تبیان، دستیار زندگی
تقویت كننده مثبت ایده آل تقویت كننده ای است كه زمانی مربی در امر تغییر رفتار ناشایست دانش آموز، آن را بكار گیرد هم رفتار نابهنجاردر دانش آموز خاموش شود و هم رفتارمطلوب و بهنجار جایگزین رفتار ناشایست دانش آموز شود و دانش آموز از انجام رفتار بهنجار لذت ببرد
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نقش تقویت كننده ها در آموزش

تقویت كننده مثبت ایده آل تقویت كننده ای است كه زمانی مربی در امر تغییر رفتار ناشایست دانش آموز، آن را بكار گیرد هم رفتار نابهنجاردر دانش آموز خاموش شود و هم رفتارمطلوب و بهنجار جایگزین رفتار ناشایست دانش آموز شود و دانش آموز از انجام رفتار بهنجار لذت ببرد.

تقویت كننده های مثبت و منفی:

نقش تقویت کننده ها در آموزشتقویت مثبت با استفاده از تقویت كننده های پته ای، جایزه و بیان جملات تحسین برانگیز ( آفرین، خیلی خوبه، تو همیشه الگوی دوستانت هستی و. . . ) موثرترین روش افزایش توجه و علاقه در دانش آموزان مقاطع پایین تحصیلی به ویژه مقطع ابتدایی می باشد. اما گاهی اوقات تقویت منفی (مثلا عدم توجه به دانش آموز ی كه پرحرف است یا محروم كردن دانش آموز از بازی های مورد علاقه اش و. . . ) در اصلاح رفتار نابهنجار دانش آموزان سركش موثر واقع شده است.

تقویت كننده پته ای مثبت در سطح مدارس مقطع ابتدایی باید خوشایند و باب طبع دانش آموزان باشد ضمنا با توجه به موقعیت جغرافیایی و فرهنگی مدارس در سطح كشور عزیزمان ایران، مربیان می بایست در انتخاب تقویت كننده های مثبت نهایت دقت را نمایند.

تقویت كننده مثبت ایده آل تقویت كننده ای است كه زمانی مربی در امر تغییر رفتار ناشایست دانش آموز، آن را به كار گیرد هم رفتار نابهنجاردر دانش آموز خاموش شود و هم رفتارمطلوب و بهنجار جایگزین رفتار ناشایست دانش آموز شود و دانش آموز از انجام رفتار بهنجار لذت ببرد.

روش تقویت مثبت تقریبا" همان روش متداول پاداش است که همه معلمان با آن آشنا هستند و غالبا" آنرا مورد استفاده قرار می دهند. با این حال بین پاداش و تقویت مثبت اندکی تفاوت وجود دارد که روانشناسان را بر آن داشته است تا به جای پاداش از اصطلاح دقیق تر (( تقویت مثبت )) استفاده کنند. در پاداش دادن افراد، هدف ما به طور عمده قدردانی و تشکر از اعمال گذشته آنهاست و گر چه پاداش یک رفتار معمولا" به تکرار آن می انجامد، هدف ما از پاداش دادن به رفتار، ضرورتا" تکرار آن رفتار در آینده نیست. اما در تقویت مثبت هدف الزاما" تکرار رفتار است. تقویت مثبت بهترین و مۆثرترین روش افزایش رفتار است.

رعایت اصول زیر اثر بخشی تقویت کننده ها را بالا می برد:

