حواست به روانت هست؟!!!
پیش از پیشرفت علوم و بخصوص علم روانشناسى و اكتشافات و تجربیات شگفت پیرامون روح و روان آدمى، بسیارى باور نداشتند كه روح آدمى، به گونهاى مستقل وجود دارد، و قابل كشف و شناسائى است، و تنها به جشم و تن انسانها نظر دوخته و نیارها و نیازمندىهاى انسان را با دیدگاه مادّى ارزیابى مىكردند. و باور نمىكردند كه روح آدمى چونان جسم او، بیمار مىشود، زنگار مىگیرد، افسرده مىشود، و مىتواند نقش تعیین كنندهاى در سرنوشت انسان داشته باشد.
بسیارى باور نمىكردند كه:
روح انسان اصالت دارد، استقلال دارد،
و حالات گوناگون آن در تن آدمى تأثیر فراوان دارد.
نه روح و روان را باور داشتند،
و نه بیمارىهاى روانى را مىشناختند، و نه راههاى درمان روح را مىپذیرفتند.
برخى دیگر گرچه در وجود روح تردید نمىكردند اما آن را بازتاب جسم، آثار طبیعى خون، و یكى از حالات تن آدمى به حساب مىآوردند.
در صورتى كه در تعالیم پیامبران الهى و رسول گرامى اسلام، و از منظر و نگاه امام على (علیه السلام) تن آدمى مستقل و جداى از روح و روح انسان نیز داراى اصالت بوده و جداى از تن وجود مستقل دارد.
گرچه در یكدیگر تأثیر مىگذارند، و از هم تأثیر پذیرند،
امّا هر كدام داراى اصالت و استقلال مىباشند،
این حقیقت چهارده قرن قبل در نهجالبلاغه حضرت امیرالمۆمنین (علیه السلام) بخوبى مطرح شده است،
كه امام على (علیه السلام) فرمود:
مَا أَضْمَرَ أَحَدٌ شَیْئاً إِلَّا ظَهَرَ فِی فَلَتَاتِ لِسَانِهِ، وَصَفَحَاتِ وَجْهِهِ.
كسى چیزى را در دل پنهان نكند جز آن كه در لغزشهاى زبان، و رنگ رخسار، آشكار خواهد شد .
پس روح آدمى به گونهاى مستقل وجود دارد.
دچار انواع بیمارىها مىشود.
و شناخت بیمارىهاى روانى و درمان آن یكى از ضرورتهاى زندگى انسان است.
و نمىشود روح و حالات آن را در زندگى انسان نادیده گرفت.
قرنها گذشت؛
و علم روانشناسى و روانكارى (پسى كانالیز) رونق گرفت.
و روانشناسى در تمام اقسام و جوانب زندگى انسان حضور پیدا كرد.
و كشفیّات و تجربیّات انسانها در مراكز پژوهشى به بار نشست،
دانشمندان جهان آرام، آرام، به اُفُق نورانى علوم و معارف اسلامى و حضرت امیرالمۆمنین (علیه السلام) در نهجالبلاغه نزدیك شدند و باور كردهاند كه:
روح بگونهاى مستقل وجود دارد.
و داراى نیازها و نیازمندىهاست.
و داراى امراض و آفتهاست.
و چونان تن آدمى باید درمان شود،
و از آفات و موانع رشد كناره گیرد،
و باور كردند كه:
اى برادر تو همه اندیشهاى مابقى تو استخوان و ریشهاى
امام على (علیه السلام) در خطبه 1/24 نهجالبلاغه ابتدا از آفرینش تن آدمى سخن گفت كه:
سپس خداوند بزرگ، خاكى از قسمتهاى گوناگون زمین، از قسمتهاى سخت و نرم، شور و شیرین، گِرد آورد، آب بر آن افزود تا گِلِى خالص و آماده شد، و با افزودن رطوبت، چبسناك گردید، كه از آن، اندامى شایسته، و عضوهایى جدا و به یكدیگر پیوسته آفرید.
آن را خشكانید تا محكم شد، خشكاندن را ادامه داد تا سخت شد، و تا زمانى معیّن، و سرانجامى مشخّص، اندام انسان كامل گردید.
و سپس آفرینش روح، و چگونگى ورود آن به تن آدمى را با بیانى شیوا و نورانى توضیح مىدهد كه:
آنگاه از روحى كه آفرید در آن دمید تا به صورت انسانى زنده درآمد، داراى نیروى اندیشه، كه وى را به تلاش اندازد، و داراى افكارى كه در دیگر موجودات، تصرّف نماید.
به انسان اعضاء و جوارحى بخشید، كه در خدمت او باشند، و ابزارى عطا فرمود، كه آنها را در زندگى بكار گیرد، قدرت تشخیص به او داد تا حق و باطل را بشناسد، و حواس چشایى، و بویایى، و وسیله تشخیص رنگها، و أجناس مختلف در اختیار او قرار داد.
انسان را مخلوطى از رنگهاى گوناگون، و چیزهاى همانند و سازگار، و نیروهاى متضاد، و مزاجهاى گوناگون، گرمى، سردى، ترى، و خشكى، قرار داد.
اثبات نیازمندىهاى انسان
پس از اثبات اصالت روح، دیدگاه علمى، معنوى انسان گسترش لازمى پیدا كرده به جهان اسرارآمیز روح و روان آشنا شده و توانسته است نسبت به مسائل روانى خود كنكاش بیشترى داشته باشد،
و در ارزیابىهاى حساب شده خود مباحثى را به نقد و بررسى گذاشته است كه:
روح آدمى چونان جسم او داراى نیازها و نیازمندىهاست.
اگر جسم انسان دچار تشنگى و گرسنگى مىباشد، و نیاز به انواع و اقسام غذاها دارد،
و انواع پروتئینها را باید به تن آدمى رساند تا سوخت و ساز (متابولیسم) بدن تحقّق یابد، و عوامل رشد و حیات تقویت شده تداوم یابد.
و نیاز به انواع داروها دارد، تا خود را از آفات و میكروبها و ویروسهاى خطرناك نجات دهد.
روح آدمى نیز داراى نیازمندىهاى فراوانى است.
اگر غرائز حیوانى مانند:
خشم، شهوت، لذّت، درست تأمین نگردند، و تعدیل نشوند.
اگر به تمایلات نفسانى توجّه نگردد. و با لذّتهاى روا و بایسته، روح انسان تأمین نشود.
و در تفریحات سالم، و شادىهاى روح افزا، نیازهاى روانى برطرف نشود، روح دچار افسردگى مىشود.
آفت زده مىگردد، و با طراوت و شادابى به حیات خود ادامه نمىدهد.
بنابراین از نگاه امیرالمۆمنین (علیه السلام) هم باید نیازها و نیازمندىهاى روح و روان را تأمین كرد.
و هم بیمارىهاى روانى را باید درمان نمود.
هم ابزار و وسائل رشد و تقویت روح را باید با تفریحات سالم فراهم كرد،
و هم موانع و آفات رشد روح و روان را باید ریشه كن نمود كه آن حضرت فرمود:
إِنَّ هذِهِ الْقُلُوبَ تَمَلُّ كَمَا تَمَلُّ الْأَبْدَانُ، فَابْتَغُوا لَهَا طَرَائِفَ الْحِكْمَةِ.
این دلها همانند تنها خسته مىشوند، براى نشاط آن به سخنان تازه حكیمانه روى بیاورید.
حضرت امیرالمۆمنین (علیه السلام) در برّرسى زندگى انسانهاى پاك و پرهیزكاران نیز لذّتهاى حلال، و تفریحات سالم را مطرح مىفرماید.
كه در نامه 27/4 به محمّد بن ابى بكر مىنویسد:
آگاه باشید، اى بندگان خدا، پرهیزكاران از دنیاى زودگذر به سلامت گذشتند و آخرت جاودانه را گرفتند، با مردم دنیا در دنیاشان شریك گشتند، امّا مردم دنیا در آخرت آنها شركت نكردند، پرهیزكاران در بهترین خانههاى دنیا سكونت كردند، و بهترین خوراكهاى دنیا را خوردند، و همان لذّتهایى را چشیدند كه دنیاداران چشیده بودند، و از دنیا بهره گرفتند آنگونه كه سركشان و متكبّران دنیا بهرمند بودند.
سپس از این جهان با زاد و توشه فراوان، و تجارتى پُر سود، به سوى آخرت شتافتند، لذّت پارسایى در ترك حرام دنیا را چشیدند، و یقین داشتند در روز قیامت ازهمسایگان خدایند، جایگاهى كه هرچه درخواست كنند، داده مىشود، و هرگونه لذّتى در اختیارشان قرار دارد.(20)
و در دعا كردن به پیامبر اسلام (صلى الله علیه و آله و سلم) از خداوند بزرگ مىخواهد تا انواع لذّتهاى بهشتى را براى او فراهم آورد كه در خطبه 72/7 نهجالبلاغه فرمود:
پروردگارا! براى پیامبر (صلى الله علیه و آله و سلم) در سایه لطف خود جاى با وسعتى بگشاى، و از فضل و كرمت پاداش او را فراوان گردان.
خداوندا! كاخ آیین او را از هر بنایى برتر، و مقام او را در پیشگاه خود گرامى دار، نورش را كامل گردان، و پاداش رسالت او را پذیرش گواهى و شفاعت و قبول گفتار او قرار ده، زیرا كه داراى منطقى عادلانه، و راه جداكننده حق از باطل بود.
بار خدایا! بین ما و پیغمبرت در نعمتهاى جاویدان، و زندگانى خوش، و آرزوهاى برآورده، و خواستههاى به انجام رسیده، در كمال آرامش، و در نهایت اطمینان، همراه با مواهب و هدایاى با ارزش، جمع گردان!
و در راستاى همین هدف ارزشمند و پاسخ دادن به نیازمندىهاى روح آدمى، رهنمود داد كه:
اگر مۆمنى را شاد كنید.
اگر یتیمى را بخندانید.
اگر لبخند بر لب انسان غم زدهاى بكارید.
اگر حُزن و اندوه از دلِ گرفتارى برطرف كنید.
به پاداش والاى الهى خواهید رسید.
و حضرت امیرالمۆمنین (علیه السلام) در برخورد با یتیمان تلاش مىكرد تا آنها را بخنداند كه خنده یكى از نیازهاى روحى انسان است.
امام على (علیه السلام) سعى مىكرد، فقرا و محرومین را شاد كند كه شادى یكى دیگر از نیازهاى روانى است.
بخش نهج البلاغه تبیان
منبع: سایت غدیر. نیازمندىهاى روانى انسان/ اثبات اصالت روح
مطالب مرتبط:
