تبیان، دستیار زندگی
در جلسات گذشته با مفاهیم و اصطلاحاتی آشنا شدیم كه برای رصد آسمان بسیار كاربردی می باشد. این اطلاعات برای درك بهتر مباحث این جلسه به ما كمك می كند....
عکس نویسنده
عکس نویسنده
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

اهداف:

آشنایی با درجه بندی آسمان

آشنایی با نحوه استفاده از نقشه آسمان

شرایط انتخاب رصدگاه مناسب

وسایل مورد نیاز:

نقشه آسمان شب

گردونه آسمان

مقدمه

در جلسات گذشته با مفاهیم و اصطلاحاتی آشنا شدیم كه برای رصد آسمان بسیار كاربردی می باشد. این اطلاعات برای درك بهتر مباحث این جلسه به ما كمك می كند. در این جلسه قصد داریم ابتدا با مفهوم درجه بندی آسمان آشنا شده و در ادامه با مقیاس های سنجش در آسمان و چگونگی استفاده از نقشه آسمان را بیاموزیم.

درجه بندی آسمان

در جلسات گذشته مقیاس كره آسمان را بر اساس بعد و میل همچنین سمت و ارتفاع آموختیم. حال اگر بخواهیم  فاصله بین دو ستاره را به راحتی تشخیص دهیم یا برای سهولت یافتن یك جرم در‌ آسمان شب، از دست خود كمك می گیریم.

مشت انسان رو به روی صورت در حالتی كه آرنج دست صاف باشد و شانه در راستای بدن قرار گیرد حدود 10 درجه از آسمان را می پوشاند.

به همین ترتیب قطر انگشت كوچك دست با در نظر گرفتن آرنج صاف، یك درجه را در آسمان نشان می دهد. قطر سه انگشت وسط با در نظر گرفتن شرایط یاد شده 5 درجه، فاصله انگشت كوچك تا انگشت اشاره 15 درجه و یك وجب دست حدود 25 درجه از آسمان را می پوشاند. با این تفاسیر یك وجب دست انسان، تقریباً تمام ستاره های صورت فلكی جبار را می پوشاند. این روش یك درجه تقریبی ولی ساده و سریع را برای درجه بندی آسمان در اختیارتان قرار می دهد. به تصویر زیر توجه نمایید.

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

درجه بندی آسمان با دست

چگونه به آسمان نگاه كنیم

برای شروع مشاهده ستارگان، به چیزی بیش از چشمانمان احتیاج نداریم. کافی است که نقشه آسمان شب را مطابق با جهت جغرافیایی آسمان محل خود قرار داده و به کمک آن به شناسایی و رصد ستارگان بپردازیم. اما برای مشاهده دقیق برخی از اجرام مانند سحابی ها و کهکشان ها به ابزار اپتیکی نیاز داریم. زیرا این ابزار می توانند نور بیشتری را نسبت به چشمانمان جمع آوری کنند و همچنین قادر به بزرگنمایی هستند. دوربین دوچشمی و تلسکوپ دو ابزار اپتیکی پرکاربرد در این زمینه هستند که هر کدام خصوصیت منحصر به خود را دارد.

در انتخاب رصدگاه یا محلی كه برای رصد ستارگان انتخاب می كنیم باید چند نكته را در نظر بگیریم. مهم ترین ویژگی یك رصدگاه مناسب داشتن دید افق باز است. بدین معنی كه موانعی مانند كوه، ساختمان، درخت و ... در افق منطقه وجود نداشته باشد تا بتوان اجرام را در منطقه وسیع تری از آسمان رصد نمود.

نكته دیگر آنكه منطقه از نظر آلودگی هوا و گرد و غبار پاك باشد و همچنین از نظر آلودگی نوری. می توان آلودگی نوری را چنین تعریف كرد:

نورهای مصنوعی كه در زمان یا مكان نامناسب ازاستاندارد خود خارج شده و با كیفیت نامطلوب محیط زیست و آسمان شب را آلوده می سازد. آلودگی نوری باعث کاهش حد قدر و دیده نشدن ستارگان و اجرام آسمانی می شود. جالب است بدانید آلودگی نوری مانند سایر انواع آلودگی ها به اكوسیستم آسیب می رساند.

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

وجود آلودگی نوری در رصدگاه

بعد از انتخاب یك رصدگاه مناسب، برای مشاهده بهتر آسمان می بایست تمام نور های مزاحم اطراف را كاهش داده تا چشم به تاریكی محیط عادت كند. بعد از قرار گرفتن حدود 5 تا 10 دقیقه در تاریكی، مردمك چشم گشوده شده و در این شرایط ستارگان كم نور تر را نیز می توان با چشم غیر مسلح رصد نمود. مردمك چشم انسان در تاریكی مطلق تا حدود 7 میلی متر گشوده می شود. این امر باعث می شود چشم نور بیشتری جذب كرده و اجرام كم نور تر را نیز ببیند.

در شب های رصدی، منجمان برای استفاده از نقشه آسمان شب نیاز به نور دارند، در این شرایط از چراغ قوه با نور قرمز استفاده می شود. چشم انسان به نور قرمز حساسیت كمتری نشان داده و با وجود نور قرمز تیزبینی اش را از دست نمی دهد.

نتیجه‌ی حاصل از تماشای آسمان زمانی کامل می‌شود که بعد از هر بار رصد، مشاهدات ثبت گردد. مشاهدات قابل ثبت می‌توانند شامل حد قدر یا روشنایی ظاهری اجرام، زمان و محل مشاهده، با توجه به شرایط جوی تعداد اجرام رصد شده، در صورت مشاهده با تلسکوپ، طراحی جرم مشاهده شده، ترسیم صورت های فلکی و ... می باشد.

 نقشه آسمان شب و گردونه آسمان

وقتی می‌خواهیم سفر کنیم، برای پیدا کردن راه‌ از نقشه استفاده می‌کنیم. این نقشه به بخش‌های مختلفی مانند کشورها، استان‌ها و شهرها تقسیم می‌شود. در ستاره‌شناسی نیز برای یافتن اجرام مختلف آسمان از نقشه‌ آسمان شب استفاده می‌کنیم. درست مانند نقشه راه‌ها و جاده‌ها، نقشه آسمان شب نیز به بخش‌‌های مختلفی بخش‌هایی به نام «صورت‌های فلکی» تقسیم‌بندی شده است.

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

برای آنكه بتوانیم از نقشه آسمان درست استفاده كنیم ابتدا باید درباره آن اطلاعاتی به دست آوریم. نقشه آسمان شب در واقع همان گنبد آسمان ولی مسطح شده است. در نقشه آسمان صورت های فلكی، اجرام غیر ستاره ای و راه شیری مشخص شده است. كم نورترین ستاره ای را كه می توان در یك شب تاریك و بدون مهتاب ببینیم دارای قدر 6 می باشد. بنابراین برای راحت تر خواندن نقشه، ستارگان كم نور تر حذف شده اند. در نقشه آسمان شب تنها سه نماد برای نشان دادن ستارگان پرنور، متوسط و كم نور مورد استفاده قرار می گیرد. ستارگان كم نور فقط هنگامی قابل تشخیص هستند كه آسمان كاملاً تاریك باشد. وجود ماه در آسمان به ویژه هنگام بدر نیز مانع رصد ستارگان كم نور تر می شود.

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

در نقشه های آسمان تعدادی حروف انگلیسی یا علامت خاص در میان دایره ای بر روی نقشه مشخص شده اند. این حروف نشانگر جایگاه تعدادی از اجرام غیر ستاره ای و ستاره ای جذاب مانند كهكشان ها‏‌، خوشه های ستارهای و سحابی ها می باشند كه می توان آنها را با ابزار های اپتیكی كوچك مشاهده نمود. معمولاً فهرست اجرام غیر ستاره ای در پشت نقشه معرفی می شوند.