اصل اول: انتخاب تقویت کننده های مناسب: تقویت کننده های مختلف برای افراد مختلف تأثیرات متفاوت دارند. همچنین تأثیر یک تقویت کننده واحد بر یک فرد معین در شرایط مختلف متفاوت است. بنابراین لازم است در استفاده از تقویت کننده ها در شرایط گوناگون و با افراد مختلف این نکته به خوبی مورد توجه قرار گیرد.
الف - تقویت کننده های نخستین: تقویت کننده های مثبت نخستین ذاتا" اثر تقویتی دارند و از ویژگی های آنها این است که نیاز های فیزیولوژیکی دانش آموزان را ارضا می کنند مانند آب، غذا، هوا که استفاده از این تقویت کننده ها در شرایط آموزشگاهی بسیار محدود است.
ب- تقویت کننده های شرطی: این تقویت کننده ها در اصل خاصیت تقویت کنندگی نداشته اما در اثر مجاورت با تقویت کننده های نخستین خاصیت تقویت کنندگی پیدا کرده اند. جایزه، نمره، ستاره، مهر صد آفرین، مدرک و نظایر اینها. تقویت کننده های شرطی در محیط آموزشگاهی کاربرد فراوانی دارند و می توان از طریق تقویت کننده ها برای افزایش رفتار در درس ریاضیات استفاده نمود.
ج - تقویت کننده های پته ای: پته نوع دیگری ازتقویت کنند های شرطی است. پته یک نوع کاغذ( ستاره، ژتون ) یا یک مهر فلزی یا پلاستیکی است که پس از رفتار مطلوب دانش آموز به عنوان تقویت کننده به او داده می شود و دانش آموزان می تواند آنرا با غذا، شیرینی، انجام فعالیت های مختلف و سایر تقویت کننده ها مبادلـه کنـند. بـه عنـوان مـثال می توان بـه دانـش آموز گـفت چـنانچه در درس ریـاضیـات پنج عدد ژتون کسب نماید می تواند در اجرای نمایشنامه یا....
( که مورد علاقه اوست ) شرکت نماید. در پژوهش های مختلف آموزشگاهی و آزمایشگاهی اثر بخشی آن با دانش آموزان مدارس، نوجوانان بزهکار، عقب ماندگان ذهنی و بیماران روانی به اثبات رسیده است.
د- تقویت کننده های اجتماعی: نمونه تقویت کننده های اجتماعی عبارتنداز لبخند زدن، توجه کردن، تمجید کردن و نوازش کردن. این تقویت کننده ها نیز اثر تقویتی نیرومند دارند و در کلاس های درس ریاضیات می توانند مورد استفاده قرار گیرند.
و- تقویت کننده های فعالیتی: پریماک ( 1959 ) در پژو هش های خود نشان داد که انجام رفتارهای دارای فراوانی زیاد را می توان به انجام رفتارهای دارای فراوانی کم یا ضعیف وابسته کرد. و از این طریق رفتار ضعیف را نیرومند ساخت. مثلا" به کودکی که به جای انجام تکالیف ریاضی وقت زیادی را صرف تماشای تلویزیون می کند. می توان گفت در صورتی می تواند به تماشای تلویزیون بپردازد که ابتدا تکالیفش را انجام دهد.

اصل دوم - فوریت تقویت: پژوهش ها نشان داده است که تقویت فوری از تقویت دیر آیند در ایجاد یادگیری سریع مۆثرتر است. از آنجا که تقویت بلافاصله همه رفتارهای دانش آموزان اغلب امکان پذیر نیست. معلم می تواند برای رفع این مشکل از توضیحات کلاس با پته های تقویتی استفاده کند. مثلا" معلمی که تصمیم گرفته است، برای تقویت کردن رفتارهای مطلوب تحصیلی یا انجام درست تکالیف ریاضی و. . . . . دانش آموزان را در روز جمعه به گردش ببرد، چون بین انجام رفتار و دریافت تقویت فاصله می افتد معلم می تواند در پایان ساعت درسی یا کار روزانه به دانش آموزان بگوید که چون در درس هایشان جدیت داشته اند و تکالیف ریاضی را درست انجام داده اند خواهند توانست در برنامه گردش علمی روز جمعه شرکت کنند.

اصل سوم - مقدار تقویت: دانش آموزان وقتی می بینند معلمی همیشه و در هر مورد، با دلیل و بی دلیل، همه را مورد تشویق و تمجید قرار می دهد رفتار محبت آمیز او نسبت به دانش آموزان اثر تقویتی خود را از دست می دهد.

 اصل چهارم - تازگی موقعیت و تقویت کننده: معلمان باید بکوشند تا در آموزش خود روش ها و فنون گوناگون را به کار ببرند تا دانش آموزان مرتبا" خود را در شرایط تقویتی تازه بیابند و هم چنین از روش های تقویتی متنوع استفاده کنند و برای مدت طولانی از یک تقویت کننده بطور تکراری استفاده نکنند.

 تقویت منفی: در تقویت منفی، حذف تقویت منفی یا فرار از آن منجر به نیرومندی رفتار می شود. تقویت منفی مانند تقویت مثبت از پدیده های معمولی زندگی روزانه است. کودکی که هنگام راه رفتن قدم اشتباهی برمی دارد، زمین خواهد خورد. معلم با تهدید کردن دانش آموزان به گرفتن نمره کم و مردود شدن در امتحان، آنها را به درس خواندن وا می دارد.

یکی از مشکلات تقویت منفی این است که ابتدا باید محرک آزارنده را در مورد آزمودنی اعمال کنیم تا بعد بتوانیم با حذف آن محرک، رفتاری را در آنها نیرومند سازیم حال به منظور آشنایی باتقویت پته ای رفتار، نمونه هایی را مطرح می نماییم:

آموزگار در ازای كار های مثبت دانش آموزان ( توجه دانش آموزان به درس جدید، انجام به موقع تكالیف، همكاری با دوستان، دادن پاسخ صحیح به سوالات آموزگار، جدیت در فراگیری دروس جدید ) از ابزار تقویت كننده ذیل استفاده می نماید:

الف – بیان كلمات تحسین آمیز ( آفرین، خوبه، بسیار خوبه و. . . )
ب – دادن نمره عالی به دانش آموزان در دفتر ثبت شاخص كلاس
ج- دادن كارت جایزه به دانش آموز و معرفی به بانك جایزه آموزشگاه جهت در یافت جایزه موردعلاقه اش
د-دادن مسئولیت های دلخواه دانش آموزان به آنها ( نماینده كلاس، نماینده بهداشت كلاس، نماینده بهداشت مدرسه، مسئول كتابخانه، پلیس كلاس، پلیس مدرسه و نماینده واحد تكنولوژی و. . . )

توضیح: بانك جایزه، یك یا دو كمد ویترینی مملو از جوایز مورد علاقه دانش آموزان است كه در قسمتی از سالن آموزشگاه قرار می گیرد معمولا از بخش كمك های مردمی جوایز متناسب با سن دانش آموزان خریداری و پس از امتیاز بندی كلیه جوایز در كمد ها چیده می شود همچنین در كلیه كلاس ها جدول امتیاز ژتونی یا همان جدول كارت جایزه نصب می شود، هرگاه دانش آموز در دروس مختلف موفقیتی كسب نماید در جدول امتیاز ژتونی یك كارت به كارت های جایزه او افزوده می شود.

جدول امتیاز ژتونی این امكان را به دانش آموزان می دهد تا با سعی وتلاش بیشتر در انجام رفتار های بهنجار و ترك رفتار های نابهنجار كارت های جایزه بیشتری كسب نموده و بدین ترتیب به جوایز دلخواه خویش برسند ازسویی دیگر رفتارهای بهنجار در دانش آموزان تقویت خواهد شد و رفتارهای نامطلوب آن ها كم رنگ تر می شود.

بی توجهی به رفتار های نامطللوب و تایید رفتارهای بهنجار 

گاهی اوقات بی توجهی آموزگار به رفتار های نامطلوب یك دانش آموزدر حین انجام فعالیت های كلاسی (مثلا: نوید در حین آموزش درس جدید توسط آموزگار، زیاد صحبت می كند ولی محمد هنگام آموزش درس جدید كاملا به صحبت های آموزگار توجه می نماید ) در دراز مدت باعث خاموشی رفتار نامطلوب خواهد شد. نقش تقویت کننده ها در آموزش

نكته: همواره سعی نمایید رفتارهای مطلوب و بهنجار دانش آموز را مورد تشویق قرار دهید و نسبت به رفتارهای نابهنجار او بی توجه باشید و در باره رفتارهای خوب و مورد پسند خویش با دانش آموزان صحبت نمایید و به آن ها كمك نمایید تا خود را به آن سطح متعالی برسانند.

استفاده از طرح ارایه الگو به دانش آموزان:

در این روش در ابتدا به دانش آموزان الگویی كامل كه مورد علاقه دانش آموزان است و با تحصیل وكسب علم خویش توانسته به مدارج بالای علمی دست یافته است به دانش آموزان معرفی می شود و مربی بابیان كلمات تحسین آمیزدرباره الگوی ارائه شده و با بیان اینكه این گونه افراد همواره محبوب و مورد علاقه همه هستند مقدمات ایجاد تصویر ذهنی مناسب از الگوی مربوطه رادر ذهن دانش آموزان فراهم خواهد نمود پس ازمدتی خصایص وشخصیت الگوی ارایه شده در ذهن دانش آموزان جای گرفته و در آینده ملكه رفتاری آن ها خواهد شد و دانش آموزان سعی می نمایند با انجام كارهای خوب خودرا به الگوی رفتاری خویش نزدیك تر نمایند.

گاهی اوقات مربی در خلال ساعات آموزشی زندگی نامه دانشمندان ومشاهیر بزرگ ادبی كه چگونه در راه پیشرفت علم و خدمت به بشریت تلاش نموده اند را برای دانش آموزان بصورت داستان یا شعر بخواند باعنایت به اینكه دانش آموزان اكثر مهارت های رفتاری و آموزشی را بصورت تصادفی و اتفاقی و غیر مستقیم از محیط اطراف خویش كسب می نمایند، مربیان و اولیاء می بایست محیط اطراف نو آموز چه درخانه وچه در مدرسه رابه نحوی تزئین نمایند تا همواره دانش آموز در حال كسب تجربه جدید باشد ضمنا فراموش ننماییم كه كودكان مقلدان بسیار خوبی هستند و همیشه رفتارهای مارا تحت نظر داشته و هرگونه كه رفتار نماییم آن ها تقلید می كنند و به خود ما ارایه می دهند، پس بهتر است هنگام آموزش كودكان مواظب رفتار خویش باشیم.


مرکز یادگیری سایت تبیان

تجمیع: نسیم گوهری - تنظیم: یگانه داودی