایش های دیگر هم در مقطع کارشناسی ارشد وجود دارد؟

بله؛ برنامه ریزی هایی هم برای کارشناسی ارشد رشته های دیگر مرتبط با علوم ارتباطات مانند "تحقیق در ارتباط، مدیریت رسانه و بحث جهانی شدن" صورت پذیرفته است.

در بحث تجدید در سرفصل ها و دروس، آیا قرار است موضوع "ارتباطات اسلامی" هم بررسی شود؟

در مورد محتوای دروس باید به چند مسئله توجه داشته باشیم؛ اولین مسئله این است که سرفصل ها به روز و بر اساس تازه های علمی باشند؛ ضمن اینکه به مسئله کاربردی بودن هم توجه شود. این سرفصل ها باید با نیازهای بومی هماهنگ بوده و پاسخگوی نیازهای اسلامی هم باشند؛ و در این راستا استفاده از افراد متخصص حوزه و دانشگاه ضروری به نظر می رسد. بنابراین لازم است عوامل یاد شده به شکلی تنظیم شوند که بتوانند در کنار هم قرار گرفته و موجب هم افزایی شوند. یعنی سرفصل ها اسلامی باشند؛ کارایی داشته باشند و با نیازهای روز جامعه هماهنگ باشند.

هم اکنون رشته علوم ارتباطات و شاخه های مرتبط با آن در چه دانشگاه هایی تدریس می شوند؟

اصل این قضیه مربوط به دانشگاه علامه طباطبایی است. در کنار آن دانشگاه تهران، دانشکده خبر و دانشگاه صدا و سیما هم مشغول فعالیت هستند؛ به علاوه دانشگاه آزاد اسلامی، هم در تهران و هم در شهرستان رشته روابط عمومی و روزنامه نگاری را به صورت مستقل برقرار نموده است.

عنوان نمودید که اصل ایجاد رشته های مرتبط با علوم ارتباطات مربوط به دانشگاه علامه طباطبایی است؛ در حال حاضر چه تعاملاتی میان دانشکده علوم ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی با سایر دانشگاه ها وجود دارد؟

به نحوی می شود گفت که در زمینه «علوم ارتباطات» سایر دانشگاه ها از دانشگاه علامه طباطبایی که دانشگاه مادر محسوب می شود پیروی می کنند. مدرسان این دانشگاه ها اغلب در علامه طباطبایی آموزش دیده اند و اعتقاد بر این است که تعامل این دانشگاه با بقیه دانشگاه ها در قالب یک برنامه ریزی جامع می تواند به مراحل پیشرفت کمک کند.

شما در جایی به سرفصل های مهم در کارشناسی ارشد ارتباطات اشاره نمودید. لطفاً در این خصوص توضیحات بیشتری ارائه نمایید.

در این خصوص می توانم از درس "پوشش خبری" نام ببرم؛ این که رسانه های بین الملل در شکل دهی و جهت دهی به اخبار چگونه عمل می کنند؛ که از آن به عنوان دروازه بانی خبر نام می بریم. این دروازه بانی از مراحل مختلفی می گذرد و هر بخش سعی می کند منافع خودش را در آن لحاظ کند. در ابتدا خبرنگار خبری را تعقیب می کند و آن را در اختیار خبرگزاری قرار می دهد. خبرگزاری ها خط مشی خود را اعمال می کنند و اخبار را در اختیار کشورهای مختلف می گذارند و آن ها هم دستکاری می کنند تا نهایت این که به دست مصرف کننده نهایی برسد. در این جا عینیت یک مقدار مخدوش می شود.

در بحث دسترسی به اینترنت گفته می شود که این رسانه ها نیستند که خط مشی مشخص می کنند بلکه مردم می توانند تأثیر دروازه بانی را کم کنند. ولی باز به دلیل شکاف دیجیتالی بین کشورهای مختلف و با توجه به بحث های سخت افزاری و نرم افزاری باز با مسئله دروازه بانی خبر مواجه هستیم و می بینیم که رسانه های قدرتمند در دنیا می توانند خواسته ها و منافع خود را برجسته کنند. چگونگی مطرح کردن یک خبر یا مسکوت گذاشتن آن در جهت تأمین منافع صاحبان رسانه است.

سرفصل دیگر "حقوق بین الملل و ضوابط حاکم بر رسانه ها" است که خود من آن را تدریس می کنم. در آن به مقررات حاکم بر رسانه ها اشاره می شود و در دوره دکترا به "حقوق بین الملل تطبیقی" پرداخته می شود. این که قوانین حاکم بر کشورها مانند قواعد حاکم بر رسانه های اجتماعی مثل مطبوعات یا رسانه های دیداری مثل تلویزیون یا فضای مجازی و اشتراکات و تفاوت های آن ها بررسی شود. فضای مجازی یک پدیده جدیدی است و دو سه دهه است که فعالیت آن شروع شده است؛ مثلاً نحوه برخورد کشورهای گوناگون با جرایم اینترنتی، صلاحیت دادگاه ها و... بررسی می شود.

از موارد دیگر می توان به "روزنامه نگاری بین المللی"، "روش تحقیق" و ... اشاره نمود.

نسبت مباحث تئوری و کاربردی در این سرفصل ها به چه صورت است؟

در دوره کارشناسی لازم است که دروس ارائه شده، هم زمان پاسخگوی نیازهای علمی و عملی جامعه باشد. دانشگاه باید نیازهای جامعه را پاسخ دهد و نقشی محوری نیز در پیشرفت علم ایفا کند. اما در دوره کارشناسی ارشد و دکترا احتیاج به متخصصینی است که به لحاظ تئوریک و علمی کاراتر باشند؛ یعنی افراد باید جنبه نظری قوی تری داشته باشند تا دانش ارتباطات را همزمان با تحولات دنیا پیش ببرند.

اشاره فرمودید که در دوره کارشناسی مباحث باید به گونه ای کاربردی برای آماده کردن افراد به منظور اشتغال در جامعه، ارائه گردد؛ آیا تا کنون آنگونه که باید به این هدف دست یافته ایم؟

باید توجه داشته باشیم که در اینجا فقط وظیفه بر عهده دانشگاه نیست. یک برنامه¬ریزی کلان برای درک نیازهای جامعه آن هم از طریق تحقیق و پژوهش باید صورت پذیرد. ما باید به نیازهای جامعه در رشته های مختلف پاسخ داده و در قالب برنامه ریزی های علمی متنوع، دانشگاه را درگیر کار کنیم. باید افراد را آنگونه آموزش دهیم که همان چیزهایی را که می آموزند، در بیرون از دانشگاه و در محیط های کاری نیز کاربرد داشته باشند. در غیر این صورت دو مشکل به وجود می آید؛ یکی اینکه محتوای ارائه شده با مسائل جامعه هماهنگ نیست، و دیگر اینکه اگر ویژگی های افراد  متناسب با نیاز جامعه نباشند و اگر بعد از فارغ التحصیلی کار مورد نیاز را به دست نیاورد، سرمایه گذاری انجام گرفته برای شخص توسط خانواده، جامعه و دانشگاه به هدر خواهد رفت.

چند سالی است که واحدی به نام کارآموزی در چارت درسی دانشجویان رشته های روابط عمومی و روزنامه نگاری گنجانده شده است.آیا اجرای این طرح موفقیت آمیز بوده است؟

هدف ما از کارآموزی پر کردن خلأ بین دانشگاه و جامعه بوده است و به دلیل همین خلأ تصمیم بر آن شد تا فاصله بین دانشگاه و مراکز اداری و بخش دولتی و خصوصی را با گسیل داشتن دانشجویان به این مراکز و آشنایی با فعالیت های عملی آن¬ها کم کنیم؛ این کار برای آینده شغلی و جذب دانشجویان در سازمان های مختلف دولتی و خصوصی نیز مفید خواهد بود.

دانشجویان در طول دوره موظف اند که گزارشی از کار خود را به اساتید راهنما ارائه دهند و نقاط ابهام را برطرف کنند. این گزارش سه بخش دارد: اول "فعالیت های انجام شده" مثلاً در حوزه روابط عمومی: گزارشی از بخش های تحقیق و ارتباط با رسانه ها ارائه دهند. دوم گزارشی از فعالیت های خود دانشجو؛ و در بخش سوم یک نگاه کارشناسانه نسبت به فعالیت روابط عمومی در آن بخش. که از مجموع این سه بخش نمره دانشجو تعیین می شود.

به عنوان سوال آخر؛ فکر می کنید تعداد فارغ التحصیلان رشته های روابط عمومی و روزنامه نگاری پاسخگوی نیازهای جامعه است؟

در حال حاضر هست، اما مشکل اینجا است که جایگاه روابط عمومی به خوبی در سازمان ها شناخته نشده است، لذا برای تامین نیازهای سازمانی در حوزه های ارتباطی به خوبی از این فارغ التحصیلان استفاده نمی شود. مثلاً وقتی یک مهندس راه و ساختمان مدیر روابط عمومی می شود جامعه از تخصص این فرد که همان راه و ساختمان است محروم است و دیگر این که چون در روابط عمومی تخصص ندارد بهایی هم به آن نمی دهد و پرسنل آن جا را هم از افراد متخصص و تحصیلکرده روابط عمومی انتخاب نمی کند. بنابراین اگر ایده-آل به مسئله بنگریم جامعه ما نیاز به متخصصان بیشتری در حوزه روابط عمومی و ارتباطات دارد؛ به شرطی که از آن ها به درستی استفاده شود.البته جامعه ما در مرحله رشد علمی و تخصصی قرار گرفته و هر روز بیش تر به روابط عمومی احساس نیاز می کند.

در پایان امیدوارم با توجه به نیاز روزافزون به شاخه های مختلف علوم ارتباطات، ما شاهد گسترش رشته های متنوع مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در آینده ای نزدیک باشیم.