مردانه عاشق شو!
(منطق الطیر/ بخش هشتم)
جمله مرغان چو بشنیدند حال سر به سر کردند از هدهد سوال
کای سبق برده ز ما در رهبری ختم کرده بهتری و مهتری
ما همه مشتی ضعیف و ناتوان بی پر و بی بال، نه تن نه توان
کی رسیم آخر به سیمرغ رفیع گر رسد از ما کسی، باشد بدیع
نسبت ما چیست با او، بازگوی زانکه نتوان شد، بعمیا، رازجوی
او سلیمان است و ما موری گدا درنگر کو از کجا ما از کجا
کرده موری را میان چاه بند کی رسد در گردِ سیمرغ بلند
خسروی کار گدایی کی بود این به بازوی چو مایی کی بود؟
پس از بیان حکایات مرغان و پرسش و پاسخ هدهد با تعدادی از آنها، داستان به این شکل ادامه پیدا می کند و سایر مرغان از هدهد پرسش دارند و به او می گویند: ای کسی که در رهبری از همه ما پیشی گرفتی و از همه ما بهتر و بزرگتری، می خواهیم بدانیم که نسبت ما با سیمرغ چیست؟ ما موجوداتی ضعیف و ناتوان چگونه می توانیم به سیمرغ برسیم؟ چراکه سیمرغ سلیمان است و ما مرغان به مانند موری ضعیف هستیم. به بارگاه و حضور بزرگان رسیدن کار چون مایی نیست.
هدهد به آنها اینگونه پاسخ می دهد که:
هدهد آنگه گفت کای بی حاصلان عشق کی نیکو بود از بد دلان
ای گدایان چند از این بی حاصلی راست ناید عاشقی و بد دلی
هر که را در عشق چشمی باز شد پای کوبان آمد و جانباز شد
تو بدان کانگه که سیمرغ از نقاب آشکارا کرد رخ چون آفتاب
سایه خود کرد بر عالم نثار گشت چندین مرغ هر دو آشکار
صورت مرغان عالم سر به سر سایه اوست این بدان ای بیخبر
دیده سیمرغ بین گر نیستت دل چو آیینه منور نیستت
چون کسی را نیست چشم آن جمال وز جمالش هست صبر لا محال
با جمالش عشق نتوانست باخت از کمال لطف خود آیینه ساخت
هست آن آیینه دل، در دل نگر تا ببینی روی او در دل مگر
هدهد عنوان می کند که عشق و بددلی با هم سازگار نیست، چرا که هرکه عاشق شد، پای‌کوبان آمد و جانباز شد. بدانید که آن زمان که سیمرغ نقاب از رخ برکشید و خود را آشکار کرد و سایه خود را بر عالم نثار کرد و مرغان بسیاری آشکار شدند. وجود تمام مرغان از سایه اوست و بدان که نسب همه مرغان به او می‌رسد. و چون این را دانستی آن راز را فاش نکن. و اگر سیمرغ آشکار نمی‌شد، هیچ مرغی به وجود نمی‌آمد. اگر دیده سیمرغ‌بین نداری، دلت روشن نیست و کسی را تحمل دیدن جمال او نیست. و از لطفش آیینه‌ای ساخته و آن آینه دل است تا روی او را در دل بینی.
آنچه که در این قسمت داستان عنوان می شود و برای یک سالک مهم است، این نکات می باشد:
اگر واقعا طالب یار هستی، باید با دل پا در این ره نهی و از راه دل به او برسی.
هست آن آیینه دل، در دل نگر تا ببینی روی او در دل مگر
گر تو می داری جمال یار دوست دل بدان کایینه دیدار اوست
از هر دلی به سوی یار راهی هست و تنها دلهای گمراه راهی به او ندارند.
هست راهی سوی هر دل شاه را لیک ره نبود دل گمراه را
آنگاه برای توضیح این مطالب، عطار 3 حکایت می آورد:
«حکایت پادشاه صاحب‌جمال»
حکایت پادشاه بسیار زیبایی که هیچ کس تاب و تحمل دیدار او را نداشت و برای دیدن او باید در آیینه می نگریستند.