آسمان مانند ساعت و تقویم است و با تغییر ساعت در شب، و فصل در سال، تغییر پیدا می کند. به همین دلیل تمامی نقشه های آسمان شب این قابلیت را دارد تا شما بتوانید بر اساس تاریخ و ساعتی كه مد نظر دارید اجرام مورد نظر را بررسی كنید. معمولاً ساعت رصد در كناره صفحه بیرونی گردونه نوشته شده و تاریخ رصد در حاشیه صفحه درونی مشخص شده است. در ادامه به نحوه تنظیم گردونه آسمان خواهیم پرداخت.

برای تهیه نقشه آسمان شب به این نكته توجه نمایید كه نقشه طراحی شده مختص به چه عرض های جغرافیایی است.منجمان در ایران می توانند از گردونه های آسمان برای عرض های جغرافیایی 30 تا 60 درجه شمالی استفاده نمایند.

چگونه از نقشه آسمان استفاده كنیم

تا این بخش با نقشه آسمان شب آشنا شدیم، حال به نحوه استفاده از آن می پردازیم. نقشه را بالای سر خود به نحوی بگیرید که شمال نقشه بر افق شمالی شما منطبق و هم چنین غرب و شرق نقشه نیز بر افق‌های غرب و شرق منطبق شوند. ابتدا سعی کنید ستارگان پرنور و صورت‌های فلکی آنها را پیدا کنید و سپس بعد از پیدا کردن یک یا چند صورت فلکی در آسمان می‌توانید با استفاده از آنها صورت‌های فلکی اطرافشان را نیز شناسایی کنید.

البته لازم نیست که تا پایان کار نقشه را بالای سر خود نگاه دارید، پس از آنکه جهت نقشه را با آسمان منطبق کردید می‌توانید آن را پایین بیاورید و روبروی خود قرار دهید. بعد از تمرین بسیار در این زمینه و کسب مهارت‌های لازم، یافتن صورت‌های فلکی و تشخیص آنها از هم بدون نقشه نیز برای شما ممکن‌خواهد بود.

علاوه بر نقشه آسمان شب نرم افزار های رصدی نیز می توانند در رصد آسمان شب به شما كمك كنند. یكی از نرم افزار های قدرتمند و معروف در این زمینه، نرم افزار starry night است که با تهیه آن می توانید اطلاعات مفیدی از آسمان شب كسب نمایید.

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

تکلیف: در مورد صورت‌های فلکی و تاریخچه آنها در جلسات بعدی بیشتر آشنا خواهیم شد و تا پایان جلسات پیدا کردن چند صورت فلکی مهم به شما آموزش داده خواهد شد. ولی تا شروع جلسات بعدی یک نقشه آسمان شب تهیه كرده و تمرین رصد را آغاز نمایید. این نکته را از خاطر نبرید که تنها با تمرین و ممارست است که می‌توانید مهارت یافتن صورت‌های فلکی را در خود افزایش دهید.

- با توجه به آموخته های این جلسه قطر ماه بدر را اندازه گرفته و بگوئید چند درجه است.

محل بازدید/ اردو/ خرید: ـــــــــــــــ

منابع مطالعه: برای كسب اطلاع بیشتر منابع زیر را مطالعه نمایید.

ـ  كتاب ساختار ستارگان و كهكشان ها اطلاعات مفیدی درباره ستارگان دراختیارتان قرار می دهد. نویسنده: پاول هاج - مترجم: توفیق حیدرزاده - ناشر: گیتاشناسی

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

ـ  در این سایت با راهنمای استفاده از گردونه آسمان بیشتر آشنا خواهید شد.

http://www.tebyan.net/Science_Technology/Astronomy/Star_Gazing/2010/5/31/125626.html

بخش پژوهش های دانش آموزی سایت تبیان

تهیه: الهام گارسچی - تنظیم: یگانه داودی

مطالب مرتبط:

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه اول

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه دوم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه سوم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه چهارم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه پنجم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه ششم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه هفتم

چگونه آسمان شب را رصد كنیم؟ ـ جلسه هشتم