هدف عطار از بیان این حکایت این موضوع است که هیچ کس نمی تواند و تحمل آن را ندارد که پادشاه واقعی را مشاهده کند و باید او را از طریق آیینه دید و این آیینه، دل ما است که تنها به وسیله آن می توانیم جمال و زیبایی پادشاه حقیقی را درک کنیم.
دل به دست آر و جمال او ببین آیینه کن جان، جلال او ببین
پادشاه توست بر قصر جلال قصر روشن زافتاب آن جمال
پادشاه خویش را در دل ببین عرش را در ذره ای حاصل ببین
«حکایت اسکندر»
هیچ کس تاب و توان دیدن حقیقت را ندارد.
«حکایت ایاز و سلطان»
بیماری ایاز به فرستادن پیکی از طرف محمود به نزد او. پیک زمانی که می رسد متوجه می شود که محمود بر بالین ایاز حضور دارد. پیک عنوان می کند که لحظه ای توقف نداشته تا پیغام شاه را برساند، اما چطور می شود که شاه زودتر از پیغام خویش رسیده باشد؟ محمود پاسخ می دهد:
من رهی دزدیده دارم سوی او زانکه نشکبیم دمی بی روی او
و تاکید عطار بر این نکته که هر کسی راهی نهانی به سوی معشوق حقیقی دارد و باید آن راه را پیدا کند.
چون همه مرغان شنودند این سخن نیک پی بردند اسرار کهن
جمله با سیمرغ نسبت یافتند لاجرم در سیر رغبت یافتند
زین سخن یکسر به ره باز آمدند جمله همدرد و هماواز آمدند
زو بپرسیدند کای استادِ کار چون دهیم آخر در این ره دادِ کار
زانکه نبود در چنین عالی مقام از ضعیفان این روش هرگز تمام
با این سخنان و حکایاتی که هدهد بیان کرد، مرغان نسبت خود را با سیمرغ دریافتند و مشتاق شدند تا این سفر را آغاز کنند. همگی یک صدا و هم آواز از هدهد پرسیدند که چطور می توانند به این راه رفته و حق مطلب را ادا کرده و به درگاه سیمرغ برسند؟
هدهد رهبر چنین گفت آن زمان کان که عاشق شد نه اندیشه ز جان
چون به ترک جان بگوید عاشقی خواه زاهد باش خواهی فاسقی
چون دل تو دشمن جان آمده ست جان برافشان، ره به پایان آمده ست
تو که ای، این را و آن را برفشان ترک ایمان گیر و جان را برفشان
عشق را با کفر و با ایمان چه کار؟ عاشقان را لحظه ای با جان چه کار؟
درد و خون دل بباید عشق را قصه ای مشکل بباید عشق را
ذره ای عشق از همه آفاق به ذره ای درد از همه عشاق به
هر که را در عشق محکم شد قدم در گذشت از کفر و از اسلام هم
پای در نه همچو مردان و مترس درگذر از کفر و ایمان و مترس
این پرشس مرغان باعث می شود که هدهد از خود بیخود شده و درباره عشق، راه کمال و چگونگی رسیدن به پادشاه حقیقی صحبت کند. هدهد تنها راه رسیدن به سیمرغ و تحمل سختی ها و مشکلات مسیر را عشق می داند. او می گوید اگر در این مسیر حتی دل و جانت هم مانع شد باید که کنار را ترک کنی و در این مسیر جانفشانی کنی. عشق از کفر و از ایمان بالاتر است و کسی که مسیر عشق را بر میگزیند از کفر و اسلام گذر کرده و به پله بعدی رسیده است. چرا که ذات و وجود هستی و آفرینش و ذات و وجود آن پادشاه حقیقی از عشق است و تنها کسی که مسیر عشق را برمی گزیند می تواند به او برسد. مرد باش، نترس و پای در میدان بگذار و از کفر و ایمانت گذر کن و اگر هزاران مشکل در این مسیر وجود دارد هیچ هراسی نداشته باش که عشق نگهدار توست.
ادامه دارد..........................
آسیه بیاتانی
بخش ادبیات تبیان
منابع:
منطق الطیر عطار، تصحیح شفیعی کدکنی
دیدار با سیمرغ، تقی پورنامداریان
مطالب مرتبط:
